The object of research, development or design (in Russian) : Объектами исследования являются новые неионогенные, анионные и катионные поверх-ностно-активные вещества (ПАВ), синтезированные из остатка производства подсолнеч-ного масла - технического растительного масла.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу нысаны болып күнбағыс майы өндірісінің қалдығынан – техникалық өсімдік майынан - синтездеп алынған жаңа неионогендік, аниондық және катиондық беттік-активті заттар (БАЗ) саналады.

Aim of work (in Russian) : Синтез и разработка технологии производства новых экологически более безопасных ПАВ на основе сырья растительного происхождения, которые могут находить примене-ние в качестве компонентов моющих и чистящих веществ, стабилизаторов дисперсных систем, пенообразователей, флотореагентов, биоцидных соединений и для других целей.

Aim of work (in Kazakh) : Өндірістің әртүрлі саласында жуғыш және тазартқыш заттар, дисперстік жүйелердің тұрақтылығын реттегіштер, көбіктүзгіштер, флотореагенттер, бактерицидтік қосылыстар ретінде және басқа мақсаттарда пайдалануға болатын жаңа БАЗ-дарды қоры сарқылмайтын, экологиялық қауіпсіз табиғи (өсімдік тектес) шикізат көзінен синтездеу және өндіру технологиясын жасау.

Методы исследования (на русском) : Основной гидрофобный фрагмент, необходимый для синтеза новых ПАВ - смесь жирных карбоновых кислот выделен из остатка производства подсолнечного масла (технического растительного масла) методами гидролиза и экстракции. Новое неионогенное ПАВ синтезировано с помощью реакции этерификации, амидирования и поликонденсации смеси жирных карбоновых кислот (ЖКК). В качестве гидрофильных агентов использованы этиленгликоль, (поли)гликоли и (ди)этаноламин и их производные. Новые анионные ПАВ были получены методами этерификации синтезированных неионогенных ПАВ ненасыщенными карбоновыми кислотами и методом сульфирования двойных связей карбоновых кислот. Новые катионные ПАВ синтезированы путем этерификации смеси карбоновых кислот N,N-диметиламинопропиламином и N-метилдиэтаноламином. Элементный и функциональный состав синтезированных ПАВ определен современными спектроскопическими методами, а их коллоидно-химические и поверхностные свойства изучены современными методами коллоидной химии.

Методы исследования (на казахском) : . Жаңа БАЗ-дар синтездеу үшін қажетті негізгі гидрофобтық фрагмент - майлы карбон қышқылдарының қоспасы гидролиздеу және экстракциялау әдістері арқылы күнбағыс майы өндірісінің қалдығынан (техникалық өсімдік майынан) бөліп алынады. Жаңа неионогендік БАЗ майлы карбон қышқылдары қоспасын этерификациялау, амидтеу және поликонденсациялау реакциялары көмегімен синтезделді. Гидрофильдік агент ретінде этиленгликоль, (поли)гликольдер, (ди)этаноламин және олардың туындылары қолданылды. Жаңа аниондық БАЗ синтезделген неионогендік БАЗ-дарды қанықпаған карбон қышқылдарымен этерификациялау реакциясы, сонан соң карбон қышқылдарының қос байланыстарын сульфирлеу әдісі арқылы алынды. Жаңа катиондық БАЗ карбон қышқылдары қоспасын N,N-диметиламинопропиламинмен және N-метилдиэтаноламином этерификациялау арқылы синтезделді. Синтезделген БАЗ-дардың элементтік және функционалдық құрамы заманауи спектроскопиялық әдістер арқылы, ал олардың коллоидтық химиялық және беттік қасиеттері коллоидтық химияның заманауи әдістері көмегімен анықталды.

Obtained results and novelty (in Russian) : Новые неионогенные поверхностно-активные вещества (НИПАВ) впервые были получены путем взаимодействия смеси жирных карбоновых кислот, выделенной из остатка производства подсолнечного масла, с этиленгликолем и его производными (диэтиленгликоль (ДЭГ), триэтиленгликоль (ТЭГ), полиэтиленгликоль-300 (ПЭГ-300), полиэтиленгликоль-600, полиэтиленгликоль-1000 (ПЭГ-1000) и диэтаноламин (ДЭА)), Новые анионные ПАВ были синтезированы путем этерификации синтезированных неионогенных ПАВ малеиновым и итаконовым ангидридами с последующим сульфированием ненасыщенных дикарбоновых кислот сульфитом натрия. Новое катионное ПАВ синтезировано путем взаимодействия смеси жирных карбоновых кислот с N,N-диметиламинопропиламином и N-метилдиэтаноламином.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Алғаш рет күнбағыс майы өндірісінің қалдығынан бөліп алынған майлы карбон қышқылдары қоспасын этиленгликольмен және оның туындыларымен (диэтиленгликоль (ДЭГ), үшэтиленгликоль (ТЭГ), полиэтиленгликоль-300 (ПЭГ-300), полиэтиленгликоль-600 (ПЭГ-600), полиэтиленгликоль-1000 (ПЭГ-1000) және диэтаноламин (ДЭА)) әрекеттестіру арқылы жаңа неионогендік БАЗ-дар (НИБАЗ) синтездеп алынды. Синтезделген неионогендік БАЗ-ды малеин және итакон ангидридтерімен этерифи-кациялау арқылы, сонан соң қанықпаған дикарбон қышқылдарын натрий сульфитімен сульфирлеу арқылы жаңа аниондық БАЗ-дар синтезделді. Майлы қарбонқышқылдары қоспасын N,N-диметиламинопропиламинмен және N-метилдиэтаноламинмен әрекеттестіру арқылы жаңа катиондық БАЗ синтезделді.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Себестоимость синтезированных новых неионогенных, анионных и катионных ПАВ будет на 10-20% ниже, чем у зарубежных (импортных) аналогов, благодаря использованию остатка производства подсолнечного масла (смеси технических жирных кислот) в качестве основного гидрофобного фрагмента. ПАВ, синтезированные из технического растительного масла, являются экологически более безопасными, т.к. представляют собой соединения, быстро разлагающиеся естественным путем (под воздействием микроорганизмов и солнечных лучей).

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Негізгі гидрофобтық фрагмент ретінде қоры сарқылмайтын табиғи шикізат қорын, яғни қол жетімді күнбағыс майы өндірісінің қалдығын (техникалық майлы қышқылдар қоспасын) пайдалану нәтижесінде синтездеп алынған жаңа неионогендік, аниондық және катиондық БАЗ-дардың өзіндік құны шетелдік (импортталатын) аналогтарымен салыстырғанда 10÷20 %-ға арзанырақ болады. Негізгі шикізат ретінде техникалық өсімдік майын қолдану нәтижесінде синтездеп алынған БАЗ-дар экология тұрғысынан біршама қауіпсіз, яғни табиғи жолмен (микроорганизмдер мен күн сәулесі әсерінен) тез ыдырайтын қосылыстар болып табылады.

Level of implementation (in Russian) : Подано 4 Заявки на получение Патентов Республики Казахстан на новые ПАВ и способы их синтеза: 1. Заявка на изобретение № 2023/0848.1 от 13.12.2023. Способ получения неионо-ген-ных поверхностно-активных веществ. /Авторы: Абдиев К.Ж., Журсумбаева М.Б., Сей-ткалиева Н.Ж., Кусаинова Г.К., Камбарова З.Н., Садыков Б.Б. 2. Заявка на изобретение № 2024/0237.1 от 28.03.2024. Способ получения анионно-го поверхностно-активного вещества на основе жирных кислот технического раститель-ного масла. /Авторы: Абдиев К.Ж., Журсумбаева М.Б., Сейткалиева Н.Ж., Садыков Б.Б., Кусаи-нова Г.К., Камбарова З.Н. 3. Заявка на изобретение № 2024/0257.1 от 02.04.2024. Способ получения анионно-го поверхностно-активного вещества на основе итаконовой кислоты и жирных кислот технического растительного масла. /Авторы: Абдиев К.Ж., Журсумбаева М.Б., Сейткалие-ва Н.Ж., Садыков Б.Б., Кусаинова Г.К., Камбарова З.Н. 4. Заявка на изобретение № 2024/0398.1 от 20.05.2024. Способ получения катион-ного поверхностно-активного вещества на основе жирных кислот технического расти-тельного масла. /Авторы: Журсумбаева М.Б., Абдиев К.Ж., Сейткалиева Н.Ж., Садыков Б.Б., Кусаи-нова Г.К., Камбарова З.Н.

Level of implementation (in Kazakh) : Жаңа БАЗ-ға және оларды синтездеу әдістеріне ҚР-ның Патенттерін алу мақсатында 4 Өтінім берілді: 1. Заявка на изобретение № 2023/0848.1 от 13.12.2023. Способ получения неионогенных поверхностно-активных веществ. /Авторы: Абдиев К.Ж., Журсумбаева М.Б., Сейткалиева Н.Ж., Кусаинова Г.К., Камбарова З.Н., Садыков Б.Б. 2. Заявка на изобретение № 2024/0237.1 от 28.03.2024. Способ получения анионного поверхностно-активного вещества на основе жирных кислот технического растительного масла. /Авторы: Абдиев К.Ж., Журсумбаева М.Б., Сейткалиева Н.Ж., Садыков Б.Б., Кусаи-нова Г.К., Камбарова З.Н. 3. Заявка на изобретение № 2024/0257.1 от 02.04.2024. Способ получения анионного поверхностно-активного вещества на основе итаконовой кислоты и жирных кислот тех-нического растительного масла. /Авторы: Абдиев К.Ж., Журсумбаева М.Б., Сейткалиева Н.Ж., Садыков Б.Б., Кусаинова Г.К., Камбарова З.Н. 4. Заявка на изобретение № 2024/0398.1 от 20.05.2024. Способ получения катионного поверхностно-активного вещества на основе жирных кислот технического раститель-ного масла. /Авторы: Журсумбаева М.Б., Абдиев К.Ж., Сейткалиева Н.Ж., Садыков Б.Б., Кусаинова Г.К., Камбарова З.Н.

Efficiency (in Russian) : Себестоимость новых неионогенных, анионных и катионных ПАВ, синтезированных из доступного сырья - остатка производства подсолнечного масла (смеси технических жирных кислот), будет на 10-20% дешевле, по сравнению с зарубежными (импортными) аналогами.

Efficiency (in Kazakh) : Негізгі шикізат ретінде қол жетімді күнбағыс майы өндірісінің қалдығын (техникалық майлы қышқылдар қоспасын) пайдалану нәтижесінде синтездеп алынған жаңа неионогендік, аниондық және катиондық БАЗ-дардың өзіндік құны шетелдік (импортталатын) аналогтарымен салыстырғанда 10-20 %-ға арзанырақ болады.

Field of application (in Russian) : Синтезированные новые БАЗ могут быть использованы в быту в качестве пенообразова-телей, моющих средств и бактерицидов, а в различных отраслях промышленности - в ка-честве эмульгаторов, флотореагентов и эффективных биоцидных соединений, подавляю-щих рост (развитие) сульфатредуцирующих бактерий (СРБ).

Field of application (in Kazakh) : Синтездеп алынған жаңа БАЗ-дарды тұрмыста көбіктүзгіштер, жуғыш және бактерицидтік заттар ретінде, ал өндірістің әртүрлі саласында эмульгаторлар, флотореагенттер және сульфаттотықсыздандырғыш бактериялардың (СТБ) өсуін (дамуын) толық тежейтін тиімді биоцидтік қосылыстар ретінде қолдануға болады.