The object of research, development or design (in Russian) : Объектом исследования являются лиманы Западно-Казахстанской области.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу нысаны Батыс Қазақстан облысының көлтабандары болып табылады.

Aim of work (in Russian) : Целью работы является разработка технологии улучшения эколого-мелиоративного состояния и повышения продуктивности лиманов.

Aim of work (in Kazakh) : Жұмыстың мақсаты көлтабандардың экологиялық-мелиоративтік жағдайын жақсарту және өнімділігін арттыру технологиясын әзірлеу болып табылады.

Методы исследования (на русском) : Оросительные нормы устанавливались по срокам и глубине затопления с использованием данных полевого мониторинга и индикационного косвенно-диагностического показателя – данных дистанционного зондирования систем. Показатели растительного покрова: проективное покрытие, видовой состав, высота, урожайность, питательность определялись по принятым методикам. Тип засоления устанавливали по таблице Н.И. Базилевич и Е.Н. Панковой. Гранулометрический состав почвы определяли по методике Качинского. Гумус определяли по методу И.В. Тюрина, валовой азот – методом Кьельдаля, подвижный фосфор – по Б.П. Мачигину, обменный калий – по П.В. Протапову, поглощенные основания – по К.К. Гедройцу, анализ водной вытяжки – по И.И. Плюснину. Анализ влажности почвы проводился термостатно-весовым методом для характеристики запасов влаги после затопления в вегетационный период. Биохимический состав естественных трав и питательность сена определяли по Государственным стандартам. Статистическая обработка данных проведена по Б.А. Доспехову. Секвенирование генов проводилось с использованными в реакции ПЦР праймерами с набором реактивов Big Dye Terminator Cycle Sequencing Kit на секвенаторе. Очищенный препарат ДНК используется в качестве матрицы для реакции ПЦР с использованием пары универсальных праймеров к вариабельному участку V4 гена 16S рРНК – F515 (GTGCCAGCMGCCGCGGTAA) и R806 (GGACTACVSGGGTATCTAAT).

Методы исследования (на казахском) : Суару нормалары далалық мониторинг деректерін және индикациялық жанама-диагностикалық көрсеткішті – жүйелерді қашықтықтан зондтау деректерін пайдалана отырып, су басу мерзімі мен тереңдігі бойынша белгіленді. Өсімдік жамылғысының көрсеткіштері: проективті жабын, түр құрамы, биіктігі, өнімділігі, қоректілігі қабылданған әдістерге сәйкес анықталды; Тұздану түрі Н.И. Базилевич пен Е. Н.Панкованың кестесіне сәйкес анықталды. Топырақтың гранулометриялық құрамы Качинский әдісімен анықталды. Қарашірік И.В. Тюрин әдісімен, жалпы азот – Кьельдаль әдісімен, жылжымалы фосфор – Б.П. Мачигин бойынша, алмасу калийі – П.В. Протапов бойынша, сіңірілген негіздер – К.К. Гедройц бойынша, су сығындысын талдау – И.И. Плюснин бойынша анықталды. Топырақтың ылғалдылығын талдау вегетациялық кезеңде су басқаннан кейін ылғал қорын сипаттау үшін термостат-салмақ әдісімен жүргізілді Мемлекеттік стандарттар бойынша табиғи шөптердің биохимиялық құрамы және шөптің қоректілігі анықталды. Деректерді статистикалық өңдеу Б.А. Доспехов бойынша жүргізілді. Гендердің реттілігі ПТР реакциясында секвенатордағы Big Dye Terminator Cycle Sequencing Kit реактивтер жиынтығымен праймерлерді қолдану арқылы жүзеге асырылды. Тазартылған ДНҚ препараты 16s ррнқ – F515 (GTGCCAGCMGCCGCGCGTAA) және R806 (GGACTACVSGGTATCTAAT) генінің v4 өзгермелі аймағына әмбебап праймерлер жұбын пайдаланып ПТР реакциясы үшін үлгі ретінде пайдаланылады.

Obtained results and novelty (in Russian) : Для оценки эколого-мелиоративного состояния лимана исследованы почвенные показатели, определен состав доминирующих таксонов микробиомов, проведена оценка гидрогеологических и гидрохимических характеристик грунтовых вод, режима и периодичности затопления, изучен качественный состав травостоя. Содержание гумуса в почве было наибольшим при норме орошения 3000-4000 м3/га – 2,58 %. Содержание серы в почве было в интервале от 3,36 до 5,27 мг/кг. По результатам анионно-катионного состава водной вытяжки были определены следующие типы засоления: сульфатно-хлоридный, хлоридно-сульфатный и хлоридный тип засоления. В образцах почвы по нормам затопления доминировали представители бактериальных сообществ Proteobacteria, Actinobacteria, Firmicutes, NA, Verrucomicrobia, в меньших долях выступили представители Acidobacteria, Bacteroidetes, Planctomycetes, Caldithrix, Chloroflexi, Tenericutes. Для изучения характера затопления лимана был применен индекс NDWI. Определена влажность почвы в метровом слое. Показатель проективного покрытия на вариантах находился в пределах от 68 до 100 %, при контроле 20 %. Наибольшая урожайность сена была получена при норме орошения 3000-4000 м3/га – 47,0 ц/га (при контроле 9,8 ц/га), где также отмечалась наибольшая высота растений – 68,0 см.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Көлтабанның экологиялық-мелиоративтік жағдайын бағалау үшін топырақ көрсеткіштері зерттелді, микробиомалардың басым таксондарының құрамы анықталды, жер асты суларының гидрогеологиялық және гидрохимиялық сипаттамалары, су басу режимі мен жиілігі бағаланды, шөптің сапалық құрамы зерттелді. Топырақтағы қарашіріктің мөлшері 3000-4000 м3/га суару кезінде ең жоғары болды – 2,58 %. Топырақтағы күкірттің мөлшері 3,36-дан 5,27 мг/кг-ға дейін болды. су сығындысының анионды-катиондық құрамының нәтижелері бойынша тұзданудың келесі түрлері анықталды: сульфатты-хлоридті, хлоридті-сульфатты және хлоридті тұздану түрі. Топырақ үлгілерінде су басу нормалары бойынша Proteobacteria, Actinobacteria, Firmicutes, NA, Verrucomicrobia бактериялық қауымдастықтарының өкілдері басым болды, аз мөлшерде Acidobacteria, Bacteroidetes, Planctomycetes, Caldithrix, Chloroflexi, Tenericutes өкілдері болды. Көлтабанның су басу сипатын зерттеу үшін NDWI индексі қолданылды. Метрлік қабаттағы топырақтың ылғалдылығы анықталды. Нұсқалардағы проективті жабу көрсеткіші бақылау 20% кезінде, 68-ден 100%-ға дейін болды. Шөптің ең үлкен өнімділігі сумен басу нормасы 3000-4000 м3/га болған кезде алынды – 47,0 ц/га (бақылау кезінде 9,8 ц/га), онда өсімдіктердің ең үлкен биіктігі – 68,0 см.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Исследуемый участок, площадью в 100 га, расположен на лимане 50 Урало-Кушумской оросительно-обводнительной системы в Западно-Казахстанской области. Лучший вариант по урожайности сена была получен с нормой орошения 3000-4000 м3/га – 47,0 ц/га (при контроле 9,8 ц/га), с показателем кормовой ценности сена – 0,46 корм. ед.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Ауданы 100 га болатын зерттелетін учаске Батыс Қазақстан облысындағы Орал-Көшім суару-суландыру жүйесінің 50-ші көлтабанында орналасқан. Шөп өнімділігі бойынша ең жақсы нұсқа 3000-4000 м3/га сумен басу нормасымен алынды – 47,0 ц/га (бақылау 9,8 ц/га кезінде), шөптің жемшөп құндылығы – 0,46 жем. бірлік.

Level of implementation (in Russian) : Работы начаты в 2024 году. В 2025-2026 годы исследования будут продолжены. По завершению исследований планируется внедрение результатов в крестьянском хозяйстве «Сабит» Акжаикского района Западно-Казахстанской области.

Level of implementation (in Kazakh) : Жұмыстар 2024 жылы басталды. 2025, 2026 жылдары зерттеулер жалғастырылады. Зерттеулер аяқталғаннан кейін Батыс Қазақстан облысы Ақжайық ауданының "Сәбит" шаруа қожалығына нәтижелерді енгізу жоспарлануда.

Efficiency (in Russian) : В процессе выполнения проекта ожидается получение научного эффекта состоящего в разработке технологии улучшения эколого-мелиоративного состояния лиманов и повышения их продуктивности, восстановление продуктивности и улучшение мелиоративного состояния инженерных лиманов. Социально-экономический эффект ожидаемых результатов будет заключаться в рекомендации уменьшения расходов воды, увеличении площади затопления. Работа направлена на восстановление продуктивности деградированных лиманов.

Efficiency (in Kazakh) : Жобаны орындау барысында көлтабандардың экологиялық-мелиоративтік жағдайын жақсарту және олардың өнімділігін арттыру технологиясын әзірлеуден тұратын ғылыми әсер алу, өнімділікті қалпына келтіру және инженерлік көлтабандардың мелиоративтік жағдайын жақсарту күтіледі. Күтілетін нәтижелердің әлеуметтік-экономикалық әсері су шығынын азайту, су басу аймағын ұлғайту ұсынысы болады. Жұмыс деградацияланған көлтабандардың өнімділігін қалпына келтіруге бағытталған.

Field of application (in Russian) : Сельское хозяйство, кормопроизводство

Field of application (in Kazakh) : Ауыл шаруашылығы, жем-шөп өндіру