The object of research, development or design (in Russian) : Природные биоразлагаемые сорбенты, йодкоординационные комплексные вещества, плодородность почвы, комплексные удобрения.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Табиғи биологиялық ыдырайтын сорбенттер, йодкоординациялық кешенді күрделі заттар, күрделі тыңайтқыштар.

Aim of work (in Russian) : Разработка комплексных иодкоординационых биоразлогаемых удобрений на основе природных сорбентов из растительного сырья с моделированными свойствами для повышения плодородности почвы, повышения урожайности и получения обогащенного йодом сельско-хозяйственных продуктов.

Aim of work (in Kazakh) : Топырақтың құнарлылығын арттыру, өнімділікті арттыру және йодпен байытылған ауыл шаруашылығы өнімдерін алу үшін модельденген қасиеттері бар өсімдік қалдықтарынан алынған табиғи сорбенттер негізінде кешенді үйлестіру биологиялық ыдырайтын тыңайтқыштарды әзірлеу.

Методы исследования (на русском) : Методология работ включает: дизайн работ in silico; физико-химические, биохимические, микробиологические методы, методы исследования коллоидно-дисперсионных сред – иммобилизация веществ, адсорбционные методы, методы исследования пористых веществ, а также, специфические диагностические и инструментальные диагностические методы (СЭМ, ИК, титрование и др). Уникальный набор современного оборудования и инструментов исследования были использовагны для контроля состава, структуры и микроструктуры, химических и физических свойств получаемых новых веществ, их биологической и химической активности.

Методы исследования (на казахском) : Жұмыстың әдістемесіне мыналар кіреді: in silico жұмысты жобалау; физика-химиялық, биохимиялық, микробиологиялық әдістер, коллоидты дисперсиялық орталарды зерттеу әдістері – заттарды иммобилизациялау, адсорбциялау әдістері, кеуекті заттарды зерттеу әдістері, сонымен қатар нақты диагностикалық және аспаптық диагностикалық әдістер (СЭМ, ИҚ, титрлеу).Заманауи жабдықтар мен зерттеу құралдарының бірегей жиынтығы алынған жаңа заттардың құрамын, құрылымын және микроқұрылымын, химиялық және физикалық қасиеттерін, олардың биологиялық және химиялық белсенділігін бақылау үшін пайдаланылды.

Obtained results and novelty (in Russian) : Пироуглеродные удобрений как с содержанием α,α'-диамино-β,β'-дифенилпропионовая кислоты, так и с содержанием ди-((2S)-2-амино-3-(1H-индол-3-ил)пропионат)-дигидротетрайодида, а также селена и лития в качестве микроэлементов безопасны для применения человеком. Научная новизна результатов заключается в необходимости научно обоснованной разработки новых иодкоординационных комплексов иммобилизированных на биоразлогаемых сорбентах природного происхождения, биодоступных и стабильных комплексных удобрений с иодом, а также проведение исследований и определение спектра эффективности их применения. Не менее важным аспектом является контролирование свойств сорбентов за счет дизайна поверхности сорбентов до и после сорбции активного комплекса йода.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Құрамында α,α'-диамино-β,β'-дифенилпропион қышқылы бар және құрамында ди-((2S)-2-амино-3-(1H-индол-3-ил)пропионаты-дигидротетрайодиді, сондай-ақ микроэлементтер ретінде селен мен литий бар пирокөміртекті тыңайтқыштар адам қолдану үшін қауіпсіз . Нәтижелердің ғылыми жаңалығы табиғи шығу тегі биоыдырайтын сорбенттерде иммобилизацияланған жаңа йод-үйлестіру кешендерін, йодпен биожетімді және тұрақты кешенді тыңайтқыштарды ғылыми негізделген әзірлеу қажеттілігі, сондай-ақ зерттеулер жүргізу және оларды қолдану тиімділігінің спектрін анықтау болып табылады. Сорбенттердің қасиеттерін белсенді йод кешенінің сорбциясына дейін және одан кейін сорбенттердің бетін жобалау арқылы бақылау бірдей маңызды аспект болып табылады.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Несмотря на эти более высокие первоначальные затраты, разработанные нами удобрения, обладают значительными долгосрочными преимуществами, которые оправдывают инвестиции. Биоуголь не только обеспечивает стабильный и естественный источник йода в сельскохозяйственные культуры, но и улучшает здоровье почвы за счет улучшенного связывания углерода и удержания питательных веществ. Эти экологические преимущества в сочетании с потенциальной долгосрочной экономией затрат за счет повышения урожайности и снижения потребности в удобрениях делают йодсодержащие удобрения на основе биоугля экономически эффективной альтернативой в устойчивом сельском хозяйстве. Хотя йодированный натрий является недорогим вариантом для добавления йода, он не обладает более широкими сельскохозяйственными и экологическими преимуществами. Таким образом, более высокие первоначальные затраты на биоуголь компенсируются его многогранными преимуществами как в производстве сельскохозяйственных культур, так и в восстановлении окружающей среды.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Шығындарға қарамастан, біз жасаған тыңайтқыштар инвестицияны ақтайтын айтарлықтай ұзақ мерзімді артықшылықтарға ие. Биокөмір дақылдарға йодтың тұрақты және табиғи көзін қамтамасыз етіп қана қоймайды, сонымен қатар көміртекті байланыстыру және қоректік заттарды сақтау арқылы топырақтың денсаулығын жақсартады. Бұл экологиялық артықшылықтар өнімділікті арттыру және тыңайтқыштарға деген қажеттілікті азайту арқылы әлеуетті ұзақ мерзімді шығындарды үнемдеумен бірге құрамында биокөмір бар йод бар тыңайтқыштарды тұрақты ауыл шаруашылығында үнемді балама етеді. Йодталған натрий йод қосудың арзан нұсқасы болғанымен, оның кең ауылшаруашылық және экологиялық артықшылықтары жоқ. Осылайша, биокөмірдің жоғары бастапқы шығындары оның дақылдарды өндіруде де, қоршаған ортаны қалпына келтіруде де көп қырлы артықшылықтарымен өтеледі.

Level of implementation (in Russian) : Произведено опытно-промышленная партия удобрений на основе пироуглерода из растительного сырья: абрикосовых косточек, рисовой шелухи, опилок сосны, соломы пшеницы и стебля тростника в размере 100 кг каждая.

Level of implementation (in Kazakh) : Өсімдік шикізатынан алынған пирокөміртек негізіндегі тыңайтқыштардың тәжірибелік-өнеркәсіптік партиясы өндірілді: өрік дәндері, күріш қабығы, қарағай үгіндісі, бидай сабаны және қамыс сабағы әрқайсысы 100 кг.

Efficiency (in Russian) : Исследование представляет собой всестороннее исследование свойств и областей применения биоугля, получаемого из различных источников биомассы, с акцентом на его сорбционную способность, структурные характеристики и потенциальные преимущества для сельского хозяйства. Анализ выявил значительную корреляцию между сорбционной способностью по йоду и йодным числом в различных образцах биоугля, что указывает на то, что эти параметры имеют решающее значение для определения эффективности использования биоугля при адсорбции. Среди образцов биоугля для дальнейшей обработки был выбран биоуголь из абрикосовой косточки, который продемонстрировал наилучшее сочетание удельной поверхности и йодного числа.

Efficiency (in Kazakh) : Зерттеу әртүрлі биомасса көздерінен алынған биокөмірдің қасиеттері мен қолданылуын жан-жақты зерттеуді ұсынады, олардың сорбциялық қасиеттеріне, құрылымдық сипаттамаларына және ауыл шаруашылығының әлеуетті артықшылықтарына назар аударады. Талдау әртүрлі биокөміртекті үлгілердегі йодтың сорбциялық қабілеті мен йод саны арасындағы айтарлықтай корреляцияны анықтады, бұл бұл параметрлер адсорбциялық қосымшаларда биокөміртекті қолданудың тиімділігін анықтау үшін өте маңызды екенін көрсетеді. Әрі қарай байыту процедуралары үшін белгілі бір бетінің ауданы мен йод мөлшерінің ең жақсы үйлесімін көрсеткен биокөміртегі үлгілерінің ішінен өрік дәнінің биокөмірі таңдалды.

Field of application (in Russian) : При реализации проекта прорывные результаты применимы в области химической технологии производства удобрений, сельского хозяйства, экологии и почвоведении.

Field of application (in Kazakh) : Жобаны жүзеге асыру барысында тыңайтқыштар өндірудің химиялық технологиясы, ауыл шаруашылығы, экология және топырақтану салаларында серпінді нәтижелер болады.