The object of research, development or design (in Russian) : Объекты исследований – коллекционные сортообразцы пшеницы зарубежной и отечественной селекции, гибридные популяции F2-F6, селекционные линии, семьи и номера. Методы исследований: полевые (индивидуальный отбор, гибридизация) и лабораторные (общепринятые методы оценки качества зерна).

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу объектілері-шетелдік және отандық селекциядағы бидайдың коллекциялық сұрыптары, F2-F6 гибридті популяциялары, селекциялық желілері, семьялары мен нөмірлері. Зерттеу әдістері: далалық (жеке іріктеу, будандастыру) және зертханалық (астық сапасын бағалаудың жалпы қабылданған әдістері).

Aim of work (in Russian) : Цель исследований. Повышение производства зерна в условиях юга и юго-востока Казахстана на основе селекции новых конкурентоспособных сортов яровой мягкой пшеницы».

Aim of work (in Kazakh) : Зерттеудің мақсаты. Жаңа селекция негізінде Қазақстанның оңтүстік және оңтүстік-шығысында астық өндірісін арттыру

Методы исследования (на русском) : Гибридизация родительских форм проводилась методом Н. Барлауга в модификации Уразалиева Р.А., Шегебаева О. Ш. (1981). Учеты, фенологические наблюдения и оценка изучаемых материалов в полевых условиях, а также технологическая оценка их качества зерна в лаборатории - по методике Государственного сортоиспытания (2002). Стандартом служил сорт Казахстанская 10. Оценка материалов на устойчивости к болезням проводилась на искусственно-инфекционном фоне ТОО КазНИИЗиР по общепринятым методикам (2018). Степень поражения в % оценивалась по шкале Петтерсон (1948), а тип реакции на поражения ржавчиной установлено по шкале СИММИТ (1986). Выделение запасных белков проводилось в лаборатории ТОО КазНИИЗиР методом Galili, Feldman, (1983); электрофорез белков в щелочной среде методом Laemmli в модификации Булатовой (1985) в кислой - согласно прописи Попереля, Асыка (1989). - Идентификация ВМСГ осуществлялась путем сопоставления электрофореграммы анализируемого селекционного материала со спектром ВМСГ сортов анализаторов с известным вариантами субъединиц, идентифицированных по каталогу Нурпеисова и др. (2008). Математическая обработка данных полевых исследований выполнена с использованием метода Б.А Доспехова (1985) критерию Tukey HSD.

Методы исследования (на казахском) : Ата-аналық формаларды будандастыру Р. А. Оразалиев, О. Ш. Шегебаев модификациясы бойынша Н. Барлауг әдісімен жүргізілді. (1981). ҚазҒЗжӨШ ЖШС учаскесінде орындалды. Дала жағдайында зерттелетін материалдарды есепке алу, фенологиялық бақылау және бағалау, сондай - ақ зертханада олардың астық сапасын технологиялық бағалау-мемлекеттік сортты сынау әдістемесі бойынша (2002). Стандарт ретінде Казакстанская 10 сорты алынды. Материалдардың ауруға тозімділігін зерттеу жалпы қабылданған әдістемелер бойынша ҚазҒЗжӨШ ЖШС жасанды-инфекциялық фонында жүргізілді (2018). Реакция түрі CIMMYT шкаласы бойынша белгіленді. Зақымдану дәрежесі % Петтерсон шкаласы бойынша бағаланды (1948), а тат зақымдануына реакция түрі СИММИТ шкаласы бойынша белгіленеді (1986). Қосалқы ақуыздарды оқшаулау ҚазҒЗжӨШ ЖШС зертханасында Галили, Фельдман, (1983); әдісімен жүргізілді; Лаеммли әдісімен сілтілі ортадағы белоктардың электрофорезі Булатовой модификациясы бойынша (1985) қышқылда - Попереля, Асыка жазбасына сәйкес жургізілді(1989). - Селекциялық материалдың электрофореграммасын (ВМСГ) Нурпеисов каталогы бойынша анықталған суббірліктердің белгілі нұсқаларымен анализаторлардың сорттарының ВМСГ спектрімен салыстыру арқылы жүзеге асырылды. (2008). Далалық зерттеу деректерін математикалық өңдеу Доспехов Б.А (1985) әдісі бойынша. Зертханалық зерттеулердің деректерін талдаудың сенімділігі Tukey HSD критерийі бойынша жүргізілді.

Obtained results and novelty (in Russian) : Результаты исследований: общий объем испытуемых материалов в 2024 году составил 2084 номеров. Проведено 33 комбинации скрещивания. В питомниках селекционного процесса по комплексу хозяйственно-ценных признаков и биологических свойств выделены 9 коллекционных сортообразцов, 1200 линии, 329 форм и номеров, в том числе в старших питомниках (КТП, КСИ) 59 номеров, представляющих специфический интерес для дальнейшей их проработки. По допущенным к использованию сортам (номерам) яровой мягкой пшеницы произведено 1,2 тонн оригинальных семян. За отчетный год по результатом исследований подготовлено 1 статья. Сотрудники лаборатории приняли участие в Международной научно-практической конференции.Выведение новых высокопродуктивных с высоким качеством зерна, устойчивых к неблагоприятным факторам и адаптированных к конкретным условиям юга и юго-востока Казахстана сортов яровой пшеницы позволит повысить урожайность посевов и поднять уровень производства, а для селекционной науки дает новую предпосылку для развития. Местные сорта в большей степени обеспечивают достаточную урожайность , так как отобрать адаптивные генотипы возможно лишь в условиях, в которых будут возделываться сорт. Внедрение результатов проекта на практике позволит улучшить проблему обеспечения населения южных регионов Казахстана качественными продуктами зерна вносит существенный вклад в региональную продовольственную безопасность.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Зерттеу нәтижелері: 2024 жылы сыналатын материалдардың жалпы көлемі 2084 нөмірді құрады. 33 будандастыру комбинациясы жүргізілді. Шаруашылықка құнды белгілер мен биологиялық қасиеттер кешені бойынша селекциялық процестің питомниктерінде 9 коллекциялық сорт үлгілері, 1200 желі, 329 нысандар мен нөмірлер, оның ішінде аға питомниктерде (КТП, КСИ) оларды одан әрі сынау үшін ерекше қызығушылық тудыратын 59 нөмір бөлінді. Пайдалануға рұқсат етілген жаздық жұмсақ бидай сорттары (нөмірлері) бойынша өндірілді 1,2 тонна түпнұсқа тұқымдар алынды. Есепті жылы зерттеу нәтижелері бойынша 1 мақала дайындалды. Зертхана қызметкерлері Халықаралық ғылыми-практикалық конференцияға қатысты.Қолайсыз факторларға төзімді және Қазақстанның оңтүстігі мен оңтүстік-шығысының нақты жағдайларына бейімделген жоғары сапалы дәндері бар жаңа жоғары өнімді жаздық жұмсақ бидай сорттарын шығару егіс өнімділігін арттыруға және тиісінше өндіріс деңгейін көтеруге мүмкіндік береді, ал селекциялық ғылымды одан әрі даму үшін жаңа алғышарт береді. Жергілікті сорттар көбінесе аталған аймақта жеткілікті өнімділікті қамтамасыз етеді, Өйткені бейімделетін генотиптерді сорт өсірілетін жағдайларда ғана таңдауға болады. Жобаның нәтижелерін тәжірибеге енгізу Қазақстанның оңтүстік өңірлерінің халқын отандық өндірістің сапалы астық өнімдерімен қамтамасыз ету проблемасын жақсартуға мүмкіндік береді, яғни өңірлік азық-түлік қауіпсіздігіне елеулі үлес қосады.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : - Урожайность у лучших номеров КСИ составила от 23,2 до 27,1 ц/га, при средней урожайности стандартного сорта Казахстанская 10 - 21,8. Среди них самые высокие показатели урожайности (25,2 – 27,1 ц/га) проявили такие номера как Лютесценс 72 СП-1-17, Лютесценс 1148 СП-2-09 и Лютесценс 851 СП-2-15. Длина вегетационного периода всходы-колошение у них составила 55-63 суток. - По всем показателям качество зерна лучшими оказались 7 линии и номеров (Лютесценс 1125 СП-2-09, Велитинум 535 СП-2-0, Лютесценс 969 СП-2-11, Лютесценс 647 СП-2-11, Лютесценс 650 СП-2-10, Лютесценс 777 СП-2-12 и Лютесценс 824 СП-2-12), которые относятся к категории сильной пшеницы. - 10 номеров яровой пшеницы (Лютесценс 753, Лютесценс 857, Лютесценс 783, Лютесценс 814, Лютесценс 822, Лютесценс 1068, Лютесценс 468, Лютесценс 968, Лютесценс 717, Лютесценс 698) показывали устойчивость (R-MR) к возбудителю патогена, а остальные номера поражались бурой, желтой и стеблевой ржавчиной от 5-20% с типом реакции восприимчивости – MS - По допущенным к использованию сортам (номерам) яровой мягкой пшеницы произведено 1,2 тонн оригинальных семян. -За отчетный год по результатом исследований подготовлена к публикации 1 статья. Экономический эффект результатов проекта будет получен за счет высокой продуктивности вновь созданного сорта яровой мягкой (на 2-3 ц/га или на 10%) по сравнению с допущенными к использованию в производстве в условиях юга и юго-востока РК сортами этой культуры.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : КСИ үздік нөмірлерінің өнімділігі 23,2 - ден 27,1 ц/га-ға дейін, стандартты сорттың орташа өнімділігі қазақстандық 10-21,8 құрады. Олардың ішінде өнімділіктің ең жоғары көрсеткіштері (25,2 – 27,1 ц/га) Лютесценс 72 СП-1-17, Лютесценс 1148 СП-2-09 және Лютесценс 851 СП-2-15 сияқты нөмірлерді көрсетті. Вегетациялық кезеңнің ұзындығы көшеттер-олардың өсуі 55-63 күнді құрады. - Барлық көрсеткіштер бойынша астық сапасы 7 желі мен нөмір (Лютесценс 1125 СП-2-09, Велитинум 535 СП-2-0, Лютесценс 969 СП-2-11, Лютесценс 647 СП-2-11, Лютесценс 650 СП-2-10, Лютесценс 777 СП-2-12 және Лютесценс 824 SP-2-12)болинди, Олар күшті бидай санатына жатады. - Жаздық бидайдың 10 саны (lutescens 753, lutescens 857, lutescens 783, lutescens 814, lutescens 822, lutescens 1068, lutescens 468, lutescens 968, lutescens 717, lutescens 698) патогеннің қоздырғышына төзімділікті (R-MR) көрсетті, ал қалғандары қоңыр, сары және сабақ таттары MS әсер етту сезімталдық реакциясының түрімен- 5-20% закымдалды - Пайдалануға рұқсат етілген жаздық жұмсақ бидай сорттары (нөмірлері) бойынша 1,2 тонна түпнұсқа тұқымы өндірілді. - Есепті жылы зерттеу нәтижесі бойынша 1 мақала жарияланды. Жоба нәтижелерінің экономикалық әсері ҚР оңтүстік және оңтүстік-шығыс жағдайында өндірісте пайдалануға рұқсат етілген осы дақылдың сорттарымен салыстырғанда жаңадан құрылған жаздық жұмсақ бидай сортының (2-3 ц/га немесе 10% - ға) жоғары өнімділігі есебінен алынатын болады.

Level of implementation (in Russian) : -

Level of implementation (in Kazakh) : -

Efficiency (in Russian) : -

Efficiency (in Kazakh) : -

Field of application (in Russian) : сельскохозяйственные товаропроизводители, элитсемхозы, семхозы, генофонд растений, селекционные и биологические подразделения ТОО «КазНИИЗиР» и другие НИО и ВУЗ Республики Казахстан.

Field of application (in Kazakh) : Ауыл шаруашылығы тауар өндірушілері, элиталық тұқым шаруашылығы, тукым шаруашылыктары, "ҚазҒЗИжОШ" ЖШС өсімдіктер генофонды зертханасы, селекциялық және биологиялық бөлімшелері және Қазақстан Республикасының басқа да ҒЗИ мен ЖОО.