The object of research, development or design (in Russian) : Cимволы и знаки в культуре у древних кочевников Казахского Алтая

The object of research, development or design (in Kazakh) : Қазақ Алтайының ежелгі көшпелілер мәдениетіндегі таңбатәріздес белгілер мен нышандары

Aim of work (in Russian) : Цель программы - изучение роли символов и знаков у древних кочевников Казахского Алтая, реконструкция их исторического контекста, определение передачи традиции использования символов, и интеграция знаковой системы Казахского Алтая в культурное наследие Центральной Евразии. Программа также разрабатывает методы сохранения и популяризации этих символов.

Aim of work (in Kazakh) : Қазақ Алтайын мекен еткен ежелгі көшпелілер мәдениетіндегі таңбатәріздес белгілер мен нышандардың рөлін зерттеу, тарихи ортасын жаңғырту, осы таңбақолдану дәстүрінің кейінгі сабақтастығын анықтау, Қазақ Алтайының белгілер жүйесінің Орталық Еуразияның мәдени мұралары арасынан алатын орнын белгілеу, ежелгі көшпелілерге тән белгілер мен нышандарды анықтау, сақтау, қолдану және насихаттау жұмыстарының әдіснамалық негізін жасау

Методы исследования (на русском) : Исследовательская группа в ходе реализации программы использовала следующие методы историографического анализа: историко-генетического, сравнительно-исторического, типологического, историко-системного. Историко-генетический метод-определение происхождения характерных черт древних кочевников казахского Алтая, сравнительно – исторический метод-анализ особенностей, функций, изменений и различий в ходе развития знаковых и символических признаков раннего железного века, являющихся уникальным историческим явлением, типологический метод-определение перехода этих признаков от идентичности к символике личности к племенному уровню, в дальнейшем историко-систематический метод восстановления процесса превращения в символы и превращения в общее наследие тюркских народов – позволяет комплексно рассмотреть данный вопрос. Методы сбора первичной (исходной) информации, ее источники и применение для решения задач программы, способы обработки данных, а также обеспечения их достоверности и воспроизводимости: - накопление достоверных (фактических) данных; - метод теоретического анализа данных; - методы целенаправленного преобразования данных. Была обеспечена четкость и воспроизводимость данных.

Методы исследования (на казахском) : Зерттеу тобы бағдарламаны жүзеге асыру барысында, тарихнамалық талдаудың мынадай: тарихи-генетикалық, салыстырмалы-тарихи, типологиялық, тарихи-жүйелілік әдістерін қолданды. Тарихи-генетикалық әдіс – Қазақ Алтайының ежелгі көшпелілерінің таңбатәріздес белгілерінің шығу тегін анықтауға, салыстырмалы-тарихи әдіс – бірегей тарихи құбылыс болып табылатын ерте темір дәуіріндегі таңбатәріздес және символикалық белгілердің даму барысындағы ерекшеліктерін, қызметтерін және өзгерістері мен айырмашылықтарын талдауға, типологиялық әдіс – осы белгілердің жеке тұлғаның нышаны болудан тайпалық деңгейге өтуін, одан әрі қарай мемлекетттік нышандарға айналуын және түбінде түркі халықтарына ортақ мұраға айналу үдерісін қалпына келтіруге, тарихи-жүйелілік әдісі – осы мәселені кешенді түрде қарастыруға мүмкіндік береді. Зерттеу мақсатына байланысты алғашқы (бастапқы) ақпаратты жинаудың келесі әдістері қолданылды: - шынайы (фактілік) деректерді жинақтау; - деректерді теориялық талдау әдісі; - деректерді мақсатты түрде түрлендіру әдістері. Деректердің анықтығы мен жаңғыртылуы қамтамасыз етілді.

Obtained results and novelty (in Russian) : В ходе реализации программы все поставленные задачи были успешно выполнены. Одна статья уже опубликована в журнале «Археология Казахстана», который включен в базу данных «Скопус» и рекомендован научными изданиями КОКСНВО МНВО РК, а вторая сдана в печать и выйдет до конца года. Информативная база о знаках и символах Казахского Алтая обновлена и дополнена. Данные для исследования собраны из фондов и архива областного историко-краеведческого музея ВКО в Усть-Каменогорске, а также среди 3572 электронных отчетов Института археологии имени А.Х. Маргулана, связанные с памятниками раннего железного века Восточного Казахстана. В настоящее время продолжается поиск информации о знаках на памятниках Казахского Алтая и формируется исходная база данных. Для выяснения параллельности традиции тамгопользования древних кочевников Казахского Алтая в контексте тюркского мира были исследованы отчеты о памятниках Гордиона, Каман-Калехоюка и Богазкёя. С июля по сентябрь текущего года проведены археолого-разведочные работы в различных районах Восточного Казахстана, что внесло значительный вклад в изучение культурного наследия региона. Применение современных технологий, таких как GPS, аэрофотосъемка с дронов и фотограмметрия, обеспечило высокую точность и детализацию данных, что сыграло ключевую роль в создании цифровых копий и анализе петроглифов.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Бағдарлама аясында атқарылған жұмыстар барысында барлық қойылған міндеттер шешілді. Бір мезгілде «Scopus» базасына және ҚР ҒЖБМ ҒЖБССҚК ұсынатын ғылыми басылымдар тізіміне кіретін «Қазақстан Археологиясы» журналында бір мақала жарық көрді, екінші мақала баспада, жылдың аяғына дейін аталмыш журналдың 4 нөмірінде жарияланатын болады. Қазақ Алтайының таңбақолдану ескерткіштері туралы мәліметтер жаңғыртылып, Өскемендегі ШҚО облыстық тарихи-өлкетану мұражайынан қажетті деректер жинақталды. А.Х. Марғұлан атындағы Археология институтында сақталатын 3572 электронды есептен Шығыс Қазақстанның ерте темір дәуірі ескерткіштеріне қатысты деректер сұрыпталып алынды. Қазіргі уақытта Қазақ Алтайының ерте темір дәуірі ескерткіштері бойынша таңба-белгілер деректер базасын қалыптастыру жұмыстары жүргізілуде. Қазақ Алтайы ежелгі көшпелілерінің таңбақолдану дәстүрлерінің түркі әлеміндегі параллельдігі мәселесін пысықтау мақсатында Түркияның Гордион, Каман-Калехойюк, Богазкөй ескерткіштерін зерттеу есептері зерделенді. Шілде-қыркүйек айларында Шығыс Қазақтанның Ұлан, Тарбағатай, Катон Қарағай, Күршім аудандарында археологиялық барлау-зерттеу жұмыстары жүргізілді. Бұл өлкенің мәдени мұрасын зерттеп, сақтауға қосқан қомақты үлес болды. GPS, дрондардан аэрофототүсірілім және фотограмметрия тәрізді технологияларды пайдалану деректердің дәлдігі мен егжей-тегжейлілігін қамтамасыз етіп, сапалы сандық көшірмелер жасау мен петроглифтерді терең талдау жұмыстарына мүмкіндік берді.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Основные конструктивные и технико-экономические показатели программы: -Публикация двух научных статей в журнале «Археология Казахстана», который входит в базу «Scopus» и рекомендованным научным изданиям КОКСНВО МНВО РК. -Для сбора данных отсортировано 3572 электронных отчета Института археологии имени А.Х. Маргулана. -С июля по сентябрь 2024 года проведена комплексная цифровая съемка объектов наскального искусства в четырех районах Восточно-Казахстанской области. -В результате исследования было изучено 12 памятников раннего железного века, на которых обнаружены символы и знаки древнего населения Казахского Алтая. -Выполнена цифровая съемка 22 поверхностей объектов наскального искусства, на которых также выявлены знаки и символы. -Обеспечена занятость жителей села Жамбыл Катон-Карагайского района Восточно-Казахстанской области.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Бағдарламаның негізгі конструктивті және техникалық-экономикалық көрсеткіштері: -Scopus деректер базасына және ҚР ҒЖБМ ҒЖБССҚК ұсынатын басылымдар тізіміне енген «Қазақстан археологиясы» журналында екі ғылыми мақала жарияланды. -деректерді жинау үшін А. Х. Марғұлан атындағы археология институтының 3572 электрондық есебі сұрыпталды. -Шығыс Қазақстан облысының төрт ауданында 2024 жылдың шілде-қыркүйек айларында жартас өнері нысандарының кешенді сандық түсірілімі жасалды. -Зерттеу нәтижесінде Қазақ Алтайының ежелгі халқының белгілері мен символдары бар ерте темір дәуірінің 12 ескерткіші зерттелді. -бетінде таңбатәріздес белгілері мен нышандары бар 22 жартас өнері нысандарының сандық түсірілімі жасалды. -Шығыс Қазақстан облысы Катонқарағай ауданы Жамбыл ауылының тұрғындары жұмыспен қамтылды.

Level of implementation (in Russian) :

Level of implementation (in Kazakh) :

Efficiency (in Russian) : Проект продемонстрировал высокую эффективность в выполнении поставленных научных задач, что подтвердилось успешной публикацией одной статьи в журнале «Археология Казахстана», включенном в базу данных «Scopus». Это свидетельствует о значимости полученных результатов и их соответствия международным научным стандартам. Вторая статья, которая находится в стадии подготовки к печати, также будет способствовать дальнейшему распространению знаний о культурном наследии и знаках Казахского Алтая. Археолого-разведочные работы в Уланском, Тарбагатайском, Катонкарагайском и Курчумском районах с использованием современных технологий, таких как GPS, аэрофотосъемка с дронов и фотограмметрия, позволили создать точные 3D-модели объектов с разрешением до 0,2 мм и обеспечить их сохранение в цифровом формате. Это дало возможность глубже понять культурные связи региона с племенами Алтая, Тувы и Центрального Казахстана, а также повысило точность мониторинга состояния памятников и их охрану. Проведенные работы также оказали социальное воздействие, обеспечив временную занятость для жителей села Жамбыл Катон-Карагайского района. В целом, проект подтвердил важность применения передовых технологий в археологических исследованиях, что способствует лучшему пониманию историко-культурного контекста региона и долгосрочной сохранности объектов культурного наследия.

Efficiency (in Kazakh) : Жоба өзінің ғылыми міндеттерін орындаудағы жоғары тиімділігін көрсетті, бұл Scopus деректер базасына енгізілген «Қазақстан археологиясы» журналында бір мақаланың сәтті жариялануымен расталды. Бұл алынған нәтижелердің маңыздылығын және олардың халықаралық ғылыми стандарттарға сәйкестігін көрсетеді. Басылымға дайындалып жатқан екінші мақала да қазақ Алтайының мәдени мұрасы мен белгілері туралы білімді одан әрі таратуға септігін тигізеді. Ұлан, Тарбағатай, Қатонқарағай және Күршім аудандарында GPS, дроннан аэрофототүсірілім және фотограмметрия сияқты заманауи технологияларды қолдану арқылы жүргізілген археологиялық барлау жұмыстары объектілердің 0,2 мм-ге дейінгі нақты 3D үлгілерін жасауға және олардың сандық пішімде сақталуын қамтамасыз етуге мүмкіндік берді. Бұл осы аймақтың Алтай, Тува және Орталық Қазақстан тайпаларымен мәдени байланысын жақсырақ түсінуге, сондай-ақ ескерткіштердің жағдайын бақылаудың және оларды қорғаудың дәлдігін арттыруға мүмкіндік берді. Атқарылған жұмыстар Катонқарағай ауданы, Жамбыл ауылының тұрғындарын уақытша жұмыспен қамтамасыз етіп, әлеуметтік жағынан да әсерін тигізді. Жалпы, жоба археологиялық зерттеулерде озық технологияларды қолданудың маңыздылығын растады, бұл аймақтың тарихи-мәдени мәнмәтінін жақсырақ түсінуге және мәдени мұра нысандарын ұзақ мерзімді сақтауға ықпал етеді.

Field of application (in Russian) : организации культуры и искусства, образования и науки, государственные учреждения и уполномоченные органы, СМИ, представители малого и среднего бизнеса, население региона и республики, туристическая сфера

Field of application (in Kazakh) : мәдениет және өнер, білім және ғылым ұйымдары, мемлекеттік мекемелер мен уәкілетті органдар, БАҚ, шағын және орта бизнес өкілдері, аймақтың және республиканың тұрғындары, туристік сала