The object of research, development or design (in Russian) : Объектом исследования явились икра, молодь и взрослые особи лабораторных животных (D.rerio), а также фоновых видов рыб: белый амур (C.idella), амфибий: озерная лягушка (P.ridibundus), зеленая жаба (B. viridis), полевая мышь (A.agrarius) и другие животные. В результате экспедиции на различные участки верхнего (2023г.), нижнего течения реки Иле (2024г.) и Капшагайское водохранилище (2023г.) были собраны и исследованы пробы поверхностных вод и седиментов, икра, молодь и взрослые особи фоновых видов рыб и грызунов.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеудің объектілері ретінде лабораториялық жануарлардың: зебрафиш (D.rerio) уылдырығы, жас өскіндері және ересек түрлері, фондық балықтар: ақ амур (C.idella), амфибиялар: көл бақасы (P.ridibundus), жасыл бақа (B.viridis), дала тышқаны (A.agrarius) және басқа жануарлар алынды. 2023 ж. Іле өзенінің жоғарғы ағысынан, 2024 ж. төменгі ағысынан және 2023 ж. Қапшағай су қоймасынан түрлі учаскелерде беткі сулар мен шөгінділердің үлгілері жиналып, зерттелді.

Aim of work (in Russian) : Цель исследования – провести биотестирование на цито-, эмбрио- и генотоксичность поверхностных вод и донных отложений различных участков нижнего течения реки Иле; проведение картирования исследованных участков Капшагайского водохранилища и реки Иле по степени загрязнения воды и донных отложений, уровню выявленных нарушений у лабораторных тест-объектов и объектов природных популяций, а также установление уровня экологического и токсикогенетического риска для биоты.

Aim of work (in Kazakh) : Зерттеудің мақсаты – Іле өзенінің төменгі ағысындағы түрлі аймақтардың беткі сулары мен түптік шөгінділерінде цитотоксикалық, эмбриотоксикалық және генотоксикалық биотестілеу жүргізу; Қапшағай су қоймасы мен Іле өзенінің зерттелген аймақтарының ластану дәрежесіне қарай карталау, зерттеу барысында анықталған лабораториялық тест-объектілер мен табиғи популяциялар объектілеріндегі ауытқу деңгейін бағалау, сондай-ақ биота үшін экологиялық, токсикогенетикалық қауіп деңгейін анықтау.

Методы исследования (на русском) : Методы определения эмбриотоксичности: ZFET (Zebrafish embryotoxicity test), FETAX (Frog Embryo Teratogenesis Assay Xenopus Test), химическое определение тяжелых металлов, нитратов и нитритов в воде и донных отложений, биохимическое определение активных ферментов оксидативного стресса

Методы исследования (на казахском) : Эмбриоуыттылықты анықтау әдістері: ZFET (Зебрабалық эмбриотоксикалық сынағы), FETAX (Frog Embrion Teratogenesis Assay Xenopus Test), судағы және түбіндегі шөгінділердегі ауыр металдарды, нитраттар мен нитриттерді химиялық анықтау, тотығу стрессінің белсенді ферменттерін биохимиялық анықтау.

Obtained results and novelty (in Russian) : Установлено присутствие в поверхностных водах и седиментах всех исследованных водоемов тяжелых металлов: Ni, Mn, Co, Pb, Cr, Fe, Cu, Cd, превышение ПДК для рыбохозяйственных водоемов отмечено только для трех из них: Pb, Zn, Cu, а также высокое содержание нитритов и нитратов. Выявлены токсикогенетические нарушения у исследованных видов лабораторных животных и животных из природных биотопов, которые проявлялись в эмбрио-, цитогенетических, биохимических, гистологических изменениях, которые были связаны с накоплением ТМ в висцеральных органах, развитием окислительного стресса. На основании определенных уровней загрязнения поверхностных вод и донных отложений, выявленных нарушений у лабораторных тест-объектов и объектов природных популяций было проведено картирование исследованных участков реки Иле и Капшагайского водохранилища, а также установлен уровень экологического и токсикологического риска для биоты. Установлено, что наиболее загрязненными, малопригодными для биоты являются участки юго-западной и юго-восточной части Капшагайского в., особенно около плотины и г.Конаев. Северная часть Капшагайского водохранилища в экологическом и токсикологическом отношениях более благоприятна для жизни гидробионтов. Наиболее загрязненной частью нижнего течения реки Иле является участок ниже Капшагайского водохранилища и села Баканас, а верхняя часть реки Иле мало пригодна для рыборазведения и рыболовства.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Барлық зерттелген су қоймаларында Ni, Mn, Co, Pb, Cr, Fe, Cu, Cd ауыр металдары анықталды, тек Pb, Zn және Cu бойынша балық шаруашылығына арналған су қоймалары үшін ШРК-ның асуы байқала отырып нитриттер мен нитраттардың жоғары деңгейі тіркелді. Зерттелген лабораториялық жануарларда және табиғи биотоптардағы жануарларда токсикогенетикалық бұзылыстар анықталды, олар эмбрио-, цитогенетикалық, биохимиялық, гистологиялық өзгерістер ретінде көрініс тапты, бұл ауыр металдардың висцеральды органдарда жиналуы мен оксидативті стресс дамуымен байланысты болды. Зерттеу барысында беткі сулар, түптік шөгінділердің ластану деңгейлері, лабораториялық тест-объектілер, табиғи популяциялар объектілеріндегі бұзушылықтар негізінде Іле өз. мен Қапшағай с.қ. зерттелген аймақтарының картасы жасалды, сонымен қатар биота үшін экологиялық, токсикологиялық тәуекел деңгейі анықталды. Ең ластанған, биотаға қолайсыз аймақтар Қапшағай су қоймасының оңтүстік-батыс және оңтүстік-шығыс бөліктерінде, әсіресе Бөгет, Қонаев қ. маңында орналасқан. Ал Қапшағай с.қ. солтүстік бөлігі экологиялық және токсикологиялық тұрғыдан гидробионттар үшін қолайлырақ. Іле өзенінің төменгі ағысындағы ең ластанған бөлік Қапшағай с.қ. төменгі бөлімі, Баканас ауылының маңы болып табылады, ал Іле өзенінің жоғарғы бөлігі балық өсіру, балық аулауға жарамдылығы аз екендігі анықталды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : В рамках проекта не предусмотрены

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Жоба ұсынбайды

Level of implementation (in Russian) : В рамках проекта не предусмотрены

Level of implementation (in Kazakh) : Жоба мақсатында ұсынылмайды

Efficiency (in Russian) : Результаты проекта опубликованы в научных статьях (Scopus и ККСОН)

Efficiency (in Kazakh) : Жоба нәтижелері ғылыми мақалалар ретінде жарияланды (Scopus және БҒССҚК)

Field of application (in Russian) : Экология, биотестирование, картирование, токсикология

Field of application (in Kazakh) : Экология, биотестілеу, карталау, токсикология