The object of research, development or design (in Russian) : Зернобобовые культуры (нут, чечевица, люпин, горох, фасоль)

The object of research, development or design (in Kazakh) : Дәнді бұршақ дақылдары (ноқат, жасымық, люпин, асбұршақ,үрмебұршақ )

Aim of work (in Russian) : Повышение производительности АПК РК за счет создания и ускоренного внедрения высокопродуктивных и устойчивых к стрессовым факторам среды сортов зернобобовых культур нового поколения с использованием мирового генетического разнообразия, методов классической селекции и современных методов биологии.

Aim of work (in Kazakh) : Дүниежүзілік генетикалық әртүрлілікті, классикалық селекция әдістерін және қазіргі заманғы биологиялық әдістерді пайдалана отырып, дәнді бұршақ дақылдардың жоғары өнімді және күйзеліске төзімді жаңа сорттарын шығару және оны жеделдетіп енгізу арқылы ҚР АӨК өнімділігін арттыру.

Методы исследования (на русском) : Будут проведены исследования с использованием современных методов биологии для выявления высокопродуктивных, засухоустойчивых, устойчивых к болезням и вредителям линии и номеров зернобобовых культур Будут собраны первичные данные о количественных характеристиках и элементах продуктивности растений для определения динамики роста и прогрессивных изменений, отобраны образцы снопового материала и проведен структурный анализа (desk) в различных питомниках в процессе селекции. Цифровая технология для определения фенотипов растений. Метод основан на использовании модели RGB для получения высококачественного цветного цифрового изображения исследуемого объекта, а затем с использованием программного пакета Image J для структурного и цветового анализа данных и математической обработки. Статистическая обработка результатов эксперимента для обеспечения достоверности данных будет проводиться в программной среде R (https://cran.r-project.org /). С открытым исходным кодом и в программе Windows Excel дисперсионный анализ (ANOVA) будет использоваться с IBM SPSS25.0 (IBM Inc.).

Методы исследования (на казахском) : Жоғары өнімді, құрғақшылыққа төзімді, ауру мен зиянкестерге төзімді линияларды және бұршақ тұқымдас дақылдардың санын анықтау үшін заманауи биологиялық әдістерді қолдану арқылы зерттеулер жүргізілетін болады. Өсу динамикасы мен үдемелі өзгерістерді анықтау үшін өсімдік өнімділігінің сандық сипаттамалары мен элементтері туралы алғашқы деректер жиналады, бау материалының үлгілері таңдалады және іріктеу процесінде әртүрлі питомниктерде құрылымдық талдау (парта) жүргізіледі. Өсімдіктердің фенотиптерін анықтаудың цифрлық технологиясы. Әдіс зерттелетін объектінің жоғары сапалы түрлі-түсті цифрлық бейнесін алу үшін RGB моделін пайдалануға, содан кейін құрылымдық және түсті деректерді талдау және математикалық өңдеу үшін Image J бағдарламалық пакетін пайдалануға негізделген. Деректердің сенімділігін қамтамасыз ету үшін эксперимент нәтижелерін статистикалық өңдеу R бағдарламалық ортасында (https://cran.r-project.org/) жүзеге асырылады. Ашық бастапқы коды және Windows Excel, дисперсияны талдау (ANOVA) IBM SPSS25.0 (IBM Inc.) бірге пайдаланылады.

Obtained results and novelty (in Russian) : Во всех селекционных питомниках подготовлен и изучен селекционный материал, всего 11740 зернобобовых культур (по нуту – 4787, по гороху - 3879, по чечевице - 1899, по фасоли - 1065, по люпину - 110). В различных почвенно-климатических зонах Казахстана произведена закладка опытов зернобобовых культур. Гибридизация проведена в объеме 575 комбинаций. Всего опылено 6187 цветков, получено 373 гибридных семян. В конкурсном сортоиспытании изучено 327 номеров по всем зернобобовым культурам, выделены 112 номера. По результатам изучения 24 образцов родительских форм нута по анатомо-морфологическим маркерам и фазы цветения подобраны контрастные пары для скрещиваний. Проведена фитопатологическая оценка зернобобовых культур. Начаты работы по разработке сортовых технологий. Произведены семена высших репродукций зернобобовых культур всего 50,5 тонны, в том числе: 38,3 тонны нута, 8,0 тонны гороха, 3,0 тонны чечевицы, 1 тонны фасоли, 0,2 тонны люпина. Внедрены новые сорта зернобобовых культур на площади 125 га. Проведены 2 обучающих семинара, 4 «День поля», 1 – публикация в Facebook. Опубликованы 10 статей в рецензируемом научном журнале рекомендованном КОКСОН и 1 статья принята на публикацию в рецензируемых научных изданиях с процентилем 41% в базе Scopus. В рамках программы принимает участие 1 Phd – докторант, 2 магистранта и 2 аспиранта.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Барлық селекциялық питомниктерде селекциялық материал зерттеліп дайындалды. Нәтижесінде барлығы 11740 дәнді – бұршақты дақылдар оның ішінде (ноқат - 4787, асбұршақ - 3879, жасымық - 1899, үрмебұршақ - 1065, люпин-110). Қазақстанның әртүрлі топырақ-климаттық аймақтарында дәнді-бұршақ дақылдарының тәжірибелері жүргізілді. Зерттеу барысында 575 комбинация көлемінде будандастыру жүргізілді, нәтижесінде 6187 гүл тозаңданып, 373 гибридті тұқым алынды. Конкурстық сорты сынақта барлық дәнді-бұршақты дақылдар бойынша 327 нөмір зерттеліп, олардың ішінен 112 нөмір бөлінді. Анатомиялық-морфологиялық маркерлер және гүлдену фазалары бойынша ноқаттың ата-аналық формаларының 24 үлгісін зерттеу нәтижелері негізінде констрастты жұптар будандастыруда таңдалды. Дәнді-бұршақты дақылдарға фитопатологиялық бағалау жүргізілді. Дақылдарды өсірудің сорттық технологияларын әзірлеу жұмыстары басталды. Жобаның нәтижесінде 50,5 тонна жоғары репродукциялы бұршақ дақылдарының тұқымы өндірілді, олардың ішінде: 38,3 тонна ноқат, 8,0 тоннаас бұршақ, 3,0 тонна жасымық, 1 тонна үрмебұршақ, 0,2 тонна люпин. 125 гектар алқапқа бұршақ дақылдарының жаңа сорттары егілді, 2 оқыту семинары, 4 "Дала күні"шарасы және 1 – Facebook желісінде жариялау ұйымдастырылды. БжҒССҚЕК ұсынған рецензияланған ғылыми журналда 10 мақала жарияланып, 1 мақала Scopus базасында 41% процентильмен рецензияланған ғылыми басылымдарда жариялауға қабылданды. Бағдарлама аясында 1 PhD – докторант, 2 магистрант және 2 аспирант қатысады.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : За первый год по результатам исследований выделенные перспективные номера зернобобовых культур превышают достоверно стандарты на 2-5 ц/га

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Бірінші жылы зерттеу нәтижелері бойынша дәнді-бұршақты дақылдардың бөлінген перспективалық нөмірлері 2-5 ц/га-ға шынайы стандарттардан асады

Level of implementation (in Russian) : На данный момент рекомендованные сорта зернобобовых культур внедрены на площади 125 га

Level of implementation (in Kazakh) : Қазіргі уақытта дәнді-бұршақты дақылдардың ұсынылған сорттары 125 га алқапқа енгізілді

Efficiency (in Russian) : Новые сорта зернобобовых культур внедрены в сельское хозяйство за счет производства высококачественных семян и научного сопровождения с разработанными сортовыми технологиями.

Efficiency (in Kazakh) : Дәнді-бұршақты дақылдардың жаңа сорттары ауыл шаруашылығына жоғары сапалы тұқым өндіру және әзірленген сорттық технологиялармен ғылыми сүйемелдеу есебінен енгізілді.

Field of application (in Russian) : Элитно-семеноводческие хозяйства и сельхоз-товаропроизводители Республики Казахстан

Field of application (in Kazakh) : Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілер және элиталық тұқым өсіру шаруашылықтары