The object of research, development or design (in Russian) : Объект исследования: месторождения урана и золота в Казахстане. Предмет исследований: комплексная экологическая оценка последствий добычи и переработки рудного и техногенного сырья.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу нысаны: Қазақстандағы уран және алтын кен орындары. Зерттеу пәні: кен және техногендік шикізатты өндіру мен өңдеудің салдарын кешенді экологиялық бағалау.

Aim of work (in Russian) : Цель исследования в 2022-2024 годах: изучение эколого-технологической оценки последствий разработки месторождений и применения гидрометаллургических способов переработки руд и концентратов, а также создание информационного ресурса для получения оценки миграционной способности загрязнителей, их потенциальной опасности для биоты и человека.

Aim of work (in Kazakh) : 2022-2024 жылдардағы Зерттеудің мақсаты: кен орындарын игеру және кендер мен концентраттарды өңдеудің гидрометаллургиялық тәсілдерін қолдану салдарын экологиялық-технологиялық бағалауды зерттеу, сондай-ақ ластаушы заттардың көші-қон қабілетін, олардың биота мен адамға ықтимал қауіптілігін бағалау үшін ақпараттық ресурс құру.

Методы исследования (на русском) : С целью изучения химического состава руд на месторождении отбирались образцы с различных участков. Готовились средние пробы. Все основные виды лабораторных работ проводились в условиях испытательной аналитической лаборатории, оборудованной для проведения химических видов исследований. При проведении механической пробоподготовки (дробление, фракционирование, др.) использовались лабораторные дробилки, ситовые установки Растворение образцов и перевод в активную водную фазу проводилось в условиях лабораторного участка, приспособленного для работы с агрессивными кислотами и оборудованного вытяжными шкафами (рисунок 10). Основными методами контроля, устанавливающими порядок проведения оценки содержания компонентов, являлись нормативные документы (ГОСТ, ГОСТ Р, СТ РК, др.) и научные рекомендации [30-34]. При проведении оценки содержания компонентов и элементов в образцах использованы такие методы как спектрофометрический контроль, гравиометрические и объемные методы анализа, атомно–адсорбционная спектрофотометрия.

Методы исследования (на казахском) : Кен орнындағы кендердің химиялық құрамын зерттеу мақсатында әртүрлі учаскелерден сынамалар алынды. Орташа сынамалар дайындалды. Зертханалық жұмыстардың барлық негізгі түрлері химиялық зерттеу түрлерін жүргізу үшін жабдықталған сынақ аналитикалық зертханасы жағдайында жүргізілді. Механикалық сынама дайындауды (ұсақтау, фракциялау, т. б.) жүргізу кезінде зертханалық ұсатқыштар, Елек қондырғылары пайдаланылды Үлгілерді еріту және белсенді су фазасына ауыстыру агрессивті қышқылдармен жұмыс істеуге бейімделген және сорғыш шкафтармен жабдықталған зертханалық учаске жағдайында жүргізілді (10-сурет). Құрамдас бөліктердің мазмұнын бағалау тәртібін белгілейтін бақылаудың негізгі әдістері нормативтік құжаттар (ГОСТ, ГОСТ Р, ҚР СТ, т.б.) және ғылыми ұсынымдар болды [30-34]. Үлгілердегі компоненттер мен элементтердің мазмұнын бағалау кезінде спектрофометриялық бақылау, гравиометриялық және көлемдік талдау әдістері, атомдық-адсорбциялық спектрофотометрия сияқты әдістер қолданылды.

Obtained results and novelty (in Russian) : Согласно ожидаемому результату календарного плана разработаны: - рекомендации по требованиям к методам определения загрязнителей в природных средах месторождений, включая значения качественных и количественных показателей, нижние границы минимальные определяемых концентраций, предел обнаружения, чувствительность; - методика количественного химического анализа на не менее один экологический параметр контроля с использованием ГСО РК. - алгоритм математических моделей поведения изучаемых металлов (урана, золота) для расчета их выхода, поведения тяжелых цветных металлов, цианидов при очистке сточных промышленных вод. - электронный биогеохимический классификатор техногенных и природных загрязнителей окружающей среды.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Күнтiзбелiк жоспардың күтiлетiн нәтижесi бойынша мынадай әзiрлендi: - Зерттелген металдардың (уранның, алтынның) олардың өнімділігін, ауыр түсті металдардың, цианидтердің өнеркәсіптік сарқынды суларды өңдеудегі мінез-құлқын есептеуге арналған математикалық модельдері. - техногендік және табиғи қоршаған ортаны ластайтын электрондық биогеохимиялық классификатор; - сапалық және сандық көрсеткіштердің мәндерін қоса алғанда, кен орындарының табиғи ортасындағы ластаушы заттарды анықтау әдістеріне қойылатын талаптар, ең төменгі анықталатын концентрацияның төменгі шегі, табу шегі, сезімталдық; - Қазақстан Республикасының МЖҚ пайдалана отырып, бақылаудың кемiнде бiр экологиялық өлшемiне сандық химиялық талдау әдiстемесi.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : внедрение результатов проекта позволит систематизировать информацию о поведении загрязнителей в экосистемах горнорудных добывающих предприятий урановых и золотосодержащих месторождений Республики Казахстан. Значимость проекта заключается в оценке экологических последствий добычи и переработки рудного сырья актуальные на период на не менее двадцать лет.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Зерттеулердiң нәтижелерiн iске асыру жөнiндегi ұсынымдар: жобаның нәтижелерін енгізу Қазақстан Республикасының уран және алтын кен орындарын өндіретін тау-кен кәсіпорындарының экожүйелеріндегі ластаушы заттардың мінез-құлқы туралы ақпаратты жүйелеуге мүмкіндік береді. Жобаның маңызы рудалық шикізатты өндіру және өңдеудің экологиялық салдарын кемінде жиырма жылдық кезеңге бағалаудан тұрады.

Level of implementation (in Russian) : Научные результаты по теме исследования прошли апробацию: опубликованы в изданиях, рекомендуемых КОКНВО и высокорейтинговых изданиях БД Scopus. Разработанная методика выполнения измерения кремния прошла согласование в Казстандарте и находится на стадии аттестации и принятия (письмо КазСтандарт №30/-12960-КСМ от 24.10.2024 г.)

Level of implementation (in Kazakh) : Зерттеу тақырыбы бойынша ғылыми нәтижелер сынақтан өтті: КОК НВО ұсынған басылымдарда және Scopus ДБ жоғары рейтингтік басылымдарында жарияланды. Кремнийді өлшеуді орындаудың әзірленген әдістемесі Мемстандартқа келісуден өтті және аттестаттау және қабылдау сатысында тұр (қазстандарт хаты №30/-12960-24.10.2024 ж.)

Efficiency (in Russian) : Экономическая эффективность и значимость работы: снижение экономических издержек на восстановление природных ландшафтов.

Efficiency (in Kazakh) : Жұмыстың экономикалық тиімділігі мен маңыздылығы: табиғи ландшафттарды қалпына келтіруге экономикалық шығындарды азайту.

Field of application (in Russian) : Область применения результатов: природоохранные ведомства РК, при проведении экологического мониторинга.

Field of application (in Kazakh) : Нәтижелерді қолдану саласы: Қазақстан Республикасының табиғат қорғау басқармалары, экологиялық мониторинг жүргізу кезінде.