The object of research, development or design (in Russian) : Водосбор бассейна реки Шу (характеристики и состояние территории), качество воды (химические и физико-химические параметры, биологическое состояние), источники загрязнения (промышленность, сельское хозяйство, бытовые стоки), экологическое состояние (влияние климатических факторов и антропогенных нагрузок на водные ресурсы), экологические нормы и методология нормирования (подходы к оценке и управлению антропогенной нагрузкой).

The object of research, development or design (in Kazakh) : Шу өзені бассейнінің су жинау алабы (аумақтың сипаттамалары мен жағдайы), судың сапасы (химиялық және физика-химиялық параметрлер, биологиялық сипаттамасы), ластану көздері (өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, тұрмыстық ағындар), экологиялық жағдайы (су ресурстарына климаттық факторлар мен антропогендік жүктемелердің әсері), экологиялық нормалар мен нормалау әдістемесі (бағалау тәсілдері және антропогендік жүктемені басқару).

Aim of work (in Russian) : Цель проекта - разработка принципов экологического нормирования антропогенной нагрузки на водосборах трансграничных рек с учетом всех природных и антропогенных факторов, характеризующих поведение водной экосистемы, находящейся в состоянии устойчивого равновесия, что позволит определить устойчивость экосистем, а также экологическую безопасность технических объектов на стадии технико-экологического обоснования.

Aim of work (in Kazakh) : Жобаның мақсаты-тұрақты тепе-теңдік жағдайындағы су экожүйесінің жағдайын сипаттайтын барлық табиғи және антропогендік факторларды ескеріп, трансшекаралық өзендердің су жинау алаптарындағы антропогендік жүктемені экологиялық нормалау қағидаттарын әзірлеу, бұл экожүйелердің тұрақтылығын, сондай-ақ техникалық-экологиялық негіздеме сатысында техникалық объектілердің экологиялық қауіпсіздігін айқындауға мүмкіндік береді.

Методы исследования (на русском) : Ландшафтно-бассейновый подход, принципы устойчивого развития и рационального природопользования, методология интегрированного управления водными ресурсами, современные методики оценки климатических и гидрологических изменения, водообеспеченности населения, способы и приемы определения антропогенных нагрузок на водные объекты и их водосборные территории (прямые и косвенные воздействия), в рамках динамико-стохастической концепции, для определения вероятностной формы предвидения их в пространственных и временных аспектах в территории водосбора речных бассейнов.

Методы исследования (на казахском) : Ландшафт-бассейндік тәсіл, орнықты даму және табиғатты ұтымды пайдалану қағидаттары, су ресурстарын бірлесіп басқару әдістемесі, климаттық және гидрологиялық өзгерістерді бағалаудың қазіргі заманғы әдістемелері, халықтың сумен қамтамасыз етілуі, су объектілеріне және олардың су жинау аумақтарына антропогендік жүктемелерді (тікелей және жанама әсерлер) айқындау тәсілдері мен әдістері, динамикалық-стохастикалық тұжырымдама шеңберінде, өзен бассейндерінің су жинау аумағындағы кеңістіктік және уақыттық аспектілерде ықтималдық шартта болжауды айқындау.

Obtained results and novelty (in Russian) : - разработана научно-методологическая концепция для водохозяйственной оценки территории речных бассейнов в пространственных и временных аспектах, основанная на динамико-стохастическом подходе; - разработана многокомпонентная методика водохозяйственной оценки техногенного воздействия на территорию водосборов речных бассейнов, отражающая особенности территориальной структуры водопользования, обусловленные природно-климатическими различиями, уровнем и характером экономического развития; - создана научно-информационная база исследований, включающая климатические, гидрологические, гидрогеохимические, демографические и водохозяйственные показатели, обладающие детерминированными свойствами, выражающимися в форме зависимостей от времени; - проведен динамико-стохастический анализ научно-информационной базы исследований, в рамках которого определены условия изменения климатических, гидрологических, гидрогеохимических, демографических и водохозяйственных показателей во времени и выявлен характер их изменений в пространственных и временных аспектах.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : - динамикалық-стохастикалық тәсілге негізделген кеңістіктік және уақыттық аспектілерде өзен бассейндерінің аумағын су шаруашылық бағалауға арналған ғылыми-әдістемелік тұжырымдама әзірленді; -табиғи-климаттық айырмашылықтарға, экономикалық даму деңгейі мен сипатына байланысты суды пайдаланудың аумақтық құрылымының ерекшеліктерін көрсететін өзен бассейндерінің су жинау аймағына техногендік әсерді су шаруашылық бағалаудың көп компонентті әдістемесі жасалды; - уақытқа тәуелділік түрінде көрінетін детерминистік қасиеттері бар климаттық, гидрологиялық, гидрогеохимиялық, демографиялық және су шаруашылығы көрсеткіштерін қамтитын зерттеулердің ғылыми-ақпараттық базасы құрастырылды; - зерттеулердің ғылыми - ақпараттық базасын динамикалық-стохастикалық талдау жүргізілді, оның шеңберінде климаттық, гидрологиялық, гидрогеохимиялық, демографиялық және су шаруашылығы көрсеткіштерінің өзгеру шарттары айқындалып, олардың кеңістіктік және уақыттық аспектілердегі өзгеру сипаты анықталды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : - климатические показатели по 15 метеорологическим станциям, расположенным на территории водосбора бассейна реки Шу, за период 1932–2023 годы; - гидрологические показатели по 27 гидрологическим постам на 20 реках, расположенных на территории водосбора бассейна реки Шу, за период 1932–2023 годы; - показатели водопользования в отраслях экономики для хозяйственно-питьевых, производственных и сельскохозяйственных нужд на территории водосбора бассейна реки Шу по 9 административным районам Чуйской области и двум городам Кыргызской Республики, а также 5 административным районам Жамбылской области Республики Казахстан за период 1995–2023 годы; - показатели антропогенных нагрузок, включающие численность населения, объем промышленной продукции, площадь сельскохозяйственных угодий и поголовье животноводства на территории водосбора бассейна реки Шу по 9 административным районам Чуйской области и двум городам Кыргызской Республики, а также 5 административным районам Жамбылской области Республики Казахстан за период 1995–2023 годы; - гидрохимические показатели поверхностных вод по 10 гидрологическим постам на территории водосбора бассейна реки Шу, включающие 12 химических элементов за период 1995–2023 годы; - объем возвратных вод на водосборах бассейна реки Шу за период 1995–2023 годы.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : - 1932-2023 жылдар кезеңінде Шу өзені бассейнінің су жинау аумағында орналасқан 15 метеорологиялық станция бойынша климаттық көрсеткіштер; - 1932-2023 жылдар кезеңінде Шу өзені бассейнінің су жинау аумағында орналасқан 20 өзендегі 27 гидрологиялық бекеттер бойынша гидрологиялық көрсеткіштер; - 1995-2023 жылдар кезеңіндегі Шу өзені бассейнінің су жинау аумағындағы шаруашылық-ауыз су, өндірістік және ауыл шаруашылығы қажеттіліктері үшін экономика салаларындағы су пайдалану Шу облысының 9 әкімшілік ауданы және Қырғыз Республикасының екі қаласы, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Жамбыл облысының 5 әкімшілік ауданы бойынша көрсеткіштері; - 1995-2023 жылдар кезеңінде Шу облысының 9 әкімшілік ауданы мен Қырғыз Республикасының екі қаласы, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Жамбыл облысының 5 әкімшілік ауданы бойынша Шу өзені бассейнінің су жинау аумағындағы халық санын, өнеркәсіп өнімінің көлемін, ауыл шаруашылығы алқаптарының алаңын және мал шаруашылығының басын қамтитын антропогендік жүктемелердің көрсеткіштері; - 1995-2023 жылдар кезеңінде 12 химиялық элементті қамтитын Шу өзені бассейнінің су жинау аумағындағы 10 гидрологиялық бекет бойынша жер үсті суларының гидрохимиялық көрсеткіштері; - 1995-2023 жылдар кезеңінде Шу өзені бассейнінің су алаптарындағы қайтарымды сулардың көлемі.

Level of implementation (in Russian) : Результаты исследования могут быть использованы для разработки новой концепции комплексного использования водных ресурсов, обеспечивающих их эколого-социально-экономическую устойчивость и могут быть использованы как базовая основа комплексного обустройства водосборов бассейна рек.

Level of implementation (in Kazakh) : Зерттеу нәтижелері экологиялық-әлеуметтік-экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз ететін су ресурстарын кешенді пайдаланудың жаңа тұжырымдамасын әзірлеу үшін пайдаланылуы мүмкін және өзен бассейнінің су алаптарын кешенді орналастырудың негізі ретінде пайдаланылуы мүмкін.

Efficiency (in Russian) : Проект позволяет экологически обосновать нормативы, касающиеся объемов изъятия воды и предельно допустимых сбросов загрязняющих веществ, что в свою очередь способствует достижению необходимого качества вод. Для анализа различных типов антропогенного воздействия (гидрохимического, техногенного и биогенного) предлагаются критерии экологического нормирования. На основе проведенного анализа водохозяйственной деятельности будут разработаны водоохранные мероприятия, направленные на улучшение качества воды в реке и общее состояние водного объекта.

Efficiency (in Kazakh) : Жоба суды алу көлеміне және ластаушы заттардың шекті рұқсат етілген төгінділеріне қатысты нормативтерді экологиялық тұрғыдан негіздеуге мүмкіндік береді, бұл өз кезегінде судың қажетті сапасына қол жеткізуге ықпал етеді. Антропогендік әсердің әртүрлі түрлерін (гидрохимиялық, техногендік және биогендік) талдау үшін экологиялық нормалау критерийлері ұсынылады. Су шаруашылығы қызметіне жүргізілген талдау негізінде өзендегі судың сапасын және су объектісінің жалпы жағдайын жақсартуға бағытталған су қорғау іс-шаралары әзірленетін болады.

Field of application (in Russian) : Потребителями полученных результатов по Проекту могут быть водохозяйственные организаций - это бассейновые управления и водхозы, а также проектные институты, занимающиейся с вопросами водообеспеченности, водопользования и охраны водных ресурсов.

Field of application (in Kazakh) : Жоба бойынша алынған нәтижелердің тұтынушылары су шаруашылығы ұйымдары бола алады - бұл бассейндік басқармалар мен су шаруашылығы кәсіпорындары, сондай-ақ сумен жабдықтау, суды пайдалану және су ресурстарын қорғау мәселелерімен айналысатын жобалау институттары.