The object of research, development or design (in Russian) : Средняя школа п. Аксу Акмолинской области

The object of research, development or design (in Kazakh) : Ақмола облысы Ақсу елді-мекені орта мектебі

Aim of work (in Russian) : Оценка эманации радона в школе поселка Аксу Акмолинской области, расположенной вблизи хранилища радиоактивных отходов и разработка мероприятий по снижению негативных радиационных факторов для школьников и учителей

Aim of work (in Kazakh) : Радиоактивті қалдықтар қоймасының жанында орналасқан Ақмола облысы Ақсу ауылының мектебінде радон эманациясын бағалау және оқушылар мен мұғалімдер үшін жағымсыз радиациялық факторларды төмендету жөніндегі іс-шараларды әзірлеу

Методы исследования (на русском) : Раздел включает следующую информацию: • Методы радиоэкологических исследований: измерение мощности эквивалентной дозы гамма-излучения территории школы; измерение плотности потоков альфа-, бета-частиц, определение концентрации радона в воздухе школы п. Аксу, определение количественного содержания радионуклидов в изучаемых объектах и строительных материалах из стен школы. • Мониторинговые исследования эманации радона в школе п. Аксу. • Методы санитарно-гигиенических исследований: измерение микроклимата. • Расчет индивидуальных и коллективных эффективных доз облучения населения.

Методы исследования (на казахском) : Радиоэкологиялық зерттеу әдістері: мектеп аумағындағы гамма-сәулеленудің эквивалентті дозасының қуатын өлшеу; альфа-, бета-бөлшектер ағындарының тығыздығын өлшеу, Ақсу ауылының мектеп ауасындағы радон концентрациясын анықтау, зерттелетін объектілердегі радионуклидтердің сандық құрамын анықтау: мектеп қабырғасының құрылыс материалдары. • Ақсу ауылының мектебіндегі радон эманациясының мониторингтік зерттеулері. • Санитарлық-гигиеналық зерттеу әдістері: микроклиматты өлшеу. • Халықтың жеке және ұжымдық тиімді сәулелену дозаларын есептеу.

Obtained results and novelty (in Russian) : Во время кратковременных измерений концентрации радона в классах школы Аксу было обнаружено превышение установленного нормативного значения в 200 Бк/м3 в 47 раз. Согласно результатам мониторинговых исследований радона, не было обнаружено зависимости между температурой в помещении и концентрацией радона. Однако между относительной влажностью и концентрацией радона наблюдалась средняя корреляция. По результатам сравнительного анализа зависимости результатов измерения концентрации радона, температуры воздуха и относительной влажности в выходные и праздничные дни можно отметить, что в выходные и праздничные дни концентрация радона и температура воздуха в помещении выше, чем в рабочие дни. Это объясняется тем, что в рабочие дни администрация школы естественным образом проветривает классы. Годовая эффективная доза облучения учащихся и учителей школы и детского сада варьировалась от 4 мЗв/год до 9 мЗв/год. Таким образом, измерение концентрации радона в помещениях школ, детских садов необходимо провести с учетом климатических условий местности и не менее чем 30 дней мониторинговых (круглосуточных) измерений в каждом сезоне, а расчет годовой эффективной дозы с учетом возраста детей и каникулярных дней.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Ақсу мектебінің сыныптарында радон концентрациясын қысқа мерзімді өлшеу кезінде 200 Бк/м³ нормативтік мәнінен 47 есе артық екенін анықталды. Радон мониторингілік зерттеулерінің нәтижелері бойынша бөлмедегі температура мен радон концентрациясы арасында байланыс анықталған жоқ. Дегенмен, салыстырмалы ылғалдылық пен радон концентрациясы арасында орташа корреляция байқалды. Салыстырмалы талдау нәтижелері көрсеткендей, мереке және демалыс күндерінде радон концентрациясы мен бөлмедегі температура жұмыс күндеріне қарағанда жоғары болды. Бұл жұмыс күндері мектеп әкімшілігінің сыныптарды табиғи желдетуімен түсіндіріледі. Мектеп және балабақша оқушылары мен мұғалімдерінің жылдық тиімді сәулелену дозасы 4 мЗв/жылдан 9 мЗв/жылға дейін өзгерді. Осылайша, мектептер мен балабақшалардағы радон концентрациясын өлшеу климаттық жағдайларды ескере отырып, әр маусымда кемінде 30 күн бойы мониторингтік (тәулік бойы) өлшеулермен жүргізілуі керек, ал жылдық тиімді дозаны балалардың жасы мен каникул күндерін ескере отырып есептеу қажет.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : В рамках реализации научного проекта нами проведены серии мероприятий, важных для осуществления поставленной цели: организация и осуществление экспедиционных выездов в п. Аксу, измерение ЭРОА радона в воздухе помещениях (715); радиоспектрометрический анализ проб почвы и строительных материалов (13 проб). Для мониторинговых измерений объемной активности радона в кабинете школы установлен оборудования, проведены 5462 измерении. Произведен расчет вероятной эффективной дозы, даны рекомендации по снижению концентрации радона в кабинетах школы.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Ғылыми жобаны жүзеге асыру аясында біз мақсатты іске асыру үшін маңызды іс-шаралар сериясын өткіздік: Ақсу ауылына экспедициялық шығулар ұйымдастыру, ауадағы радонның ЭРОА-ны (715 өлшеу) өлшеу; топырақ пен құрылыс материалдарының радиоспектрометриялық талдауы (13 сынама). Мониторингтік өлшеулер үшін мектеп кабинеттерінде радонның көлемдік белсенділігін өлшеуге арналған жабдық орнатылып, 5462 өлшеу жүргізілді. Мектеп кабинеттерінде радон концентрациясын төмендету бойынша ұсыныстар беріліп, ықтимал тиімді дозасы есептелді.

Level of implementation (in Russian) : Согласно календарного плана проекта по результатам полученных данных опубликована 2 статья в журнале Atmosphere, входящего в базу данных Web of Science и Scopus (процентиль – 69, Q-2). В рамках выполнения научной программы под руководством руководителя проекта Кашкинбаева Е.Т, была написана магистерская диссертация и защищена 15.06.2023 г. Диссертация на соискание магистра естественных наук по специальности 7M05101 – «Биология» А.А. Хазиповой на тему «Радиоактивті қалдықтар қоймасының жанында орналасқан елді мекендегі радон қауіпсіздігін бағалау». Получен авторское свидетельство «Определение объемной активности радона в воздухе помещений школ и дошкольных учреждениях и расчет годовой эффективной дозы». Разработаны рекомендации по снижению концентрации радона и включены в Методические рекомендации «Анализ онкологической заболеваемости и смертности населения, проживающего вблизи законсервированных урановых рудников и разработка методов по минимизации негативных техногенных факторов».

Level of implementation (in Kazakh) : Жобаның күнтізбелік жоспарына сәйкес алынған деректер нәтижесінде Web of Science және Scopus деректер базасына кіретін Atmosphere журналында 2 мақала жарияланды (процентиль – 69, Q-2). Ғылыми бағдарлама аясында жобаның жетекшісі Кашкинбаев Е.Т. басшылығымен А.А. Хазипова «Радиоактивті қалдықтар қоймасының жанында орналасқан елді мекендегі радон қауіпсіздігін бағалау» тақырыбында 7M05101 – «Биология» мамандығы бойынша магистрлік диссертация жазып, 2023 жылғы 15 маусымда қорғады. «Мектептер мен балабақшалардағы ауадағы радонның көлемдік белсенділігін анықтау және жылдық тиімді дозаны есептеу» авторлық куәлігі алынды. Радон концентрациясын төмендету бойынша ұсынымдар әзірленіп, «Консервацияланған уран кен орындары жанындағы тұрғындардың онкологиялық аурулар мен өлім-жітімінің талдауы және теріс техногендік факторларды азайту әдістерін әзірлеу» әдістемелік ұсыныстарына енгізілді.

Efficiency (in Russian) : Результаты исследований были получены в четком соответствии с календарным планом работы, задачи и цель проекта достигнуты. Рекомендации по радонобезопасности внедрены в школе Аксу с 2023 года, благодаря которым доза облучения от радона школьников, учителей и воспитателей снизилась до нормативных значений.

Efficiency (in Kazakh) : Зерттеу нәтижелері жұмыс кестесіне сәйкес толық орындалды, жобаның міндеттері мен мақсатына қол жеткізілді. Радон қауіпсіздігі бойынша ұсыныстар 2023 жылдан бастап Ақсу мектебіне енгізілді, олардың арқасында оқушылар, мұғалімдер және тәрбиешілер алатын радон сәулелену дозасы нормативтік мәндерге дейін төмендеді.

Field of application (in Russian) : Здравоохранение, экология. Целевыми потребителями полученных результатов являются ответственные сотрудники органов образования, здравоохранения, недропользователи, сообщества научных и медицинских работников и других специалистов, работающих с источниками ионизирующего излучения и радиационной безопасности на производствах.

Field of application (in Kazakh) : Денсаулық сақтау, экология. Алынған нәтижелердің мақсатты тұтынушылары білім беру және денсаулық сақтау органдарының жауапты қызметкерлері, жер қойнауын пайдаланушылар, ғылыми және медицина қызметкерлері қауымдастығы және иондаушы сәулелену көздерімен және өндірістегі радиациялық қауіпсіздікпен жұмыс істейтін басқа да мамандар болып табылады.