The object of research, development or design (in Russian) : Объектом исследований являются опасные экзогенные процессы (сели, лавины, оползни, обвалы) в горных районах Жетысу, Иле и Кунгей Алатау.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу объектісі Жетісу, Іле және Күнгей Алатауындағы қауіпті экзогенді процесстер (сел, қар көшкіні, тау көшкіні, опырылымдар).

Aim of work (in Russian) : Цель работы – Создать научно-прикладное обоснование селе-, оползне- и лавинобезопасности в горных районах Иле и Жетысу Алатау Алматинской и Жетысуской областей Республики Казахстан для разработки системы мероприятий по обеспечению безопасности жизнедеятельности и снижению риска стихийных бедствий.

Aim of work (in Kazakh) : Жұмыстың мақсаты – Тіршілік қауіпсіздігін қамтамасыз ету және табиғи апаттар қаупін азайту жөніндегі іс-шаралар жүйесін әзірлеу үшін Қазақстан Республикасы Алматы және Жетісу облыстарындағы Іле және Жетісу Алатау таулы аудандарында сел, тау көшкіні және қар көшкіні қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі ғылыми-қолданбалы негіздеме жасау.

Методы исследования (на русском) : Методы исследования: аналитический, картографический инструментальный.

Методы исследования (на казахском) : Зерттеу әдістері: аналитикалық, картографиялық, инструментальды.

Obtained results and novelty (in Russian) : 1. Разработана методика оценки и картографирования степени опасности и уровня риска селей, лавин и оползней. 2. Выполнено дешифрирование проявлений ОЭП. 3. Проведены наземные и аэровизуальные обследования очагов ОЭП. 4. Выявлены объекты, подверженные воздействию ОЭП. 5. Выполнена аэрофотосъемка особо важных объектов с БПЛА. 6. Выполнено компьютерное моделирования движения селевых потоков. 7. Выполнена оценка и составлены карты опасностей и рисков селей, лавин и оползней в Иле и Кунгей Алатау 8. Выполнен сбор данных о метеорологических условиях формирования ОЭП за 2024 год. Новизна программы заключается в создании детальных карт природных опасностей и рисков в цифровом виде с использованием методов ДЗЗ и компьютерного моделирования, а также в разработке методов прогноза стихийных явлений с использованием искусственного интеллекта на основе данных автоматизированного мониторинга.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : 1. Сел, қар көшкіні және тау көшкінінің қауіптілік дәрежесі мен қауіп деңгейін бағалау және картаға түсіру әдістемесі әзірленді. 2. ҚЭП көріністерін дешифрлеу орындалды. 3. ҚЭП ошақтарына жерүсті және аэровизуалды тексерулер жүргізілді. 4. ҚЭП әсеріне ұшыраған объектілер анықталды. 5.ҰҰА аппараты арқылы аса маңызды объектілердің аэрофототүсірілімі орындалды. 6. Сел ағындарының қозғалысын компьютерлік модельдеу орындалды. 7. Іле мен Күнгей Алатауындағы сел, қар көшкіні мен тау көшкінінің қауіптілігі мен қауіп-қатерін бағалау жүргізілді және карталар жасалды. 8. ҚЭП қалыптастыратын метеорологиялық жағдайлары туралы 2024 жылғы деректер жиналды. Бағдарламаның жаңалығы ЖҚЗ және компьютерлік модельдеу әдістерін пайдалана отырып, табиғи қауіптер мен тәуекелдердің егжей-тегжейлі карталарын цифрлық түрде жасау, сондай-ақ автоматтандырылған мониторинг деректері негізінде жасанды интеллектті пайдалана отырып, табиғи құбылыстарды болжау әдістерін әзірлеу болып табылады.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Социальный эффект от полученных результатов заключается в снижении природных рисков, что выразится в уменьшении количества погибших и пострадавших от стихийных бедствий. Экономический эффект будут обусловлен в снижении материального ущерба и косвенных потерь от природных катастроф, а также в уменьшении затрат на защиту за счет использования наиболее эффективных мероприятий. Ожидаемые результаты исследований позволят: – улучшить методологическую базу оценки, картографирования, моделирования и прогнозирования опасных экзогенных процессов. Они могут использоваться в других горных районах Казахстана и мира; – уменьшить количество погибших и пострадавших от селей, оползней и лавин, обеспечить бесперебойную работу объектов инфраструктуры и недопустить снижение уровня и качества жизни.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Алынған нәтижелердің әлеуметтік әсері табиғи тәуекелдерді азайту болып табылады, бұл табиғи апаттардан қаза тапқандар мен зардап шеккендер санының азаюынан көрінеді. Экономикалық тиімділік материалдық залалды және табиғи апаттардан болатын жанама шығындарды азайтуға, сондай-ақ ең тиімді іс-шараларды пайдалану арқылы қорғау шығындарын азайтуға байланысты болады. Күтілетін зерттеу нәтижелері: - қауіпті экзогендік процестерді бағалау, картаға түсіру, модельдеу және болжаудың әдіснамалық базасын жақсарту. Олар Қазақстан мен әлемнің басқа таулы аймақтарында қолданыла алады; - сел, тау көшкіні және қар көшкіннен қаза тапқандар мен зардап шеккендердің санын азайту, инфрақұрылым объектілерінің үздіксіз жұмысын қамтамасыз ету және өмір сүру деңгейі мен сапасының төмендеуіне жол бермеу.

Level of implementation (in Russian) : Разработанные рекомендации по выполнению противоселевых, противооползневых и противолавинных мероприятий будут использоваться органами предупреждения и ликвидации последствий чрезвычайных ситуаций МЧС РК, акиматами Алматинской и Жетысуской областей и районов.

Level of implementation (in Kazakh) : Сел, тау мен қар көшкініне қарсы іс-шараларды жүзеге асыру бойынша әзірленген ұсынымдарды ҚР ТЖМ-нің төтенше жағдайлардың алдын алу және жою органдары, Алматы және Жетісу облыстары мен аудандары әкімдіктері пайдаланады.

Efficiency (in Russian) : Экономическая эффект работы заключается в уменьшении ущербов от опасных экзогенных процессов. Социальный эффект работы заключается в обеспечении безопасности жизнедеятельности населения.

Efficiency (in Kazakh) : Жұмыстың экономикалық әсері қауіпті экзогендік процестерден болатын шығынды азайту болып табылады. Жұмыстың әлеуметтік әсері халықтың өмір сүру қауіпсіздігін қамтамасыз ету болып табылады.

Field of application (in Russian) : – разработка генеральных схем защиты территорий от стихийных бедствий, планирование устойчивого социально-экономического развития регионов, регулирование землепользования; – органы предупреждения и ликвидации последствий чрезвычайных ситуаций МЧС РК, акиматы Алматинской и Жетысуской областей и районов, организации, занимающиеся планированием развития территорий.

Field of application (in Kazakh) : – аумақтарды табиғи апаттардан қорғаудың бас схемаларын әзірлеу, өңірлердің орнықты әлеуметтік-экономикалық дамуын жоспарлау, жерді пайдалануды реттеу; – ҚР ТЖМ төтенше жағдайлардың алдын алу және зардаптарын жою органдары, Алматы және Жетісу облыстары мен аудандарының әкімдіктері, аумақтарды дамытуды жоспарлаумен айналысатын ұйымдар.