The object of research, development or design (in Russian) : Объектами исследований являлись естественные леса южного Казахстана, искусственные лесные насаждения северного и восточного регионов, лесные насаждения на землях осушенного дна Аральского моря, коллекции интродуцентов.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеудің нысандары Оңтүстік Қазақстанның табиғи ормандары, Солтүстік және Шығыс аймақтарының жасанды орман екпелері, Арал теңізінің құрғаған табанындағы орман екпелері, интродуценттер коллекциялары болды.

Aim of work (in Russian) : Цель исследования - научно-технологическое обеспечение лесного хозяйства Казахстана с целью рационального использования и эффективного сохранения лесных ресурсов.

Aim of work (in Kazakh) : Зерттеулердің мақсаты – Қазақстанның орман шаруашылығын орынды пайдалану мен орман ресурстарын тиімді сақтау үшін ғылыми-технологиялық қамтамасыз ету.

Методы исследования (на русском) : Методы исследований – рекогносцировочное обследование естественных лесов и искусственных лесных насаждений, закладка опытных объектов, в том числе с использовванием посадочного материала с закрытой корневой системой и обработкой гербицидами, применение методов клонального микрооразмножения и гистохимических исследований, сбор экспериментального материала на пробных площадях, обработка эксперимеентального материала с использованием методов математической статистики.

Методы исследования (на казахском) : Зерттеу әдістері – табиғи ормандар мен жасанды орман екпелеріне рекогносцировкалық тексеру жүргізу, тәжірибелік нысандарды салу, оның ішінде жабық тамыр жүйесі бар отырғызу материалын және гербицидтерді қолдану, клондық микрокөбейту және гистохимиялық зерттеу әдістерін қолдану, сынақ алаңдарында тәжірибелік материал жинау, тәжірибелік материалды математикалық статистика әдістерін қолдану арқылы өңдеу.

Obtained results and novelty (in Russian) : Определены посевные качества семян галофитных кустарников и полукустарников на осушенном дне Аральского моря. Изучена динамика влажности почвы за вегетационный период и характеристики лесорастительных условий на опытных участках. Проведен посев семян галофитов с адсорбирующими влагу веществами и стимуляторами роста. Подготовлен субстрат для кассет с различным составом для посадочного материала с закрытой корневой системой Pinus sylvestris. Заложены пробные площади в лесных культурах из этого материала (север, восток). Проведен учет роста растений и сопоставление морфологических показателей сеянцев. Определено проективное покрытие сорняков и численность доминирующих видов в лесных культурах и питомниках 2 регионов Казахстана (на севере — для P. sylvestris, на востоке — для Picea obovata). Исследовано влияние гербицидов на рост и состояние молодых растений. Проведен отбор видов и сортов декоративных кустарников для использования в Северном Казахстане, изучены их показатели роста и устойчивости к неблагоприятным зимним условиям с применением гистохимических методов для определения крахмала в однолетних побегах. Получены данные по вегетативному размножению декоративных кустарников с использованием стимуляторов роста. Изучены лесоводственные показатели растительных сообществ с Populus talassica в Западном Тянь-Шане, получены сведения об эффективных способах стерилизации эксплантов и оптимальных питательных средах для индукции побегообразования у P. talassica и Euonymus semenovii.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Галофитті бұталар мен жартылай бұталардың тұқымдарының егістік сапасы анықталды, Арал теңізінің құрғаған түбінде зерттелді. Вегетациялық кезеңде топырақ ылғалдылығының динамикасы және тәжірибелік учаскелердегі орман өсіру жағдайлары сипатталды. Галофиттердің тұқымдары ылғалды сіңіретін заттармен және өсу стимуляторларымен егілді. Жабық тамыр жүйесі бар Pinus sylvestris отырғызу материалы үшін әртүрлі құрамды субстрат кассеталары дайындалды. Солтүстік пен шығыста осы материалдан орман дақылдарында сынақ алаңдары жасалды. Өсімдіктердің өсуі ескеріліп, көшеттердің морфологиялық көрсеткіштері салыстырылды. Орман дақылдары мен екі Қазақстан өңірінің питомниктеріндегі арамшөптердің проективтік жамылғысы және басым түрлердің саны анықталды (солтүстікте — P. sylvestris үшін, шығыста — Picea obovata үшін). Гербицидтердің жас өсімдіктердің өсуі мен жағдайына әсері зерттелді. Солтүстік Қазақстанда пайдалану үшін сәндік бұталардың түрлері мен сұрыптары таңдалып, олардың өсу көрсеткіштері және қолайсыз қыс жағдайларына төзімділігі зерттелді. Біржылдық өркендердегі крахмалды анықтау үшін гистохимиялық әдістер қолданылды. Сәндік бұталарды вегетативтік жолмен көбейту бойынша деректер алынды, өсу стимуляторлары қолданылды. Батыс Тянь-Шаньдағы Populus talassica өсімдіктер қауымдастықтарының орманшылық көрсеткіштері зерттеліп, P. talassica мен Euonymus semenovii экспланттарын стерильдеудің тиімді әдістері мен өркен түзуге арналған оңтайлы қоректік орталар туралы мәліметтер алынды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Семена N. Schoberi соответствуют первому классу качества, C. caput-medusae - третьему классу качества. Наилучшие показатели высоты и диаметра корневой шейки P. sylvestris (6,6 см и 1,2 мм) наблюдаются в субстрате из 100% торфа. Приживаемость саженцев в ТОО «Астана орманы»: 89,8% (с уходными работами) и 93,5% в КГУ «Риддерское лесное хозяйство» (без ухода). Гербициды «Торнадо» и «Леопард» эффективно уменьшают количество сорняков, однако высокая доза может быть летальной для сеянцев.Приживаемость саженцев P. sylvestris с использованием гербицидов: 86,0% (Торнадо), 65,7% (Леопард), 85,4% (контроль). Мобилизированы и высажены 23 вида и сорта декоративных кустарников. Естественное произрастание P. talassica в Аксу-Жабаглинском заповеднике: узкие полосы вдоль горных рек, низкополнотные насаждения. Оптимальная питательная среда для индукции побегообразования: ½WPM для P. talassica и MS для E. semenovii.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : N. Schoberi тұқымдары сапа бойынша бірінші класқа, C. caput-medusae тұқымдары үшінші класқа сәйкес келеді. P. sylvestris көшеттерінің ең жақсы биіктігі мен тамыр мойынының диаметрі (6,6 см және 1,2 мм) 100% шымтезек субстратында байқалады. «Астана орманы» ЖШС-де көшеттердің тіршілікке бейімділігі: 89,8% (күтіммен) және «Риддер орман шаруашылығы» КММ-де 93,5% (күтімсіз). «Торнадо» және «Леопард» гербицидтері арамшөптер санын тиімді азайтады, бірақ жоғары дозасы көшеттер үшін өлімге әкелуі мүмкін. P. sylvestris көшеттерінің тіршілікке бейімділігі гербицидтерді қолдану кезінде: 86,0% («Торнадо»), 65,7% («Леопард»), 85,4% (бақылау). 23 түр мен сәндік бұталардың сұрыптары мобилизацияланып, отырғызылды. Аксу-Жабағылы қорығындағы P. talassica табиғи өсімдігі: тау өзендерінің бойындағы тар жолақтар, сирек тығыздығы бар екпелер. Өркен түзуге индукцияның оңтайлы қоректік ортасы: P. talassica үшін ½WPM және E. semenovii үшін MS.

Level of implementation (in Russian) : Внедрение результатов работ включает посадку и наблюдение за состоянием и приживаемостью различных декоративных кустарников и деревьев в ТОО «Астана-Зеленстрой» и Астанинском ботаническом саду (Северный Казахстан). В частности, укорененные саженцы чубушника венечного (Philadelphus coronarius L., включая сорт «Ауреус») и форзиции яйцевидной (Forsythia ovata Nakai) были посажены с целью испытания, вегетативного размножения и дальнейшей оценки для включения в ассортимент декоративных растений, рекомендованных для озеленения городов Северного Казахстана, включая Астану. Аналогичные работы проводятся с сеянцами Prunus ulmifolia Franch. (син. Aflatunia ulmifolia) и березы далекарлийской (Betula pendula Roth. f. dalecarlica) с целью их размножения и сохранения генофонда. Все мероприятия документированы актами, подтверждающими внедрение, датированными сентябрем 2024 года.

Level of implementation (in Kazakh) : Жұмыстардың нәтижелерін енгізу «Астана-Зеленстрой» ЖШС және Астананың ботаникалық саябағында (Солтүстік Қазақстан) әртүрлі декоративті бұталар мен ағаштардың күйі мен тіршілік қабілетін бақылауды және отырғызуды қамтиды. Атап айтқанда, Philadelphus coronarius L., «Ауреус» сортымен және Forsythia ovata Nakai тамырландырылған көшеттері сынақтан өткізу, вегетативті түрде көбейту және Солтүстік Қазақстанның қалаларын, оның ішінде Астананы көгалдандыруға ұсынылған декоративті өсімдіктер ассортиментіне енгізу мақсатында отырғызылды. Сол сияқты, Prunus ulmifolia Franch. (син. Aflatunia ulmifolia) және Betula pendula Roth. f. dalecarlica көшеттерімен жұмыстар жүргізілуде, олардың көбейтуі мен генофонын сақтау мақсатында. Барлық іс-шаралар 2024 жылдың қыркүйек айына даталанған енгізуді растайтын актілермен рәсімделген.

Efficiency (in Russian) : Экономический эффект заключается в следующем: использование посадочного материала с закрытой корневой системой позволит увеличить сроки посадки, повысить приживаемость растений и снизить расход посадочного материала вдвое; применение гербицидов в лесных питомниках и культурах сократит количество ручных прополок в два раза за сезон; разработка эффективных методов вегетативного размножения приведет к расширению ассортимента декоративных растений, устойчивых к условиям Северного Казахстана, созданию доступного разводочного материала, увеличению выхода укорененных растений на 15-35% и снижению себестоимости декоративных таксонов; применение методов клонального микроразмножения позволит получать тысячи растений от единичных экземпляров за короткое время, сэкономить площади для хранения ценных форм растений и сократить сроки создания оздоровленных маточников на 1-2 года. Экологический эффект разработок заключается в совершенствовании охраны и рационального использования лесных ресурсов в различных регионах Казахстана с сохранением редких реликтовых лесных видов и их экосистем. Социальный эффект состоит в уменьшении пыльно-солевых выбросов и повышении кормоемкости пастбищ за счет создания фитомелиоративных насаждений на осушенном дне Аральского моря путем посева солеустойчивых кустарников и полукустарников. Методы размножения in vitro направлены на сохранение биологического разнообразия лесных видов.

Efficiency (in Kazakh) : Экономикалық әсері мынада: жабық тамыр жүйесімен отырғызу материалын пайдалану отырғызу мерзімдерін ұзартуға, өсімдіктердің тіршілік қабілетін арттыруға және отырғызу материалын екі есе азайтуға мүмкіндік береді; орман питомниктері мен дақылдарында гербицидтерді қолдану маусым бойына қолмен арамшөптерді тазартуды екі есе қысқартады; вегетативті көбейтуге арналған тиімді әдістерді әзірлеу Солтүстік Қазақстанның жағдайларына төзімді декоративті өсімдіктер ассортиментін кеңейтуге, қолжетімді көбею материалын жасауға, тамырланған өсімдіктердің шығымдылығын 15-35%-ға арттыруға және декоративті таксондардың өзіндік құнын төмендетуге алып келеді; клональды микро-көбейту әдістерін қолдану бірегей үлгілерден мыңдаған өсімдіктер алуға, құнды өсімдік формаларын сақтау үшін алаңдарды үнемдеуге және сау маточникдер құру мерзімдерін 1-2 жылға қысқартуға мүмкіндік береді. Экологиялық әсерлер, әзірлемелердің, Қазақстанның әртүрлі аймақтарындағы орман ресурстарын қорғау мен тиімді пайдалануды жетілдіруде, сирек реликті орман түрлерін және олардың экожүйелерін сақтау арқылы көрінеді. Әлеуметтік әсер Арал теңізінің құрғаған түбінде тұзды желмен ұшатын шаңның азаюы және тұзға төзімді бұталар мен жартылай бұталарды егу арқылы жайылымдардың азықтылық сыйымдылығын арттыру арқылы фитомелиоративтік екпелерді құрудан тұрады. In vitro көбейту әдістері орман түрлерінің биологиялық әртүрлілігін сақтауға бағытталған.

Field of application (in Russian) : Область применения: лесное хозяйство, защитное лесоразведение, воспроизводство лесов, биотехнология, сохранение биоразнообразия, озеленение.

Field of application (in Kazakh) : Қолдану саласы: орман шаруашылығы, қорғаныштық орман өсіру, орманды қалпына келтіру, биотехнология, биоалуантүрлілікті сақтау, көгалдандыру.