The object of research, development or design (in Russian) : Сахарная свекла, вирус пожелтения жилок свеклы

The object of research, development or design (in Kazakh) : Қант қызылшасы, қызылша тамырларының сарғаю вирусы

Aim of work (in Russian) : Молекулярно-генетическое изучение устойчивости местных сортов сахарной свеклы к ризомании с целью отбора перспективных паспортизированных сортов для направленной селекции

Aim of work (in Kazakh) : Бағытталған селекция үшін перспективалы төлқұжатталған сорттарды таңдау мақсатында жергілікті қант қызылшасы сорттарының ризоманияға төзімділігін молекулалық-генетикалық зерттеу

Методы исследования (на русском) : Классические методы молекулярной биологии: амплификация и секвенирование нуклеиновых кислот, транскрипционный анализ, биоинформатический анализ, генотипирование.

Методы исследования (на казахском) : Молекулалық биологияның классикалық әдістері қолданылды: нуклеин қышқылдарын амплификациясы және секвенирлеу, транскрипциялық талдау, биоинформатикалық талдау, генотиптеу

Obtained results and novelty (in Russian) : Был проведен генетический анализ разных штаммов и изолятов вируса BNYVV с выявлением порогов вариабельности вируса в рамках каждой полногеномной РНК. Были разработаны тест-системы обнаружения вируса на основе петлевой изотермической амплификации и ОТ-ПЦР в реальном времени. Впервые были разработаны праймеры и пробы для дифференциальной детекции А, В и Р штаммов вируса. Было впервые проведено полногеномное секвенирвоание разных изолятов вируса, циркулирующих на территории Казахстана, результаты секвенирования были депонированы в генбанк NCBI. Анализ экспрессии Rz1 в ответ на вирусную инфекцию не показал статистически значимой корреляции между экспрессией гена и амплификацией вируса BNYVV. При анализе экспрессии гена Rz2 была выявлена наибольшая устойчивость к вирусу у гибридов «Абулхаир», 22b5006 и Памяти Абугалиева. Генетическое расстояние, основанное на SSR-генотипировании, между гибридами казахстанской и европейской селекции составило 0.54-0.67, что значительно выше нежели генетическое расстояние внутри группы казахстанских или европейских гибридов. Также были разработаны генетические паспорта для гибридов сахарной свеклы, возделываемых в Республике Казахстан. Был впервые создан банк образцов растений, зараженных разными изолятами штамма А вируса BNYVV.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : BNYVV вирусының әртүрлі штамдары мен изоляттарына генетикалық талдау жүргізілді, әрбір геномдық РНҚ шеңберінде вирустың өзгергіштік шектері анықталды. Нақты уақыттағы циклдік изотермиялық амплификациясы және КT-ПТР негізінде вирусты анықтау сынақ жүйелері әзірленді. Алғаш рет вирустың А, В және Р штаммдарын дифференциалды анықтау үшін праймерлер мен сынамалар жасалды. Алғаш рет Қазақстан аумағында айналымда жүрген вирустың әртүрлі изоляттарын толық геномдық секвенирлеу жүргізілді, секвенирлеу нәтижелері NCBI бас банкіне сақталды. Вирустық инфекцияға жауап ретінде Rz1 экспрессиясын талдау ген экспрессиясы мен BNYVV вирусының күшеюі арасында статистикалық маңызды корреляцияны көрсетпеді. Rz2 генінің экспрессиясын талдау кезінде «Абулхаир», 22b5006 және Памяти Абугалиева гибридтерінде вирусқа ең үлкен төзімділік анықталды. Қазақстандық және еуропалық селекция будандары арасындағы SSR-генотиптеуге негізделген генетикалық қашықтық 0.54-0.67 құрады, бұл қазақстандық немесе еуропалық будандар тобы ішіндегі генетикалық арақашықтықтан едәуір жоғары. Сондай-ақ, Қазақстан Республикасында өсірілетін қант қызылшасы будандары үшін генетикалық паспорттар әзірленді. BNYVV вирусының А штаммының әртүрлі изоляттарын жұқтырған өсімдік үлгілерінің генетикалық банкі алғаш рет құрылды

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Изучение генетической устойчивости к ризомании и направленный отбор перспективных сортов представляет собой перспективное направление, которое позволит улучшить качество и продуктивность сахарной свеклы. Выведение новых сортов сахарной свеклы, устойчивых к ризомании, позволит снизить потери урожая и сократить затраты на пестициды. Это способствует снижению себестоимости продукции и укреплению продовольственной безопасности. Использование устойчивых сортов также позволяет постепенно переходить к органическому земледелию, что востребовано на внутреннем и международном рынках

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Ризоманияға генетикалық төзімділікті зерттеу және перспективалы сорттарды бағытталған таңдау қант қызылшасының сапасы мен өнімділігін жақсартуға мүмкіндік беретін перспективалық бағыт болып табылады. Ризоманияға төзімді қант қызылшасының жаңа сорттарын өсіру егін шығынын азайтады және пестицидтерге кететін шығындарды азайтады. Бұл өнімнің өзіндік құнын төмендетуге және азық-түлік қауіпсіздігін нығайтуға ықпал етеді. Төзімді сорттарды пайдалану сонымен қатар ішкі және халықаралық нарықтарда сұранысқа ие органикалық егіншілікке біртіндеп көшуге мүмкіндік береді

Level of implementation (in Russian) : Разработана одна методическая рекомендация по генетической паспортизации сахарной свеклы, культивируемой в условиях юга Казахстана, что способствует систематизации и улучшению селекционных программ; получен патент на полезную модель, представляющую набор синтетических олигонуклеотидов для обнаружения генетического материала вируса некротического пожелтения жилок свеклы в растительном материале, что подтверждает инновационный подход и прикладное значение проведенного исследования

Level of implementation (in Kazakh) : Қазақстанның оңтүстігінде өсірілетін қант қызылшасын генетикалық паспорттау бойынша бір әдістемелік ұсыныс әзірленді, бұл селекциялық бағдарламаларды жүйелеуге және жақсартуға ықпал етеді; өсімдік материалында қызылша тамырларының некротикалық сарғаю вирусының генетикалық материалын анықтау үшін синтетикалық олигонуклеотидтер жиынтығын білдіретін пайдалы модельге патент алынды, бұл жүргізілген зерттеудің инновациялық тәсілі мен қолданбалы маңыздылығын растайды

Efficiency (in Russian) : В ходе работы был проведен генетический анализ штаммов вируса, разработаны чувствительные тест-системы на основе LAMP и ОТ-ПЦР, а также праймеры для дифференциальной детекции штаммов А, В и Р. Были выявлены гибриды с устойчивыми аллелями генов Rz1 и Rz2, а их эффективность оценена в условиях заражения вирусом BNYVV. Созданные генетические паспорта и банк образцов растений обеспечат дальнейшие исследования и помогут селекционерам в разработке устойчивых сортов

Efficiency (in Kazakh) : Жұмыс барысында вирус штаммдарына генетикалық талдау жүргізілді, LAMP және RT-ПТР негізіндегі сезімтал тест-жүйелер, сондай-ақ А, В және Р штаммдарын дифференциалды анықтауға арналған праймерлер әзірленді, rz1 және Rz2 гендерінің төзімді аллельдері бар будандар анықталды және олардың тиімділігі BNYVV вирусын жұқтыру жағдайында бағаланды. Құрылған генетикалық төлқұжаттар мен өсімдік үлгілерінің Банкі қосымша зерттеулерді қамтамасыз етеді және селекционерлерге төзімді сорттарды дамытуға көмектеседі

Field of application (in Russian) : Агропромышленный комплекс, направленная селекция растений, фитосанитария. Научно-исследовательские лаборатории селекции растений, Учебный научно-производственный центр Байсерке-Агро, КазНИИ аграрного направления

Field of application (in Kazakh) : Агроөнеркәсіптік кешен, бағытталған селекция, фитосанитария. Өсімдіктер селекциясына арналған ғылыми-зерттеу институттары. Байсерке-Агро оқу ғылыми-өндірістік орталығы, аграрлық бағыттағы ҚазҒЗИ