The object of research, development or design (in Russian) : В качестве образцов для исследования были выбраны поликристаллические композитные керамики полученные путем механохимического твердофазного перемалывания двух оксидов: диоксида циркония (ZrO2) и оксида алюминия (Al2O3) в различных соотношениях (1 − x)ZrO2–xAl2O3 (х от 0.15 до 0.5 М).

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеуге үлгі ретінде екі оксидті: цирконий диоксиді (ZrO2) және алюминий оксиді (Al2O3) әртүрлі (1 − x)ZrO2–xAl2O3 қатынасында (x 0.15-тен 0.5 мольге дейін) механикалық-химиялық қатты фазалы ұнтақтау арқылы алынған поликристалды композиттік керамика таңдалды.

Aim of work (in Russian) : Целью данного проекта является изучение влияния вариации фазового состава (1 − x)ZrO2–xAl2O3 керамик при изменении соотношения компонент на устойчивость к накоплению радиационных повреждений (структурное распухание за счет деформационных искажений), вызванных облучением протонами и ионами He2+.

Aim of work (in Kazakh) : Бұл жобаның мақсаты протондар мен He2+ иондарының сәулеленуінен туындаған радиациялық зақымданулардың (деформациялық бұрмаланулар арқылы құрылымдық ісіну) жинақталуына құрамдас арақатынасы өзгерген кезде (1−x)ZrO2–xAl2O3 керамикасының фазалық құрамының вариациясының әсерін зерттеу болып табылады.

Методы исследования (на русском) : растровая электронная микроскопия, рентгенофазовый анализ, метод индентирования, метод определения теплового потока.

Методы исследования (на казахском) : растрлық электронды микроскопия, рентгендік фазалық талдау, қаттылықты тексеру әдісі, жылу ағынын анықтау әдісі.

Obtained results and novelty (in Russian) : В ходе проведенных исследований было установлено, что добавление оксида алюминия приводит к структурному упорядочению основной моноклинной фазы ZrO2, а также формированию твердых растворов замещения и внедрения. При равной концентрации компонент оксидов с помощью метода рентгенофазового анализа было установлено полиморфное фазовое превращение в диоксиде циркония, наличие которого свидетельствует о процессах фазовых трансформаций, возникающих при добавлении оксида циркония и изменения процессов фазообразования. В ходе проведенных экспериментов установлено, что изменение фазового состава керамик за счет формирования твердых растворов по типу ZrO2/Al2O3 и ZrO2/Al2O3/AlZr3 приводит к увеличению устойчивости к распуханию в 3 – 5 раз в сравнении с моноклинной ZrO2 керамикой. Проведены работы по определению деформационного охрупчивания и разупрочнения приповерхностного слоя вдоль траектории движения ионов гелия, а также в зависимости от вариации условий облучения. Определено, что увеличение температуры облучения с 500 К до 1000 К приводит к увеличению эффекта диффузии имплантированных ионов гелия в приповерхностном слое ZrO2–Al2O3 керамик, при этом наличие примесных включений в виде Al2O3 и AlZrO2 приводит к увеличению устойчивости керамик к эффекту разупрочнения и структурной деградации.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Жүргізілген зерттеулер барысында алюминий оксидінің қосылуы ZrO2 негізгі моноклиндік фазасының құрылымдық реттелуіне, сондай-ақ қатты алмастыру және енгізу ерітінділерінің түзілуіне әкелетіні анықталды. Оксид компоненттерінің бірдей концентрациясында рентгендік фазалық талдау әдісін қолдана отырып, цирконий диоксидінде полиморфты фазалық трансформация анықталды, оның болуы цирконий оксидін қосу және фазаның түзілу процестерінің өзгеруі кезінде пайда болатын фазалық трансформация процестерін көрсетеді. Сәулелену температурасының 500 К–ден 1000 к-ге дейін жоғарылауы ZrO2–Al2O3 керамикасының беткі қабатында имплантацияланған гелий иондарының диффузиялық әсерінің жоғарылауына әкелетіні анықталды, ал Al2O3 және AlZrO2 түріндегі қоспалардың болуы керамиканың тозу және құрылымдық деградация әсеріне төзімділігінің артуына әкеледі.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Разработана технология получения новых композитных керамик, обладающих высокой устойчивостью к радиационным повреждениям.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Радиациялық зақымға төзімділігі жоғары жаңа композициялық керамика өндіру технологиясы әзірленді.

Level of implementation (in Russian) : -

Level of implementation (in Kazakh) : -

Efficiency (in Russian) : Определено, что увеличение температуры облучения с 500 К до 1000 К приводит к увеличению эффекта диффузии имплантированных ионов гелия в приповерхностном слое ZrO2–Al2O3 керамик, при этом наличие примесных включений в виде Al2O3 и AlZrO2 приводит к увеличению устойчивости керамик к эффекту разупрочнения и структурной деградации.

Efficiency (in Kazakh) : Сәулелену температурасының 500 К–ден 1000 к-ге дейін жоғарылауы ZrO2–Al2O3 керамикасының беткі қабатында имплантацияланған гелий иондарының диффузиялық әсерінің жоғарылауына әкелетіні анықталды, ал Al2O3 және AlZrO2 түріндегі қоспалардың болуы керамиканың тозу және құрылымдық деградация әсеріне төзімділігінің артуына әкеледі.

Field of application (in Russian) : ядерная энергетика, материалы для топливных элементов и дисперсного ядерного топлива.

Field of application (in Kazakh) : ядролық энергия, отын элементтеріне арналған материалдар және дисперсті ядролық отын.