The object of research, development or design (in Russian) : Объектами исследования являются казахстанские и зарубежные сорта яблони. Оценен ареал развития и распространения возбудителей грибных болезней в промышленных плодовых садах Туркестанской, Жамбылской и Алматинской областей. Оценены и отобраны устойчивые к грибным болезням сорта яблони в насаждениях в плодовых садах Туркестанской, Жамбылской и Алматинской областей.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу объектілері алма ағаштарының қазақстандық және шетелдік сорттары болып табылады. Түркістан, Жамбыл және Алматы облыстарының өндірістік жеміс бақтарында саңырауқұлақ ауруларының қоздырғыштарының даму және таралу аймағы бағаланды. Түркістан, Жамбыл және Алматы облыстарының бау-бақшаларында саңырауқұлақ ауруларына төзімді алма ағаштарының сорттары бағаланып, іріктелді.

Aim of work (in Russian) : Молекулярный скрининг и отбор устойчивых сортов яблони к грибным болезням с применением ДНК–маркерных технологий

Aim of work (in Kazakh) : ДНҚ-маркерлік технологияның көмегімен алма ағашының саңырауқұлақ ауруларына төзімді сорттарын іріктеу және молекулалық скрининг жасау

Методы исследования (на русском) : Оценка полевой устойчивости сортов яблони к парше будет проведена согласно методике Сhevalier et all. (1991, цит по Gessler et all., 2006), выделение геномной ДНК - по методу Riede et al., 1996; проведение ПЦР - по протоколу Chen et al., 1998.

Методы исследования (на казахском) : Алма ағашының сорттарының таз қотырға егістік төзімділігін бағалау Сhevalier және т.б. әдісі бойынша жүргізіледі (1991), (Gessler және т.б., 2006); геномдық ДНҚ-ның оқшаулануы - Riede және т.б., 1996 әдісі бойынша; ПТР Chen және т.б., 1998 хаттамасына сәйкес жүргізілді.

Obtained results and novelty (in Russian) : Результаты работы и их новизна: в результате выявлено развитие и распространение возбудителя парши и мучнистой росы яблони на обследованных сортaх и подвоях яблони. Оценен ареал развития и распространения возбудителей грибных болезней в промышленных плодовых садах Туркестанской, Жамбылской и Алматинской областей. Самый высокий показатель распространенности и развития паршой наблюдался в Жамбылской области в 2022 году. Распространенность заболевания составляет 33,9%, а развитие – 3,12%. В Алматинской области в 2024 году наблюдался высокий темп распространения и развития инфекции мучнистой росы. Распространенность заболевания 10,1%, степень развития 0,72%. По результатам исследования выделено 14 сортов как высокоустойчивых к парше. Выявлено 35 сортов, высокоустойчивых к возбудителю белой мучнистой росы. C помощью молекулярно-генетического анализа была выяснена генотипическая структура исходных форм, а также проанализировано совместное наследование локусов моногенной устойчивости яблони к парше и мучнистой росе в гибридном потомстве. Определены перспективные источники генов для селекции Rvi2, Rvi8, Rvi4, Rvi9, Rvi5, Rvi6, Rvi11, Rvi14, Rvi15, Pl-d Pl-2, Pl1, Pl-w.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Нәтижесінде тексерілген алма ағашының сорттары мен тамыр сабақтарында таз қотыр мен ақ ұнтақ қоздырғышының дамуы және таралуы анықталды. Түркістан, Жамбыл және Алматы облыстарының өндірістік жеміс бақтарында саңырауқұлақ ауруларының қоздырғыштарының даму және таралу аймағы бағаланды. Қотырдың ең көп таралуы және дамуы 2022 жылы Жамбыл облысында байқалды. Аурудың таралуы 33,9%, ал дамуы 3,12%. Алматы облысында 2024 жылы ақ ұнтақтың инфекциясының таралуы мен дамуының жоғары қарқыны байқалды. Аурудың таралуы 10,1%, даму дәрежесі 0,72%. Жүргізілген зерттеу нәтижелері бойынша таз қотырға төзімділігі жоғары 14 сорт анықталды. Ақ ұнтақ ауруның қоздырғышына төзімділігі жоғары 35 сорт анықталды. Молекулярлық-генетикалық талдау арқылы бастапқы формалардың генотиптік құрылымы нақтыланды, сонымен қатар гибридті ұрпақтардағы таз қотыры мен ақ ұнтақ ауруының моногендік төзімділік локустарының бірлескен тұқым қуалауы талданды. Селекцияға Rvi2, Rvi8, Rvi4, Rvi9, Rvi5, Rvi6, Rvi11, Rvi14, Rvi15, Pl-d Pl-2, Pl1, Pl-w гендердің перспективті көздері анықталды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Использование устойчивых сортов позволит повысить урожайность яблони на 25-30% и создает условия для решения продовольственной проблемы также соответственно обеспечит существенный социальный и экономический эффект.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Төзімді сорттарды пайдалану алманың өнімділігін 25-30%-ға арттырып, азық-түлік мәселесін шешуге жағдай жасайды және сәйкесінше айтарлықтай әлеуметтік-экономикалық нәтиже береді.

Level of implementation (in Russian) : В качестве исходного материала и доноров устойчивости к парше и мучнистой росе рекомендуется использовать отобранные устойчивые к болезни образцы яблони с идентифицированными Rvi и Pl-генами.

Level of implementation (in Kazakh) : Бастапқы материал және таз қотыр мен ақ ұнтаққа ауруларына төзімділік донорлары ретінде анықталған Rvi және Pl гендері бар іріктелген төзімді алма ағашының үлгілерін пайдалану ұсынылады.

Efficiency (in Russian) : -

Efficiency (in Kazakh) : -

Field of application (in Russian) : генетика и селекция растений

Field of application (in Kazakh) : өсімдіктердің генетика селекциясында