The object of research, development or design (in Russian) : Candidatus Liberibacter solanacearum, непарный шелкопряд, Erwinia amylovora.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Candidatus Liberibacter solanacearum, дербесжұп, Erwinia amylovora.

Aim of work (in Russian) : Целью проекта является молекулярно-генетическое изучение и разработка систем ускоренной идентификации карантинных патогенов и вредителей растений для контроля над их распространением в стране.

Aim of work (in Kazakh) : Жобаның мақсаты молекулярлық-генетикалық зерттеу және карантиндік қоздырғыштар мен өсімдік зиянкестерінің елде таралуын бақылау үшін оларды жедел анықтау жүйесін әзірлеу болып табылады.

Методы исследования (на русском) : В работе использовались методы биоинформатического анализа, методы генетической инженерии и молекулярной биологии.

Методы исследования (на казахском) : Жұмыста биоинформатикалық талдау әдістері, гендік инженерия және молекулалық биология әдістері қолданылды.

Obtained results and novelty (in Russian) : Был проведен биоинформатический анализ геномных регионов разных штаммов Ca. Liberibacter solanacearum, разных регионов митохондриона Lymantria dispar, а также геномных регионов Erwinia amylovora. Были выявлены перспективные регионы геномов для каждого объекта, которые преимущественно располагались в генах, кодирующих 16S рРНК у бактерий и цитохром оксидазы у шелкопряда. В проекте были разработаны праймеры для обнаружения Ca. Liberibacter solanacearum и Erwinia amylovora методом LAMP, а также модуль для аннотации результатов диагностики, который может быть использован в поле. Для обнаружения непарного шелкопряда азиатской линии были разработаны праймеры и проба для детекции методом qPCR. Также, были исследованы изоляты Erwinia amylovora выделенных в южных областях Казахстана и проведен популяционный анализ методом MLST. Были определены циркулирующие в стране R1 и R4 риботипы Erwinia amylovora.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Ca. Liberibacter solanacearum әртүрлі штаммдарының геномдық аймақтарына, сондай-ақ Lymantria dispar митохондриясының және Erwinia amylovora геномдық әртүрлі аймақтарына биоинформатикалық талдау жүргізілді. Әрбір объект үшін геномдардың перспективалы аймақтары анықталды, олар негізінен бактериядағы 16s рРНҚ және сарықанат жібек көбелегінің цитохром оксидазасын кодтайтын гендерде орналасқан. Жобада Ca. Liberibacter solanacearum және Erwinia amylovora бактериясынын циклдік изотермиялық күшейту әдісімен анықтау үшін праймерлер, сондай-ақ егістікте қолдануға болатын диагностикалық нәтижелерге аннотация модулі жасалды. Сарықанат жібек көбелегінің азиялық түр тармағын анықтау үшін qPCR әдісімен детекциялау үшін праймерлер мен сынама әзірленді. Сондай-ақ Қазақстанның оңтүстік облыстарынан бөлініп алынған Erwinia amylovora изоляттары зерттеліп, MLST әдісі арқылы популяциялық талдау жүргізілді. Елде айналымда жүрген Erwinia amylovora R1 және R4 риботиптері анықталды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Разработка систем ускоренной молекулярно-генетической идентификации карантинных патогенов и вредителей растений позволит повысить эффективность мониторинга и контроля их распространения на территории страны. Новые методы диагностики помогут своевременно выявлять и устранять очаги заражения, предотвращая значительные потери урожая и снижая риски для сельского хозяйства. Использование молекулярных методов для идентификации патогенов и вредителей растений позволит сократить время и затраты на их диагностику, снизит потребность в применении пестицидов и, таким образом, уменьшит загрязнение окружающей среды. Быстрая и точная идентификация патогенов обеспечит более эффективные меры борьбы с ними, и создаст условия для устойчивого сельского хозяйства

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Өсімдіктердің карантиндік патогендері мен зиянкестерін жеделдетілген молекулярлық-генетикалық сәйкестендіру жүйелерін әзірлеу олардың ел аумағында таралуын бақылау мен бақылаудың тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді. Диагностиканың жаңа әдістері егіннің айтарлықтай жоғалуын болдырмау және ауыл шаруашылығына қауіп төндірмеу арқылы инфекция ошақтарын уақтылы анықтауға және жоюға көмектеседі. Өсімдіктердің қоздырғыштары мен зиянкестерін анықтау үшін молекулалық әдістерді қолдану оларды диагностикалауға кететін уақыт пен шығындарды азайтады, пестицидтерді қолдану қажеттілігін азайтады және осылайша қоршаған ортаның ластануын азайтады. Патогендерді жылдам және дәл анықтау олармен күресудің тиімдірек шараларын қамтамасыз етеді және тұрақты ауыл шаруашылығына жағдай жасайды.

Level of implementation (in Russian) : Разработанны молекулярно-генетические методы диагностики, включая LAMP и qPCR, могут быть использованы фитосанитарными службами для быстрого обнаружения патогенов в полевых условиях.

Level of implementation (in Kazakh) : Lamp және qPCR қоса алғанда, молекулалық-генетикалық диагностикалық әдістерді фитосанитарлық қызметтер өрістегі патогендерді жылдам анықтау дамыған.

Efficiency (in Russian) : Высокочувствительные системы детекции на основе LAMP и qPCR позволяют точно и быстро выявлять патогены , снижая вероятность ложноотрицательных результатов. Это обеспечивает своевременное реагирование и предотвращает распространение опасных заболеваний растений.

Efficiency (in Kazakh) : LAMP және qPCR негізіндегі жоғары сезімтал анықтау жүйелері патогендерді дәл және жылдам анықтауға мүмкіндік береді, бұл жалған теріс нәтижелердің ықтималдығын азайтады. Бұл уақтылы әрекет етуді қамтамасыз етеді және қауіпті өсімдік ауруларының таралуын болдырмайды.

Field of application (in Russian) : Фитоэкспертиза, молекулярная фитопатология, агропромышленный комплекс, научно-исследовательские лаборатории по диагностике фитопатогенов, КазНИИ аграрного направления, сельскохозяйственные частные организации.

Field of application (in Kazakh) : Фитосараптама, молекулалық фитопатология, агроөнеркәсіптік кешен, фитопатогендерді диагностикалау бойынша ғылыми-зерттеу зертханалары, Қазақ ауыл шаруашылығы дирекциясының ғылыми-зерттеу институты, ауылшаруашылық жеке ұйымдар