The object of research, development or design (in Russian) : степные экосистемы

The object of research, development or design (in Kazakh) : далалық экожүйелер

Aim of work (in Russian) : Количественно оценить характер перераспределения трития в основных компонентах степных экосистем аридных условий Казахстана.

Aim of work (in Kazakh) : Қазақстанның аридтік жағдайларының дала экожүйелерінің негізгі компоненттерінде тритийдің қайта бөліну сипатын мөлшерлік бағалау.

Методы исследования (на русском) : Для исследований применены эмпирические, теоретические и общелогические методы и приемы исследования, которые включали эксперимент (полевой и лабораторный), непосредственное и опосредованное наблюдение, описание, измерение, расчеты, сравнение, дедукцию, формализацию и системный подход.

Методы исследования (на казахском) : Зерттеу үшін эксперимент (далалық және зертханалық), тікелей және жанама бақылау, сипаттау, өлшеу, есептеу, салыстыру, дедукция, формализация және жүйелік тәсілді қамтитын эмпирикалық, теориялық және жалпы логикалық әдістер мен зерттеу әдістері қолданылады.

Obtained results and novelty (in Russian) : Получены данные об уровнях содержания трития в почве: от менее 0,1 до 22000 Бк/кг в свободной форме и от менее 50 до 69000 Бк/кг в связанной форме (площадка «Сары-Узень»); от менее 0,1 до 7800 Бк/кг в свободной форме и от менее 50 до 3100 Бк/кг в связанной (площадка «Балапан»). Установлено, что в районах скважин с воронками, заполненными водой, тритий в почве преобладает в свободной форме, а в районах без внешней деформации — в органической. Концентрация трития вдоль почвенного профиля может варьировать из-за загрязнения подземных вод. Растительный покров на участках площадок «Сары-Узень» и «Балапан» представлен сухими ксерофитноразнотравными степями с полынью, ковылями и тростником в береговой зоне. Содержание трития в растениях варьирует от менее 8 Бк/кг до 1200000 Бк/кг в свободной воде и от менее 8 до 320000 Бк/кг в органической составляющей (максимум в воронке скважины 101). Наибольшие уровни 3Н отмечены в районе скважин с воронками, более низкие — вблизи естественных озер. Уровни трития в воздухе составляют от менее 0,5 до 10 Бк/м³ (максимум у воронки скважины 101), в поверхностной воде — от менее 6 до 51000 Бк/кг, в грунтовых водах — от менее 6 до 30000 Бк/кг (максимум на востоке скважины 125). Проведена оценка перераспределения трития в системе «почва-вода-воздух-растение» и даны рекомендации по мониторингу.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Топырақтағы тритий деңгейлері туралы деректер алынды: бос түрде – кем 0,1-ден 22000 Бк/кг-ға дейін және байланысқан түрде – кем 50-ден 69000 Бк/кг-ға дейін («Сары-Өзен» алаңы); бос түрде – кем 0,1-ден 7800 Бк/кг-ға дейін және байланысқан түрде – кем 50-ден 3100 Бк/кг-ға дейін («Балапан» алаңы). Су толтырылған ұңғымалары бар аймақтарда топырақтағы тритий негізінен бос түрде, ал сыртқы деформациясыз аймақтарда – органикалық құрамда кездесетіні анықталды. Тритий концентрациясы топырақ бейіні бойында жер асты суларының ластануына байланысты өзгеруі мүмкін. «Сары-Өзен» және «Балапан» алаңдарындағы өсімдік жамылғысы құрғақ ксерофитті әртүрлі шөпті дала түрлерінен тұрады, жусан, селеу және жағалау аймағында қамыстан тұрады. Өсімдіктердегі тритий деңгейі бос суда – кем 8 Бк/кг-дан 1200000 Бк/кг-ға дейін, ал органикалық құрамда – кем 8-ден 320000 Бк/кг-ға дейін (максимум – 101 ұңғыма). Ең жоғары 3Н деңгейлері ұңғымалары бар аймақтарда, ал төменгі деңгейлері табиғи көлдер маңында байқалады. Ауадағы тритий деңгейі – кем 0,5-тен 10 Бк/м³-ке дейін (максимум – 101 ұңғыма маңында), жер үсті суында – кем 6-дан 51000 Бк/кг-ға дейін, топырақ суында – кем 6-дан 30000 Бк/кг-ға дейін (максимум – 125 ұңғыма шығысында) анықталды. «Топырақ-су-ауа-өсімдік» жүйесіндегі тритийдің қайта бөлінуіне баға беріліп, мониторинг бойынша ұсыныстар жасалды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Полученные данные могут быть экстраполированы на территории зоны влияния предприятий атомной промышленности и будут применены для организации радиационного мониторинга, а также послужат входными параметрами моделей для оценки радиационных рисков для территорий с напряженной радиационной обстановкой.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Алынған деректер атом өнеркәсібі кәсіпорындарының ықпал ету аймағының аумағында экстраполяциялануы мүмкін және радиациялық мониторингілеу, сондай-ақ шиеленіскен радиациялық жағдайы бар аумақтар үшін радиациялық қатерлерді бағалау үшін модельдердің кіріс параметрлері ретінде қызмет етеді.

Level of implementation (in Russian) : Установленные особенности перераспределения трития в основных компонентах степных экосистем аридных условий Казахстана могут быть внедрены в систему радиационного мониторинга территории Семипалатинского испытательного полигона.

Level of implementation (in Kazakh) : Белгіленген ерекшеліктері қайта бөлу трития негізгі компоненттері далалық экожүйелерді аридті шарттарын керек жүйесіне енгізілетін радиациялық мониторинг территории Семипалатинского испытательного полигона.

Efficiency (in Russian) : Обмен полученными данными по мониторингу СИП с международной общественностью будет полезным, так как повысит эффективность борьбы с возможными последствиями радиоактивного загрязнения, которое может произойти в результате аварийных ситуаций на ядерных объектах в других странах.

Efficiency (in Kazakh) : Халықаралық қауымдастықпен ССП мониторингі туралы алынған мәліметтермен алмасу пайдалы болады, өйткені бұл басқа елдердегі ядролық қондырғылардағы төтенше жағдайлар нәтижесінде туындауы мүмкін радиоактивті ластанудың ықтимал салдарымен күрестің тиімділігін арттырады.

Field of application (in Russian) : Результаты проекта могут быть применены для разработки плана реабилитационных мероприятий для исследуемых территорий с целью улучшения радиационной обстановки, что в свою очередь снизит социальную напряженность и повысит экономическую привлекательность региона. Разработанные рекомендации позволят выработать меры для снижения экологических последствий возможных аварий и ограничить переход трития по биологической цепочке в природных экосистемах.

Field of application (in Kazakh) : Жоба нәтижелерін радиациялық жағдайды жақсарту мақсатында зерттелетін аумақтарды қалпына келтіру шараларының жоспарын әзірлеуге пайдалануға болады, бұл өз кезегінде әлеуметтік шиеленісті төмендетуге және аймақтың экономикалық тартымдылығын арттыруға мүмкіндік береді. Әзірленген ұсынымдар ықтимал апаттардың экологиялық зардаптарын азайту және табиғи экожүйелердегі тритийдің биологиялық тізбек бойымен тасымалдануын шектеу жөніндегі шараларды әзірлеуге мүмкіндік береді.