The object of research, development or design (in Russian) : коллекция из 200 образцов пшеницы, включая гибридные популяции, перспективные линии и сорта пшеницы, созданные в лаборатории генетики и селекции.

The object of research, development or design (in Kazakh) : генетика және селекция зертханасында құрылған гибридті популяцияларды, перспективті линияларды және бидай сорттарын қамтитын 200 бидай үлгілерінің коллекциясы.

Aim of work (in Russian) : Идентификация и внедрение новых ДНК-маркеров устойчивости к болезням и продуктивности мягкой пшеницы для ускоренного создания и семеноводства конкурентоспособных и высокопродуктивных сортов

Aim of work (in Kazakh) : Бәсекеге қабілетті, өнімділігі жоғары сорттарды жеделдетіп құру мен тұқым шаруашылығы үшін жұмсақ бидай өнімділігін, ауруларға төзімділігін арттыру мақсатында жаңа ДНҚ маркерлерін идентификациялау және енгізу.

Методы исследования (на русском) : оценка полевой устойчивости к ржавчине проведена по методике McIntosh et al., 1995, оценка проростковой устойчивости – по Roelfs et al., 1992. Выделение геномной ДНК проведено с помощью CTAB-метода (Riede, Anderson, 1996).

Методы исследования (на казахском) : татқа далалық төзімділікті бағалау McIntosh et al., 1995, өскіндік төзімділікті бағалау - Roelfs et al., 1992 әдістемелері арқылы жүргізілді. Геномдық ДНҚ-ны бөлу CTAB әдісімен жүзеге асырылды (Riede, Anderson, 1996).

Obtained results and novelty (in Russian) : Проведено селекционно-генетическое изучение перспективных линий пшеницы в различных селекционных питомниках. Из питомников СП-2 и КП отобрано 8 линий, превышающих урожайность стандартных сортов пшеницы. Из питомника ПСИ и КСИ выделено по 3 высокоурожайные линии пшеницы. Проведена идентификация генов устойчивости к желтой ржавчине пшеницы в перспективных линиях и сортах пшеницы на последовательных этапах селекции в питомниках СП-2, КП, ПСИ и КСИ. В результате ПЦР-анализа идентифицированы носителей Yr генов устойчивости. Наибольшей частотой встречаемости отличались ген Yr17, обнаруженный у 58,7% от общего числа изученных селекционных линий пшеницы; ген Yr18 – встречался у 34,3%, Yr5 – у 21,7% линий. Наибольшее количество - 5 Yr и Sr генов идентифицировано в линии 1495/308♀1677 (Yr5, Sr38/Yr17/Lr37, Sr57/Yr18/Lr34, Yr24, Yr44). Отобрано 58 перспективных линий с генами устойчивости к стеблевой ржавчине. Самая высокая частота встречаемости отмечена у гена Sr22 (60,1%) и у гена Sr28 (21.45%).

Obtained results and novelty (in Kazakh) : түрлі селекциялық питомниктердегі бидайдың перспективті линияларына селекциялық-генетикалық зерттеу жүргізілді. СП-2 және КП питомниктерінен стандартты сорттардың өнімділігінен асатын 8 линия таңдалды. ПСИ және КСИ питомнигінен бидайдың 3 жоғары өнімді линиясы бөлінді. СП-2, КП, ПСИ және КСИ питомниктеріндегі селекцияның дәйекті кезеңдерінде бидайдың перспективті линиялары мен сорттарында сары татқа төзімділік гендері анықталды. ПТР талдауы нәтижесінде төзімділік гендерінің Yr тасымалдаушылары анықталды. Кездесу жиілігі ең жоғары, зерттелген бидай линияларының жалпы санының 58,7% құрайтын - Yr17 гені болды; Yr18 гені – 34,3%, Yr5 гені - 21,7% құрады. Yr және Sr гендерінің көпшілігі - 5 1495/308♀1677 линиясында идентификацияланды (Yr5, Sr38/Yr17/Lr37, Sr57/Yr18/Lr34, Yr24, Yr44). Сабақты татқа төзімділік гендері бар 58 перспективті линия іріктеліп алынды. Ең жоғары кездесу жиілігі Sr22 генінде (60,1%) және Sr28 генінде (21,45%) байқалды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Результаты ПЦР-анализов свидетельствуют о том, что сорт озимой пшеницы Алихан является носителем генов Yr9, Lr37/Yr17/Sr38 и Lr68, сорт Шөл является источником гена Sr22, сорт Раминал является обладателем 3-х генов (Sr22, Lr34/Yr18 и Lr37/Yr17/Sr38). У сорта Тәлімі идентифицировано 2 гена (Sr22 и Lr37/Yr17/Sr38). Сорта пшеницы Алихан, Раминал и Тәлімі адаптированы для возделывания на юго-востоке Казахстана. Семеноводство сорта Шөл проводится в сотрудничестве с Красноводопадской СХОС в 2-х районах Туркестанской области (Казыгуртский и Сарыагашский р-н). Проведен биохимический анализ сортов озимой мягкой пшеницы (Шөл, Алихан, Раминал, Тәлімі). Методом электрофореза запасных белков семян изучен полиморфизм запасных белков для установления оригинальности, однородности и константности этих сортов, что является важным этапом семеноводства перспективных сортов.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : ПТР талдауларының нәтижелері күздік бидайдың Алихан сорты Yr9, Lr37/Yr17/Sr38 және Lr68 гендерінің тасымалдаушысы, Шөл сорты Sr22 генінің көзі, Раминал сорты 3 геннің иесі ( Sr22, Lr34/Yr18 және Lr37/Yr17/Sr38) екені көрсетті. Тәлімі сортында 2 ген (Sr22 және Lr37/Yr17/Sr38) анықталды. Бидайдың Алихан, Раминал және Тәлімі сорттары Қазақстанның оңтүстік-шығысында өсіруге бейімделген. Шөл сортының тұқым шаруашылығы Түркістан облысының 2 ауданында (Қазығұрт және Сарыағаш аудандары) «Красноводопадская» ауыл шаруашылығы тәжірибе станциясымен бірлесе отырып жүзеге асырылады. Күздік жұмсақ бидай сорттарына (Шөл, Алихан, Раминал, Тәлімі) биохимиялық талдау жүргізілді. Тұқым сақтау белоктарының электрофорезі әдісін қолдана отырып, бұл сорттардың өзіндік ерекшелігін, біркелкілігін және тұрақтылығын орнату үшін сақтаушы белоктардың полиморфизмі зерттелді, бұл перспективті сорттардың тұқым шаруашылығының маңызды кезеңі болып табылады.

Level of implementation (in Russian) : в качестве перспективного материала в селекции на устойчивость к желтой и стеблевой ржавчине рекомендуется использовать отобранные линии пшеницы, которые являются носителями эффективных Yr и Sr генов и характеризуются полевой устойчивостью к болезням.

Level of implementation (in Kazakh) : селекцияда сары және сабақты татқа төзімділігі бойынша перспективті материал ретінде тиімді Yr және Sr эффективті гендерінің тасымалдаушылары болып келетін және ауруларға егістік тұрақтылығымен сипатталатын іріктелген бидай линияларын пайдалану ұсынылады.

Efficiency (in Russian) : использование устойчивых к болезни сортов пшеницы принесет прибыль, равную 20%-ной стоимости продукции.

Efficiency (in Kazakh) : ауруға төзімді бидай сорттарын пайдалану өнімнің өзіндік құнының 20%-ына тең пайда әкеледі.

Field of application (in Russian) : молекулярная генетика и селекция растений, фитопатология.

Field of application (in Kazakh) : молекулярлық генетика және өсімдік шаруашылығы, фитопатология.