The object of research, development or design (in Russian) : Взрывное разрушение горных пород; предельное состояние обнажений горных выработок; рудное сырье и продукты его переработки; окисленная полиметаллическая руда; лежалые шлаки медного производства; ванадийсодержащее сырье; горно-металлургические отходы; почва и вода на территориях предприятий ГМК.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Тау жыныстарының жарылғыш бұзылуы; тау-кен қазбаларының шекті жай-күйі; кен шикізаты және оны қайта өңдеу өнімдері; тотыққан полиметалл кені; мыс өндірісінің жинақталған шлактары; құрамында ванадий бар шикізат; тау-кен металлургия қалдықтары; ТМК кәсіпорындарының аумақтарындағы топырақ пен су.

Aim of work (in Russian) : Создание инновационного инжинирингового центра энергогенерирующих технологий для ГМК.

Aim of work (in Kazakh) : ТКМК үшін энергия өндіретін технологиялардың инновациялық инжинирингтік орталығын құру.

Методы исследования (на русском) : Методы математического моделирования и статистики, эмпирического и объектно-ориентированного программирования для создания программных модулей; трехосное сжатие на автоматизированной сервогидравлической системе RPS-200, 3D численное моделирование перераспределения напряжений и деформаций, исследование трещиноватости массивов; используются виды анализов: вещественный, минералогический, гранулометрический, химический, фазовый, термодинамический; гидрохимический анализ воды; общепринятые методы экологических, физических, водно-физических, химических и физико-химических исследований почвы; отбор проб почвы методом конверта с помощью бура.

Методы исследования (на казахском) : Бағдарламалық модульдерді құру үшін математикалық модельдеу және статистика, эмпирикалық және объектіге бағытталған бағдарламалау әдістері; RPS-200 автоматтандырылған сервогидравликалық жүйеде үш осьті қысу, кернеулер мен деформацияларды қайта бөлуді 3D сандық модельдеу, массивтердің жарылуын зерттеу; заттай, минералогиялық, гранулометриялық, химиялық, фазалық, термодинамикалық талдау түрлері қолданылады; суды гидрохимиялық талдау; жалпы қабылданған топырақты экологиялық, физикалық, су-физикалық, химиялық және физика-химиялық зерттеу әдістері; бурдың көмегімен конверт әдісімен топырақ сынамаларын алу.

Obtained results and novelty (in Russian) : Разработаны аналитические методы определения рациональных параметров и результатов буровзрывных работ, компьютерная программа автоматизированного определения грансостава взорванной массы. Создана система автоматического проектирования рациональных параметров расположения зарядов в забоях. Проведен комплекс испытаний c использованием сервогидравлической системы. Разработан алгоритм создания базы данных прочностных и упруго-пластически-деформационных свойств горных пород. Проведены: серия высокоточных геодезических наблюдении, разработан проект наблюдательной станции; комплексные исследования химического и минералогического состава, текстурно-структурных морфологических и топографических характеристик рудных, породообразующих минералов вскрышных пород и хвостов обогащения; показана возможность использования фосфорнокислотной вытяжки отходов вскрыши в качестве жидких фосфорных удобрений и как фосфатирующих растворов для защиты от коррозии. Исследованы возможности обогащения окисленной полиметаллической руды. Получены показатели процесса выщелачивания лежалых медных шлаков по результатам укрупненно-лабораторных исследований. Проведены исследования по оптимизации термического разложения ванадийсодержащего сырья; синтезу наноматериалов, изучены их физико-химические характеристики. Получены результаты по качественному составу почвы, сточных и производственных вод предприятий ГМК, предложена технология очистки их синтезированным флокулянтом.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Бұрғылау-жару жұмыстарының ұтымды параметрлері мен нәтижелерін анықтаудың аналитикалық әдістері, жарылған массаның түйіршікті құрамын автоматтандырылған түрде анықтаудың компьютерлік бағдарламасы әзірленді. Кенжарда оқтамаларды орналастырудың рационалды параметрлерін автоматты жобалау жүйесі құрылды. Сервогидравликалық жүйені қолдану арқылы сынақтар кешені жүргізілді. Тау жыныстарының беріктік және серпімді-пластикалық-деформациялық қасиеттерінің мәліметтер базасын құру алгоритмі әзірленді. Жоғары дәлдіктегі геодезиялық бақылаулар сериясы, бақылау станциясының жобасы әзірленді; кеннің химиялық, минералогиялық құрамын, текстуралық-құрылымдық морфологиялық және топографиялық сипаттамалары анықталды, үстіңгі тау жыныстары мен қалдық қоймаларының жыныс түзуші минералдар кешенді зерттелді; тоттанудан қорғау үшін сұйық фосфор тыңайтқыштары ретінде және фосфаттау ерітінділері ретінде артық қалдықтардың фосфор қышқылы сығындысын пайдалану мүмкіндігі көрсетілді. Тотыққан полиметалл кенін байыту мүмкіндіктері зерттелді. Жинақталған мыс шлактарын сілтілеу процесінің көрсеткіштері ірі зертханалық зерттеулердің нәтижелері бойынша алынды. Ванадийқұрамды шикізаттың термиялық ыдырауын оңтайландыру бойынша зерттеулер жүргізілді; наноматериалдардың синтезі, олардың физика-химиялық сипаттамалары зерттелді. Тау-кен металлургия кәсіпорындарының топырақ, ағынды, өнеркәсіптік суларының сапалық құрамы бойынша нәтижелер алынды және оларды синтезделген флокулянтпен тазарту технологиясы ұсынылды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Гранулометрический состав естественных отдельностей выступает ключевым параметром для проведения последующих исследований по проектированию рациональных параметров и результатов буровзрывных работ на очистных и подготовительных выработках карьеров и шахт. На сверхглубоком Качарском железорудном карьере даже при превышении более чем в 3 раза проектного объема текущей (годовой) вскрыши применение ресурсосберегающей технологии горных работ крутонаклонными слоями позволило нивелировать (уменьшить) объем вскрышного отставания на 25,8 % и сократить срок освоения производственной мощности по руде с 8-и до 5-и лет. Точное определение физико-механических свойств руды позволяет на стадии проектирования моделировать процессы рудоподготовки, которые являются наиболее энергозатратными и потребляют на себя более 60 % затрачиваемых средств на обогащение руд. Используя разработанную комбинированую технологию переработки ванадийсодержащего сырья с извлечением редких металлов в ходе реализации данного проекта предприятия смогут получить концентрат редких металлов и значительно сократить затраты на дорогостоящее оборудование и реагенты. Статистический анализ и регрессионное моделирование использовались для анализа собранных данных и выявления тенденций и закономерностей в образовании и управлении отходами.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Табиғи бөліктердің гранулометриялық құрамы карьерлер мен шахталардың тазарту және дайындық қазбаларында бұрғылау-жару жұмыстарының ұтымды параметрлері мен нәтижелерін жобалау бойынша кейінгі зерттеулер жүргізу үшін негізгі параметр болып табылады. Қашар темір рудасының аса терең карьерінде ағымдағы (жылдық) аршудың жобалық көлемі 3 еседен асса да, тау-кен жұмыстарының ресурс үнемдеу технологиясын тік бұрышты қабаттармен қолдану аршу артта қалу көлемін 25,8%-ға теңестіруге (азайтуға) және кен бойынша өндірістік қуатты игеру мерзімін 8 жылдан 5 жылға дейін қысқартуға мүмкіндік берді. Кендердің физикалық-механикалық қасиеттерін дәл анықтау жобалау кезеңінде кен дайындау процестерін модельдеуге мүмкіндік береді, олар энергияны көп қажет етеді және кендерді байытуға жұмсалған қаражаттың 60%-дан астамын тұтынады. Осы жобаны іске асыру барысында ванадийі бар шикізатты сирек металдарды шығарумен өңдеудің әзірленген аралас технологиясын пайдалана отырып, кәсіпорындар сирек металдардың концентратын ала алады және қымбат жабдықтар мен реагенттерге шығындарды едәуір қысқарта алады. Статистикалық талдау және регрессиялық модельдеу жиналған деректерді талдау және қалдықтарды өндіру мен басқарудағы тенденциялар мен заңдылықтарды анықтау үшін пайдаланылды.

Level of implementation (in Russian) : Разработанные инновационные методы определения гранулометрического состава естественных отдельностей в массиве пород прошли апробацию и частично внедрены на рудниках ТОО «Корпорация Казахмыс». Применение двухуровневой технологии отработки высоких уступов поперечными панелями реализовано в проекте открытой разработки Ломоносовского месторождения железных руд. В целом, разрабатываемые технологии будут рекомендованы предприятиям горно-металлургической отрасли Республики Казахстан.

Level of implementation (in Kazakh) : Тау жыныстары массивіндегі табиғи жекелеген бөлшектердің гранулометриялық құрамын анықтаудың әзірленген инновациялық әдістері сынақтан өтті және ішінара "Қазақмыс корпорациясы" ЖШС кеніштерінде енгізілді. Ломоносов темір рудасының кен орнын ашық игеру жобасында көлденең панельдермен жоғары жиектерді өңдеудің екі деңгейлі технологиясын қолдану жүзеге асырылды. Жалпы, әзірленіп жатқан технологиялар Қазақстан Республикасының тау-кен металлургия саласының кәсіпорындарына ұсынылатын болады.

Efficiency (in Russian) : Экономическая эффективность достигается правильным определением блочности, то есть трещиноватости разрабатываемых пород, что в свою очередь влияет на все этапы горных работ, начиная от буровзрывных работ заканчивая обогатительной фабрикой. Корректное определение гранулометрического состава напрямую влияет на расчет рациональных параметров БВР за счет которых можно достичь 5-10 % снижения издержек и повышения эффективности последующих работ. Открытие лаборатории с автоматизированной сервогидравлической системой для независимого трехосного сжатия образцов кубической формы позволит отечественным недропользователям получать характеристики горных пород непосредственно в Казахстане с внушительной экономией средств для своих предприятий. Значимость работ также обусловлена снижением энергозатрат при рудоподготовке и снижением переизмельчения ценных минералов; вовлечением в производство отвалов медеплавильных заводов Казахстана, а также созданием предпосылок для решения экологических проблем в районах нахождения шлакоотвалов; снижением себестоимости концентратов редких металлов, полученных из ванадийсодержащего сырья; расширением номенклатуры конкурентоспособной товарной продукции из ванадийсодержащего сырья (концентратов редких металлов и порошков железа, алюмосиликатных специальных материалов) и из отходов ГМК (компоненты для дорожного строительства, бумаги и полупроводниковых материалов).

Efficiency (in Kazakh) : Экономикалық тиімділікке блоктылықты дұрыс анықтау арқылы қол жеткізіледі, яғни дамыған жыныстардың жарылуы, бұл өз кезегінде тау-кен жұмыстарының барлық кезеңдеріне бұрғылау-жару жұмыстарынан байыту фабрикасына дейін әсер етеді. Гранулометриялық құрамды дұрыс анықтау БЖЖ ұтымды параметрлерін есептеуге тікелей әсер етеді, соның арқасында шығындарды 5-10% төмендетуге және кейінгі жұмыстардың тиімділігін арттыруға болады. Текше пішінді үлгілерді тәуелсіз үш осьті қысу үшін автоматтандырылған сервогидравликалық жүйесі бар зертхананы ашу отандық жер қойнауын пайдаланушыларға өз кәсіпорындары үшін қаражатты әсерлі үнемдей отырып, тау жыныстарының сипаттамаларын тікелей Қазақстанда алуға мүмкіндік береді. Жұмыстардың маңыздылығы сонымен қатар кен дайындау кезінде энергия шығындарының төмендеуімен және бағалы минералдардың қайта ұнтақталуының төмендеуімен; Қазақстанның мыс балқыту зауыттарының үйінділерін өндіріске тартумен, сондай-ақ қож үйінділері орналасқан аудандарда экологиялық проблемаларды шешу үшін алғышарттар жасаумен байланысты; құрамында ванадий бар шикізаттан алынған сирек металдар концентраттарының өзіндік құнын төмендету; құрамында ванадий бар шикізаттан (сирек металдар концентраттары мен темір ұнтақтары, алюминий силикатты арнайы материалдар) және ТМК қалдықтарынан (жол құрылысына, қағазға және жартылай өткізгіш материалдарға арналған компоненттер) бәсекеге қабілетті тауарлық өнім номенклатурасын кеңейту арқылы жүзеге асырылады.

Field of application (in Russian) : Научно-исследовательские и проектно-конструкторские организации, горнодобывающие предприятия с месторождениями полезных ископаемых различной сложности строения, обогатительные фабрики и металлургические предприятия; проведение независимых экспертиз продукции предприятий горно-металлургического комплекса и бизнес-сектора Казахстана в соответствии с требованиями международных стандартов; исследования могут быть использованы при разработке нормативов и стандартов качества окружающей среды, нормативно-правовых актов в области охраны окружающей среды и здоровья населения.

Field of application (in Kazakh) : Ғылыми-зерттеу және жобалау-конструкторлық ұйымдар, құрылыстың күрделілігі әртүрлі пайдалы қазбалар кен орындары бар тау-кен өндіру кәсіпорындары, байыту фабрикалары және металлургиялық кәсіпорындар; халықаралық стандарттардың талаптарына сәйкес Қазақстанның тау-кен-металлургия кешені мен бизнес-секторы кәсіпорындарының өнімдеріне тәуелсіз сараптама жүргізу; зерттеулер қоршаған орта сапасының нормалары мен стандарттарын, қоршаған ортаны қорғау және халықтың денсаулығын сақтау саласындағы нормативтік құқықтық актілерді әзірлеуде пайдаланылуы мүмкін.