The object of research, development or design (in Russian) : Мультимодальные импульсы ШАЛ с энергией выше 1017 эВ. Химический состав и степень анизотропии первичного космического излучения. Корреляции в распределениях частиц из узкого переднего конуса ШАЛ. Акустические сигналы в земной коре при прохождении мюонов КЛ высоких энергий.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Энергиясы 1017 эВ жоғары КАН мультимодальды импульстары. Бастапқы ғарыштық сәулеленудің химиялық құрамы мен анизотропиясының дәрежесі. КАН алдыңғы тар конусынан бөлшектердің үлестірілулеріндегі корреляциялар. Жоғары энергиялы ҒС мюондардың өтуі кезінде жер қыртысында болатын акустикалық сигналдар.

Aim of work (in Russian) : Изучение мультимодальных импульсов в широких атмосферных ливнях при энергиях выше 1017 эВ в новой конфигурации в течение 500 часов. Исследование экспериментальных данных, полученных при одновременной регистрации компонент ШАЛ. Создание электроники каналов для регистрации нейтронной компоненты. Исследование геометрических корреляций узкого переднего конуса ШАЛ. Ввести в эксплуатацию на территории ТШВНС и провести эксплуатацию качественно новой мониторинговой системы МАС2 (Мюоны-Акустические Сигналы с двум микрофонами).

Aim of work (in Kazakh) : Жаңа кескіндемеде 500 сағат ішінде 1017 эВ жоғары энергияларда кең атмосфералық нөсерлердегі мультимодальды импульстарды зерделеу. КАН құрауыштарын бір уақытта тіркеу кезінде алынған эксперименттік деректерді зерттеу. Нейтрондық құрауышты тіркеу үшін арналар электроникасын құру. КАН алдыңғы тар конусының геометриялық корреляциясын зерттеу. ТШБТҒС аумағында сапалы жаңа MAC2 мониторингілеу жүйесін (2 микрофонды Mюондар-Акустикалық Сигналдар) пайдалануға беру және іске қосылуын жүзеге асыру.

Методы исследования (на русском) : Теоретические, экспериментальные, компьютерные

Методы исследования (на казахском) : теориялық, эксперименттік, компьютерлік

Obtained results and novelty (in Russian) : 1 Проведена эксплуатация установки в новой конфигурации в течение 500 часов. Просмотрено 9929 событий, зарегистрированных за 703.2 часа работы установки. Отобрано 368 событий, имеющие бимодальные импульсы. 2 Исследованы экспериментальные данные, полученные при одновременной регистрации компонент ШАЛ. Проведены вычисления плотности потока частиц ρ, которые наблюдались при прохождении потоков ШАЛ. Использование различных детекторов с низким энергетическим порогом в совместном эксперименте с ливневой установкой Тянь-Шаньской станции, позволила обнаружить связанные с прохождением мощных ШАЛ нетривиальные эффекты. 3 Создана электроника каналов для регистрации нейтронной компоненты. Исследованы геометрические корреляции узкого переднего конуса ШАЛ. Созданы 42 детекторных модуля электроники каналов для регистрации нейтронной компоненты: по 10 счетчиков Гейгера и 1 гелиевый счетчик в модуле. Разработана программа анализа координат данных гамма и адронного блоков установки «АДРОН-55» для индивидуальных событий. 4 На территории ТШВНС проведена эксплуатация качественно новой мониторинговой системы МАС2 (Мюоны-Акустические Сигналы с 2 микрофонами). Выполненные работы по разработке и изготовлению электронного блока, монтажу акустического оборудования и проведенные тестовые измерения дали возможность обеспечить запуск и непрерывный мониторинг геоакустической эмиссии в частотном диапазоне 1,5-10 кГц, в штольне и в скважине. Проведены специальные работы по прочистке скважины.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : 1 Жаңа кескіндемедегі қондырғыны 500 сағат ішінде іске қоу жүргізілді. Қондырғының 703,2 сағат жұмысы кезеңінде тіркелген 9929 оқиға қаралды. Бимодальды импульстарымен 368 оқиға пысықталды. 2 КАН құрауыштарын бір уақытта тіркеу кезінде алынған эксперименттік деректер зерттелді. КАН ағындарының өтуі кезінде байқалған ρ бөлшектер ағынының тығыздығы есептелді. Тянь-Шань станциясының нөсерлі қондырғысымен бірлескен экспериментте энергетикалық аз шекті әртүрлі детекторларды қолдану, қуатты КАН өтуімен байланысты тривиал емес эффектілерді анықтауға мүмкіндік берді. 3 Нейтрондық құрауышты тіркеу үшін арналар электроникасы құрылды. КАН алдыңғы тар конусының геометриялық корреляциясы зерттелді. Нейтрондық құрауышты тіркеу үшін арналар электроникасының 42 детекторлық модулі құрылды: модельде 10 Гейгер есептеуішітен және 1 гелийлі есептеуіші болады. Жеке оқиғаға арналған «АДРОН-55» қондырғысының гамма және адрон блоктатары деректерінің координаттарын талдау программасы әзірленді. 4 ТШБТҒС аумағында сапалы жаңа MAC2 мониторингілеу жүйесі (2 микрофонды Mюондар-Акустикалық Сигналдар) пайдалануға берілді және іске қосылуы жүзеге асырылды. Электрондық блокты әзірлеу және дайындау, акустикалық жабдықты монтаждау бойынша орындалған жұмыстар және өткізілген тестілік өлшеулер штольня мен ұңғымада 1,5-10 кГц жиілік ауқымында геоакустикалық эмиссияны іске қосуды және үздіксіз мониторингілеуді қамтамасыз етуге мүмкіндік берді. Ұңғыманы тазарту үшін арнайы жұмыстар жүргізілді.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Дальнейшее развитие исследований по физике элементарных частиц и космических лучей высоких и сверхвысоких энергий решают фундаментальные проблемы физики адронных процессов, астрофизики, физики атмосферы, сейсмологии и космологии.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Жоғары және асқын-жоғары энергиялы бөлшектер мен ғарыштық сәулелер физикасы бойынша зерттеулерді одан әрі дамыту адрондық процестер физикасының, астрофизиканың, атмосфера, сейсмология және космология физикасының іргелі мәселелерін шешеді.

Level of implementation (in Russian) : нет

Level of implementation (in Kazakh) : жоқ

Efficiency (in Russian) : Развитие научно-исследовательской инфраструктуры и формировании единого научно-образовательного пространства нашего региона.

Efficiency (in Kazakh) : Ғылыми-зерттеу инфрақұрылымын дамыту мен біздің аймақтың бірыңғай ғылыми-білім беруші кеңістігін қалыптастыру.

Field of application (in Russian) : Теоретическая физика адронных процессов высоких энергий, экспериментальная физика космических лучей и высоких энергий, астрофизика, физика атмосферы и сейсмология.

Field of application (in Kazakh) : Жоғары энергиялы адрондық процестердің теориялық физикасы, ғарыштық сәулелердің және жоғары энергиялардың эксперименттік физикасы, астрофизика, атмосфера және сейсмология физикасы.