The object of research, development or design (in Russian) : Объект исследования – животная модель радиационно-индуцированного старения, хирурги-травматологи, подвергающиеся воздействию радиации.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу нысаны-радиациядан туындаған қартаюдың жануарлар моделі, сәулеленуге ұшыраған травматологиялық хирургтар.

Aim of work (in Russian) : Цель работы – изучение роли митохондрий и митоМИР в радиационно-индуцированном старении.

Aim of work (in Kazakh) : Жұмыстың мақсаты-радиациядан туындаған қартаюдағы митохондрия мен митоМИРдің рөлін зерттеу.

Методы исследования (на русском) : Методы исследования. В работе были использованы ОТ-ПЦР, ПЦР-РТ, ИФА, электронная микроскопия, морфометрия митохондрий, статистические методы.

Методы исследования (на казахском) : Зерттеу әдістері. Жұмыста кері транскрипциялық-ПТР, нақты уақыт режиміндегі ПТР-РТ, ИФТ, электронды микроскопия, митохондриялық морфометрия, статистикалық әдістер қолданылды.

Obtained results and novelty (in Russian) : Была разработана экспериментальная модель радиационно-индуцированного старения на животных, а также создан биобанк для долгосрочного хранения биоматериала. Анализ экспрессии микроРНК в тканях щитовидной железы, костного мозга и селезёнки выявил тканеспецифические изменения профилей микроРНК под воздействием радиации. Однако во всех тканях наблюдалось значительное увеличение уровня экспрессии miR-29a-3p, что совпало с данными, полученными при исследовании стареющих животных. Также была установлена сильная положительная корреляция между профилем экспрессии miR-29a-3p в щитовидной железе и в экзосомах. Кроме того, было выявлено изменение уровня АТФ во всех исследованных тканях. В тканях селезёнки как облучённых животных, так и животных с естественным старением, уровни белков митофузин 2 и паркин оказались значительно снижены. Морфометрический анализ митохондрий показал изменения в ультраструктуре этих органелл в тканях селезёнки у облучённых и возрастных животных. Использование баз данных KEGG и Reactome позволило идентифицировать биологические пути, связанные с клеточным старением, в которых участвуют митохондрии и митоМИР. Полученные результаты были проверены на популяции, подвергшейся профессиональному радиационному воздействию, где также было показано значительное увеличение экспрессии miR-29a-3p и провосполительных цитокинов. Были опубликованы 2 статьи в журналах, входящих в базы Web of Science и Scopus и 2 статьи в журналах, рекомендованном КОКСОН МНВО РК.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Жануарларда радиациядан туындаған қартаюдың эксперименттік моделі жасалды, сонымен қатар биоматериалды ұзақ мерзімді сақтау үшін биобанк құрылды. Қалқанша безі, сүйек кемігі және көкбауыр тіндеріндегі микроРНҚ экспрессиясын талдау барысында сәулеленудің әсерінен микроРНҚ профильдеріндегі тінге тән өзгерістерді анықталды. Алайда, барлық тіндерде miR-29a-3p экспрессия деңгейінің айтарлықтай өсуі байқалды, бұл қартайған жануарларды зерттеу кезінде алынған мәліметтермен сәйкес келді. Қалқанша безі мен экзосомалардағы miR-29a-3p экспрессия профилі арасында күшті оң корреляция да анықталды. Сонымен қатар, зерттелген барлық тіндерде АҮФ деңгейінің өзгеруі анықталды. Сәулеленген жануарлардың да, табиғи қартаюы бар жануарлардың да көкбауыр тіндерінде митофузин 2 және паркин ақуыздарының деңгейі айтарлықтай төмендеді. Митохондриялық морфометриялық талдау сәулеленген және қартайған жануарлардағы көкбауыр тіндеріндегі осы органеллалардың ультрақұрылымындағы өзгерістерді көрсетті. KEGG және Reactome дерекқорларын пайдалану арқылы митохондрия мен МитоМИР қатысатын жасушалық қартаюмен байланысты биологиялық жолдарды анықтауға мүмкіндік берді. Нәтижелер miR-29a-3p және қабынуға қарсы цитокиндердің экспрессиясының айтарлықтай артуы көрсетілген кәсіби радиациялық әсерге ұшыраған популяцияда сыналды. Web of Science және Scopus базаларына кіретін журналдарда 2 мақала және ҚР БҒМ БҒССҚЕК ұсынған журналдарда 2 мақала жарияланды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Знание фундаментальных механизмов радиационно-индуцированного старения позволит расширить спектр возможных подходов к замедлению скорости старения, отсрочки или полной остановки развития возрастных заболеваний, особенно для лиц, проживающих в условиях воздействия высоких доз ионизирующего излучения. Что бесспорно является актуальным для Республики Казахстан в связи с воздействием на здоровье граждан последствий ядерных взрывов Семипалатинского полигона, добычей и переработкой урана, высокого естественного радиационного фона (радон). В целом это обеспечит снижение экономической нагрузки на здравоохранение РК.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Радиациялық-индукцияланған қартаюдың іргелі механизмдерін білу қартаю жылдамдығын бәсеңдетуге, жасқа байланысты аурулардың дамуын кейінге қалдыруға немесе толық тоқтатуға, әсіресе иондаушы сәулеленудің жоғары дозаларының әсер ету жағдайында өмір сүретін адамдар үшін ықтимал тәсілдер спектрін кеңейтуге мүмкіндік береді. Семей полигонындағы ядролық жарылыстар, уран өндіру және қайта өңдеу, жоғары табиғи радиациялық фон (радон) салдарынан азаматтардың денсаулығына әсер етуіне байланысты Қазақстан Республикасы үшін бұл сөзсіз өзекті болып табылады. Жалпы, бұл ҚР Денсаулық сақтау саласына экономикалық жүктемені төмендетуді қамтамасыз етеді.

Level of implementation (in Russian) : не внедрено

Level of implementation (in Kazakh) : енгізілмеді

Efficiency (in Russian) : Не вызывает сомнения, что митохондрии играют ключевую роль в клеточных ответах на воздействие различных типов ионизирующего излучения в том числе и в развитии клеточного старения. Однако, в литературе отсутствует информация как об изменении профиля экспрессии митоМИР при различных типах ионизирующего излучения (гамма-альфа- излучение), так и о роли этих регуляторных молекул в радиационно-индуцированном старении. Как правило роль митохондрий в эпигенетическом ответе клетки на воздействие радиации связывают в первую очередь с изменением профиля метилирования геномной ДНК. В то время как, изучение взаимосвязи митохондрий, митоМИР и радиационного излучения в процессах старения может дать ключ к пониманию таких возраст-ассоциированных заболеваний как рак, заболевания сердечно-сосудистой системы и нейродегенративные заболевания.

Efficiency (in Kazakh) : Митохондриялар иондаушы сәулеленудің әртүрлі түрлерінің әсеріне, соның ішінде жасушалық қартаюдың дамуына жасушалық жауаптарда шешуші рөл атқаратынына күмән жоқ. Алайда, әдебиетте иондаушы сәулеленудің әртүрлі түрлеріндегі (гамма-альфа - сәулелену) мотоМИР экспрессиясының профилінің өзгеруі туралы да, осы реттеуші молекулалардың радиациядан туындаған қартаюдағы рөлі туралы да ақпарат жоқ. Әдетте, митохондриялардың жасушаның радиацияның әсеріне эпигенетикалық реакциясындағы рөлі ең алдымен геномдық ДНҚ метилдену профилінің өзгеруімен байланысты. Қартаю процестеріндегі митохондриялардың, мотоМИРдің және радиациялық сәулеленудің өзара байланысын зерттеу қатерлі ісік, жүрек-қан тамырлары аурулары және нейродегенеративті аурулар сияқты жасқа байланысты аурулар туралы түсінік бере алады.

Field of application (in Russian) : биомедицина

Field of application (in Kazakh) : биомедицина