The object of research, development or design (in Russian) : Объектом исследований является - люцерна, селекция, исходный материал, модель, популяция.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу объектісі - жоңышқа, селекция, бастапқы материал, модель, популяция

Aim of work (in Russian) : Создание экспериментальной модели сортов люцерны с повышенной семенной продуктивностью и целенаправленный подбор и оценка перспективного исходного материала по биолого-морфологическим и экологическим особенностям в условиях Северного Казахстана.

Aim of work (in Kazakh) : Солтүстік Қазақстан жағдайында тұқымдық өнімділігі жоғары жоңышқа сортының эксперименттік моделін жасау және биоморфологиялық және экологиялық ерекшеліктері бойынша перспективті бастапқы материалды мақсатты іріктеу және бағалау.

Методы исследования (на русском) : Методология проведения работы: теоретической и методологической основой послужили разработки отечественных и зарубежных ученых в области селекции многолетних бобовых трав. В ходе проведения экспериментов применяются современные научные методы планирования и проведения полевых и лабораторных исследований с использованием стандартных общепринятых методик. В селекции многолетних трав применяются методики, разработанные Всероссийским научно-исследовательским институтом кормов, научно-исследовательским институтом растениеводства имени Н.И. Вавилова, методические указания по селекции многолетних трав СибНИИ кормов и методические основы и техника селекции многолетних трав в Северном Казахстане (Кокшетауское НИИСХ).

Методы исследования (на казахском) : Жұмыс әдістемесі: көпжылдық бұршақ тұқымдас шөптер селекциясы саласындағы отандық және шетелдік ғалымдардың зерттеулері теориялық және әдіснамалық негіз болды. Эксперименттер жүргізу барысында стандартты жалпыға ортақ қабылданған әдістемелерді пайдалана отырып, далалық және зертханалық зерттеулерді жоспарлау мен жүргізудің заманауи ғылыми әдістері қолданылады. Көпжылдық шөптер селекциясында Н.И. Вавилов атындағы өсімдік шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты әзірлеген әдістемелер, Бүкілресейлік жемшөп ғылыми-зерттеу институты, Сібір жемшөп ғылыми-зерттеу институты әзірлеген көпжылдық шөптерді іріктеу жөніндегі әдістемелік нұсқаулар және Солтүстік Қазақстандағы көпжылдық шөптерді іріктеудің әдістемелік негіздері мен техникасы (Көкшетау ауылшаруашылық ғылыми-зерттеу институты) қолданылады.

Obtained results and novelty (in Russian) : За период 01.01.-01.11.2024 г. согласно календарного плана проекта получены следующие результаты: Проведена защита докторской диссертации. Проведен подбор сортообразцов по комплексу биологических свойств и хозяйственно-ценных признаков, а также по выраженности отдельных параметров – индикаторов модели будущего сорта, лабораторный анализ, оценка и отбор исходного материала согласно модели создания будущих сортов. Проведены фенологические наблюдения (всходы, отрастание, бутонизация, цветение), учеты перезимовки, интенсивности отрастания, учеты полевой всхожести; поражаемости вредителями и болезнями, мощности роста и развития, высота растений и другие морфобиологические признаки (всего 14). Проведена уборка зеленой массы, отбор проб на структуру травостоя, определение облиственности, выхода сухого вещества. Проведена первая полевая браковка биотипов и растений, не соответствующих модели будущего сорта. Проведено морфобиологическое описание перспективных номеров по 14 признакам. Проведена уборка семенников. Проведен анализ данных по структуре семенного травостоя, составлен отчет. Проведена статистическая обработка данных и их обобщение для отчета за 2023-2024 гг. Опубликованы 2 (две) статьи в журналах из первых трех квартилей по импакт-фактору в базе данных Web of Science или имеющих процентиль по CiteScore в базе данных Scopus не менее 50. Оформлен и представлен к утверждению отчет. Перспективный исходный материал передан в НИУ для включения в селекционные программы.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : 01.01-01.11.2024 ж. аралығында жобаның күнтізбелік жоспарына сәйкес келесі нәтижелер алынды: докторлық диссертация қорғалды. Биологиялық қасиеттер мен шаруашылық-құнды белгілер кешені бойынша, сондай-ақ жекелеген параметрлер белгілері - болашақ сорт моделінің индикаторлары бойынша сорт үлгілерін іріктеу, болашақ сорттарды құру моделіне сәйкес бастапқы материалды зертханалық талдау, бағалау және іріктеу жүргізілді. Фенологиялық бақылаулар (көктеу, қайта өсу, бүршіктену, гүлдену), қыстау, қайта өсу қарқындылығы, далалық өнгіштігі; зиянкестер мен аурулармен зақымдануы, өсу және даму қуаты, өсімдіктердің биіктігі және басқа морфобиологиялық белгілер (барлығы 14) бойынша бақылау жүргізілді. Жасыл массасын алғашқы шабу, шөптің құрылымына сынама алу, жапырақтарды, құрғақ заттардың шығуын анықтау жүргізілді. Болашақ сорттың үлгісіне сәйкес келмейтін биотиптер мен өсімдіктердің алғашқы далалық іріктеу жасалды. 14 белгі бойынша перспективалық нөмірлердің морфобиологиялық сипаттамасы жүргізілді. Тазалау жұмыстары жүргізілді. Деректерді талдау жүргізілді, есеп жасалды. Деректерді статистикалық өңдеу, 2023-2024 жылдардағы есеп үшін деректерді жалпылау жүргізілді. Web of Science дерекқорында импакт-фактор бойынша алғашқы үш квартилдің журналдарында немесе Scopus дерекқорында citescore бойынша кемінде 50 процентиль бар 2 (екі) мақала жарияланды. Есеп ресімделді және бекітуге ұсынылды. Перспективалық бастапқы материал селекциялық бағдарламаларға енгізу үшін ҒЗУ-ға берілді.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Экономические показатели отражаются в минимальных затратах при посеве, уходе за травостоем и уборке, и выгоде возделывания нового сорта и применении перспективного исходного материала созданного по данной модели. В ходе реализации проекта применяются лабораторно-техническое оснащение опытно-производственного хозяйства и услуги сторонних организаций.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Экономикалық көрсеткіштер көпжылдық бұршақ тұқымдас шөптерді себу және күту, жинау кезіндегі ең төменгі шығындарда және осы модель бойынша жасалған жаңа перспективалы бастапқы материалын өсірудің пайдасында көрінеді. Жобаны іске асыру барысында тәжірибелік-өндірістік шаруашылығының зертханалық-техникалық жабдықталуы және сыртқы ұйымдардың қызметтері қолданылады.

Level of implementation (in Russian) : По завершению проекта перспективный исходный материал передан и внедрен в селекционные программы в НИУ.

Level of implementation (in Kazakh) : Жоба аяқталғаннан кейін перспективалық бастапқы материал ҒЗҰ селекциялық бағдарламаларына енгізілді.

Efficiency (in Russian) : При внедрении в селекционный процесс данной модели урожайность кормовой массы и семян будущего нового сорта люцерны будут повышены по кормовой массе на 10-15% и по семенам на 20-25%.

Efficiency (in Kazakh) : Осы модельді селекциялық процеске енгізу кезінде болашақ жаңа жоңышқа сортының жемшөп массасы мен тұқым өнімділігі жемшөп массасы бойынша 10-15% және тұқым өнімділігі бойынша 20-25% жоғарылайтын болады.

Field of application (in Russian) : Сельское хозяйство, селекция, кормопроизводство. Целевыми потребителями полученных результатов являются НИИ, которым по результатам исследований внедрены в селекционный процесс перспективные образцы. Данная работа имеет большое практическое значение при созданий сортов люцерны с повышенной семенной продуктивностью.

Field of application (in Kazakh) : Ауыл шаруашылығы, селекция, мал азығы өндірісі. Нәтижелердің мақсатты тұтынушылары ҒЗИ болып табылады, оларға зерттеу нәтижелері бойынша селекциялық процестің перспективті нөмірлері мен үлгілері енгізілді. Бұл жұмыстың тұқым өнімділігі жоғары жоңышқа сорттарын шығаруда үлкен практикалық маңызы бар.