The object of research, development or design (in Russian) : Объектом исследования являлись сортообразцы озимой и яровой пшеницы, возбудители видов ржавчины и пятнистости листьев, а также ДНК-маркеры, тесно сцепленные с генами устойчивости к болезням

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу нысаны болып күздік және жаздық бидайдың сорт-үлгілері, тат пен жапырақ дағы түрлерінің қоздырғыштары, сонымен қатар, ауруларға төзімділік гендерімен тығыз байланысқан ДНҚ-маркерлер табылады.

Aim of work (in Russian) : Цель работы – разработка инновационных систем для повышения устойчивости сортов пшеницы к особо опасным болезням в Республике Казахстан

Aim of work (in Kazakh) : Жұмыстың мақсаты – Қазақстан Республикасында бидай сорттарының аса қауіпті ауруларға төзімділігін арттыру үшін инновациялық жүйелерді әзірлеу.

Методы исследования (на русском) : Основным материалом для исследований были сортообразцы пшеницы отечественного и зарубежного происхождения. При проведении данной научно-исследовательской работы использованы общепринятые, специальные и современные методы фитопатологии, микологии, селекции, молекулярной биологии и генетики растений.

Методы исследования (на казахском) : Зертеудің негізгі материалы ретінде бидайдың отандық және шетелдік сорт-үлгілері пайдаланылады. Бұл ғылыми-зерттеу жұмысын орындауда ауылшаруашылық дақылдарының зиянды организмдерінің мониторинг жүргізу әдістері, сонымен бірге фитопатология, микология, селекция, молекулалық биология және өсімдіктер генетикасының жалпы қабылданған, арнайы және заманауи әдістері пайдаланылды.

Obtained results and novelty (in Russian) : В 2018 году на искусственном инфекционном фоне видов ржавчины и на естественном фоне пятнистости листьев охарактеризованы пшеницы в количестве 960 линии, сорта и образцы Казахстана, ближнего и дальнего зарубежья, в том числе 262 озимых и 698 яровых. Выделено всего 55 источников озимой пшеницы с устойчивостью к возбудителю желтой ржавчины, 83 – септориоза и 86 – желтой пятнистости. Среди изученных образцов яровой пшеницы обнаружено 44 устойчивых и умеренно устойчивых сразу к двум видам ржавчины, септориоза и желтой пятнистости. Создано и изучено 91 новых селекционных линий яровой мягкой пшеницы. Выделены сорта, защищенные эффективными сочетаниями Lr-генов, которые наряду с устойчивостью к листовой ржавчине характеризуются устойчивостью к стеблевой ржавчине. Проведен сбор образцов популяций ржавчины, септориоза и желтой пятнистости пшеницы из разных регионов Казахстана и России. Размножены коллекционные расы и изоляты ржавчины. В результате выравнивания и анализа нуклеотидных последовательностей генов возбудителей септориоза и пиренофороза пшеницы были выявлены полиморфные участки, использованные для разработки видоспецифичных праймеров. Было синтезировано по 2 пары праймеров на ITS регион и по одной паре праймеров на область гена β-тубулина для каждого патогена. Оптимизирован количественный состав реагентов в реакционной смеси ПЦР.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : 2018 жылы тат түрлерінің жасанды індет аясында және жапырақ дағының табиғи аясында бидайдың 960 линиясы, Қазақстанның, алыс және жақын шетелдің сорттары мен үлгілері, сонымен бірге 262 күздік және 698 жаздық бидай сипатталды. Сары тат қоздырғышына төзімді 55, септоризға – 83 және сары даққа – 86 күздік бидай көздері бөлінді. Зерттелінген жаздық бидай үлгілерінің ішінде таттың екі түрінеде, септориозға және сары даққа төзімді және орташа төзімді 44 көзі анықталды. Жаздық жұмсақ бидайдың 91 жаңа селекциялық линиялары шығарылды және зерттелді. Lr-гендердің тиімді үйлесімімен қорғалған, жапырақ татына төзімділігімен қатар сабақ татына да төзімділігімен сипатталатын сорттар бөлінді. Қазақстан мен Ресейдің әр түрлі аудандарынан бидай таты және жапырақ дағы популяцияларының үлгілері жиналды. Таттың колекциялық расалары мен изоляттары көбейтілді. Бидай септориозы мен пиренофорозы қоздырғыштары гендерінің нуклеотидті тізбектерін теңестеру және талдау нәтижесінде түрлерге тән праймерлерді жасап шығару үшін қолданылатын полиморфты аймақтар алынды. Әр патоген үшін ITS аймағына 2 жұп праймерлер және β-тубулин генінің аймағына бір жұп праймер синтезделді. ПТР реакциялық қоспасының реагенттерінің сандық құрамы оңтайландырылды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Результаты исследований могут быть успешно использованы в маркер-опосредованной селекции гексаплоидной мягкой пшеницы на устойчивость к опасным грибным болезням.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Зерттеу нәтижелері қауіпті саңырауқұлақ ауруларына гексаплойдты жұмсақ бидай төзімділігінің маркермен тіркескен селекциясы ұтымды пайдаланылуы мүмкін.

Level of implementation (in Russian) :

Level of implementation (in Kazakh) :

Efficiency (in Russian) : Эффективность работы определяется использованием в селекции выделенных сортов и линий пшеницы, а также выявлением сортообразцов культуры с генами устойчивости к болезням.

Efficiency (in Kazakh) : Жұмыстың тиімділігі бөлініп алынған бидай сорттары мен линияларын селекцияда пайдалану, сондай-ақ дақылдың ауруларға төзімді гендері бар сорт-үлгілерін шығару арқылы анықталады.

Field of application (in Russian) : Область применения – селекция, защита растений, генетика и молекулярная биология.

Field of application (in Kazakh) : Қолдану саласы – селекция, өсімдікті қорғау, генетика және молекулярная биология.