The object of research, development or design (in Russian) : Объектом исследования являются замки и городища бассейна реки Шу.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу нысаны – Шу өзені алабындағы сарайлар мен кеншілер қоныстары.

Aim of work (in Russian) : изучение и сопоставление городов и замков, а также их окрестностей, реконструкция основных элементов материальной и духовной культуры, культурно-хозяйственных традиций, социально-экономического строя.

Aim of work (in Kazakh) : қалалар мен сарайларды, сондай-ақ олардың айналасын зерттеу және салыстыру, материалдық және рухани мәдениеттің негізгі элементтерін, мәдени-экономикалық дәстүрлерді, әлеуметтік-экономикалық жүйені қайта құру.

Методы исследования (на русском) : Методы исследования. В ходе исследования предусмотрены комплексный, культурно-исторический и междисциплинарные подходы, которые позволят всесторонне памятники, расположенные в бассейне реки Шу. Преимущества комплексного подхода заключается во всестороннем охвате памятника и привлечении данных других наук — исторических, картографических, этнографических, лингвистических, письменных, биологических, антропологических, физико-химических. На сегодняшний день изучение памятника историко-культурного наследия невозможно без применения междисциплинарного подхода, который предполагает заимствование и перетекание подходов, методов, понятий разных наук. При реализации проекта были использованы как распространенные общенаучные методы (анализа и синтеза, историзма, статистический, системно-структурный), так и специальные, археологические (типологический, классификация, планиграфический и стратиграфический, картографический, датированных аналогий, морфологический, ретроспективный, метод реконструкции). Используются новейшие методы документирования памятников, используемые в мире, апробированные новые методы консервации памятников истории и культуры.

Методы исследования (на казахском) : Зерттеу әдістері. Зерттеуде Шу өзені алабында орналасқан ескерткіштерге жан-жақты шолу жасауға мүмкіндік беретін кешенді, мәдени-тарихи және пәнаралық тәсілдер қарастырылған. Кешенді тәсілдің артықшылығы ескерткішті жан-жақты қамтуда және басқа ғылымдардың – тарихи, картографиялық, этнографиялық, лингвистикалық, жазбаша, биологиялық, антропологиялық, физикалық және химиялық ғылымдардың деректерін қолдануда жатыр. Бүгінгі таңда тарихи-мәдени мұра ескерткішін зерттеу әртүрлі ғылымдардан алынған тәсілдер, әдістер мен концепцияларды алуды және ағындылықты қамтитын пәнаралық тәсілді қолданбай мүмкін емес. Жобаны жүзеге асыру кезінде жалпы ғылыми әдістер де (талдау және синтез, историзм, статистикалық, жүйелік-құрылымдық) және арнайы археологиялық әдістер (типологиялық, классификациялық, планиграфиялық және стратиграфиялық, картографиялық, даталық ұқсастықтар, морфологиялық, ретроспективті, реконструкциялық әдіс) қолданылды. Біз әлемде қолданылатын ескерткіштерді құжаттаудың соңғы әдістерін қолданамыз, тарих және мәдениет ескерткіштерін сақтаудың жаңа әдістерін сынаймыз.

Obtained results and novelty (in Russian) : По итогам собраны научные материалы по теме и составлен библиографический список, проведена оцифровка историографических источников по персоналиям Выделены следующие признаки архитектуры — это замки коридорно-гребенчатого типа, к которым относятся городища Улкен Актобе, Орта Актобе, Аяк Актобе. Городище Гулшара характеризуются как городище замкового типа, округлой в плане формы с обходными галереями (?). в ходе разведывательных работ выявлен перспективный объект для проведения археологических раскопок в 2023 году — это поселение металлургов Тортколь близ села Бирлик. По итогам данного этапа работ написаны введение, историографический анализ источников, проведены сопоставительные характеристики, анализ средневековых китайских и арабо-персидских источников, обобщены полученные данные. Полевые работы проводилисьна территории Сексеуіл Дала - объекте историко-культурного наследия замке-орде, поселений металлургов составляющий комплекс культуры населения с III века до новой эры до IV века новой эры. Выявлены и изучены архитектуры укрепленных замков: фортификации, планировки. Исследования поселения металлургов позволили выявить промышленные и жилые структуры, изучены плавильные печи, места флотации и обогащения руд. По результатам разведок были зафиксированы фрагменты керамики, которые прошли технико-технологический анализ. В ходе исследования окружающей среды обитания правобережья реки Шу, были определены места происхождения, месторождений рудных баз.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Тақырып бойынша ғылыми материалдар жинақталып, библиографиялық тізім жасалды, тұлғалар туралы тарихнамалық дереккөздер цифрланды. Келесі архитектуралық ерекшеліктер анықталды: дәлізді-тарақ түріндегі қамалдар, оларға Үлкен Ақтөбе, Орта Ақтөбе, Аяқ Ақтөбе елді мекендері кіреді. Гүлшара қалашығы айналма галереялары бар (?) жоспары бойынша дөңгеленген қамал типті қалашық. Барлау жұмыстарында 2023 жылы археологиялық қазбалар жүргізуге перспективалы орын анықталды – бұл Бірлік ауылының маңындағы Төрткөл металлургтерінің қонысы. Жұмыстың осы кезеңінің қорытындысы бойынша кіріспе, дереккөздерге тарихнамалық талдау жасалып, салыстырмалы сипаттамалар жасалып, ортағасырлық қытай және араб-парсы деректеріне талдау жасалып, алынған деректер жалпыланды. Дала жұмыстары біздің дәуірімізге дейінгі 3 ғасырдан біздің дәуірімізге дейінгі 4 ғасырға дейін халықтың мәдени кешенін құраған қамал-орданың, металлургтер қоныстарының тарихи-мәдени мұра объектісі Сексеуіл дала аумағында жүргізілді. Бекітілген қамалдардың архитектурасы анықталып, зерттелді: бекіністер, макеттер. Металлургтердің қоныстануын зерттеу өндірістік және тұрғын үй құрылыстарын анықтауға мүмкіндік берді, балқыту пештері, флотациялық және кен байыту алаңдары зерттелді. Барлау нәтижелері бойынша керамика фрагменттері тіркеліп, техникалық және технологиялық талдаудан өтті. Шу өзенінің оң жағалауындағы экологиялық тіршілік ортасын зерттеу барысында рудалық негіздердің шығу орындары мен кен орындары анықталды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : В связи с прикладным характером государственного заказа мы надеемся широко использовать результаты исследования по программе для развития туристической инфраструктуры на республиканской трассе Центр-Юг. Результаты масштабных исследований городов откроют новые границы в исследованиях городской культуры Казахстана. Для расширения скудной источниковой базы и определения состава населения на уровне конкретных памятников необходимо проведение широкомасштабных археологических исследований.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Орталық-Оңтүстік бағыты бойынша туризм инфрақұрылымын дамыту бағдарламасы аясындағы зерттеулердің нәтижелерін кеңінен пайдаланамыз деген ойдамыз. Қалалық ауқымды зерттеулердің нәтижелері Қазақстандағы қала мәдениетін зерттеуде жаңа шекараларды ашады. Шағын дереккөз қорын кеңейту және нақты ескерткіштер деңгейінде халықтың құрамын анықтау үшін ауқымды археологиялық зерттеулер жүргізу қажет.

Level of implementation (in Russian) : данная программа предусматривает коммерциализацию научных результатов в виде презентации раскопанных объектов туристам и гостям города, с целью повышения уровня посещаемости туристами. Замок Тортколь в городище Актобе Степнинское музеефицирован и готов к посещению туристами. В качестве пилотного внедрения результатов программы может использоваться PDF-вариант статей, которые будут доступны на просторах Интернета.

Level of implementation (in Kazakh) : Бұл бағдарлама туристерге келу деңгейін арттыру мақсатында қазылған нысандарды туристер мен қала қонақтарына таныстыру түрінде ғылыми нәтижелерді коммерцияландыруды қарастырады.Ақтөбедегі Степнинское елді мекеніндегі Төрткөл сарайы мұражайланып, туристер келуге дайын. Бағдарлама нәтижелерін пилоттық енгізу ретінде Интернетте қолжетімді болатын мақалалардың PDF нұсқасын пайдалануға болады.

Efficiency (in Russian) : Результаты программы будут использованы при написании обобщающих трудов по археологии и древней истории Казахстана, при разработке общих концепций развития городской культуры средневекового Казахстана, при подготовке общих и специальных курсов на исторических факультетах ВУЗов, при составлении методических пособий по краеведению. Материалы исследования будут использоваться автором при чтении лекций по археологии Казахстана.

Efficiency (in Kazakh) : Бағдарлама нәтижелері Қазақстанның археологиясы мен көне тарихы бойынша жалпы жұмыстарды жазуда, ортағасырлық Қазақстанның қала мәдениетін дамытудың жалпы тұжырымдамаларын әзірлеуде, университеттердің тарих факультеттерінде жалпы және арнайы курстарды дайындауда, әдістемелік құралдарды құрастыруда пайдаланылады. өлкетану бойынша. Зерттеу материалдарын автор Қазақстан археологиясы бойынша дәріс оқығанда пайдаланады.

Field of application (in Russian) : Итоговые выводы и рекомендации, проистекающие из программы, могут быть использованы в истории, экономике, климатологии, сельском хозяйстве, исторической экологии, исторической географии, диетологии, в преподавании школьных и вузовских учебных предметов, и курсов. Целевыми потребителями полученных результатов выступают научные археологические и исторические организации, музеи, высшие учебные заведения, школы и колледжи.

Field of application (in Kazakh) : Бағдарламадан туындайтын қорытынды қорытындылар мен ұсыныстарды тарих, экономика, климатология, ауыл шаруашылығы, тарихи экология, тарихи география, тамақтану, мектеп пен университет пәндері мен курстарын оқытуда пайдалануға болады. Алынған нәтижелердің мақсатты тұтынушылары ғылыми археологиялық және тарихи ұйымдар, мұражайлар, жоғары оқу орындары, мектептер мен колледждер болып табылады.