The object of research, development or design (in Russian) : Селе-, оползне- и лавиноопасные территории в горных районах Иле и Жетысу Алатау Алматинской и Жетысуской областей Республики Казахстан.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Қазақстан Республикасы Алматы және Жетісу облыстарындағы Іле және Жетісу Алатау таулы аудандарында сел, тау көшкіні және қар көшкіні қауіпті аймақтары.

Aim of work (in Russian) : Создать научно-прикладное обоснование селе-, оползне- и лавинобезопасности в горных районах Иле и Жетысу Алатау Алматинской и Жетысуской областей Республики Казахстан для разработки системы мероприятий по обеспечению безопасности жизнедеятельности и снижению риска стихийных бедствий.

Aim of work (in Kazakh) : Тіршілік қауіпсіздігін қамтамасыз ету және табиғи апаттар қаупін азайту жөніндегі іс-шаралар жүйесін әзірлеу үшін Қазақстан Республикасы Алматы және Жетісу облыстарындағы Іле және Жетісу Алатау таулы аудандарында сел, тау көшкіні және қар көшкіні қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі ғылыми-қолданбалы негіздеме жасау.

Методы исследования (на русском) : 1) определение качественных и количественных характеристик опасных экзогенных явлений во время наземных и аэровизуальных обследований и путем дешифрирования космических снимков, 2) картометрический метод для определения показателей опасности экзогенных процессов, 3) компьютерное моделирование для определения интенсивности воздействия опасных экзогенных процессов на объекты, 4) корреляционные методы для определения зависимостей параметров опасных экзогенных процессов от условий местности и климата, 5) математические методы для расчетов природных рисков.

Методы исследования (на казахском) : 1) жерүсті және аэровизуалды зерттеулер жүргізу арқылы және ғарыштық суреттерді дешифрлеу жолымен қауіпті экзогендік құбылыстардың сапалық және сандық сипаттамаларын айқындау; 2) экзогендік процестердің қауіптілік көрсеткіштерін айқындау үшін картометриялық әдіс; 3) қауіпті экзогендік процестердің объектілерге әсер ету қарқындылығын айқындау үшін компьютерлік модельдеу; 4) қауіпті экзогендік процестер параметрлерінің жергілікті жердің жағдайы мен климатына тәуелділігін айқындау үшін корреляциялық әдістер 5) табиғи тәуекелдерді есептеудің математикалық әдістері.

Obtained results and novelty (in Russian) : 1.Будет выполнен анализ международного и отечественного опыта обеспечения безопасности от селей, лавин и оползней и возможностей его применения в социально-экономических условиях Республики Казахстан. 2. Будут получены новые знания об условиях формирования и формах проявления селей, лавин и оползней на территории Иле и Жетысу Алатау. 3. Будут выявлены современные и прогнозные изменения селевой, оползневой и лавинной ситуации с учетом сейсмической опасности. 4. Будут составлены специализированные карты селевой, оползневой и лавинной опасности. 5. Будут разработаны современные методики прогнозирования селей и лавин различного генезиса на основе данных автоматизированного мониторинга с применением методов искусственного интеллекта. 6. Будут разработаны рекомендации по выполнению структурных и неструктурных противоселевых, противооползневых и противолавинных мероприятий. 7. Будут опубликованы 8 статей в зарубежных рейтинговых журналах и 12 статей в отечественных журналах, рекомендованных КОКНВО, а также 3 монографии. Будет зарегистрировано 5 объектов интеллектуальной собственности. Новизна программы заключается в создании детальных карт природных опасностей и рисков в цифровом виде с использованием методов ДЗЗ и компьютерного моделирования, а также в разработке методов прогноза стихийных явлений с использованием искусственного интеллекта на основе данных автоматизированного мониторинга.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : 1. Селден, тау мен қар көшкіндерінен туындайтын қауіпті азайту жолын қамтамасыз ететін халықаралық және отандық тәжірибиеге және оны ҚР әлеуметтік-экономикалық жағдайларында қолдану мүмкіндіктеріне талдау жасалады. 2. Іле және Жетісу Алатауы аумағындағы селдердің, тау мен қар көшкіндердің қалыптасу шарттары мен көрініс табуы туралы жаңа білім алынады. 3. Сейсмикалық қауіпті ескере отырып, сел, тау және қар көшкіні жағдайының заманауи және болжамды өзгерістері анықталатын болады. 4. Cел, тау және қар көшкіні қауіптілігінің мамандандырылған карталары жасалатын болады. 5. Жасанды интеллект әдістерін қолдана отырып, автоматтандырылған мониторинг деректері негізінде әртүрлі генезистегі селдер мен қар көшкіндерін болжаудың заманауи әдістері әзірленетін болады. 6. Сел, тау мен қар көшкініне қарсы құрылымдық және құрылымдық емес іс-шараларды орындау бойынша ұсыныстар әзірленетін болады. 7. Шетелдік рейтингтік журналдарда 8 мақала және ҒЖБССҚК ұсынған отандық журналдарда 12 мақала, сондай-ақ 3 монография жарияланады. Зияткерлік меншіктің 5 нысаны тіркеледі. Бағдарламаның жаңалығы ЖҚЗ және компьютерлік модельдеу әдістерін пайдалана отырып, табиғи қауіптер мен тәуекелдердің егжей-тегжейлі карталарын цифрлық түрде жасау, сондай-ақ автоматтандырылған мониторинг деректері негізінде жасанды интеллектті пайдалана отырып, табиғи құбылыстарды болжау әдістерін әзірлеу болып табылады.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Социальный эффект от полученных результатов заключается в снижении природных рисков, что выразится в уменьшении количества погибших и пострадавших от стихийных бедствий. Экономический эффект будут обусловлен в снижении материального ущерба и косвенных потерь от природных катастроф, а также в уменьшении затрат на защиту за счет использования наиболее эффективных мероприятий. Ожидаемые результаты исследований позволят: – улучшить методологическую базу оценки, картографирования, моделирования и прогнозирования опасных экзогенных процессов. Они могут использоваться в других горных районах Казахстана и мира; – уменьшить количество погибших и пострадавших от селей, оползней и лавин, обеспечить бесперебойную работу объектов инфраструктуры и недопустить снижение уровня и качества жизни.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Алынған нәтижелердің әлеуметтік әсері табиғи тәуекелдерді азайту болып табылады, бұл табиғи апаттардан қаза тапқандар мен зардап шеккендер санының азаюынан көрінеді. Экономикалық тиімділік материалдық залалды және табиғи апаттардан болатын жанама шығындарды азайтуға, сондай-ақ ең тиімді іс-шараларды пайдалану арқылы қорғау шығындарын азайтуға байланысты болады. Күтілетін зерттеу нәтижелері: - қауіпті экзогендік процестерді бағалау, картаға түсіру, модельдеу және болжаудың әдіснамалық базасын жақсарту. Олар Қазақстан мен әлемнің басқа таулы аймақтарында қолданыла алады; - сел, тау көшкіні және қар көшкіннен қаза тапқандар мен зардап шеккендердің санын азайту, инфрақұрылым объектілерінің үздіксіз жұмысын қамтамасыз ету және өмір сүру деңгейі мен сапасының төмендеуіне жол бермеу.

Level of implementation (in Russian) : Разработанные рекомендации по выполнению противоселевых, противооползневых и противолавинных мероприятий будут использоваться органами предупреждения и ликвидации последствий чрезвычайных ситуаций МЧС РК, акиматами Алматинской и Жетысуской областей и районов.

Level of implementation (in Kazakh) : Сел, тау мен қар көшкініне қарсы іс-шараларды жүзеге асыру бойынша әзірленген ұсынымдарды ҚР ТЖМ-нің төтенше жағдайлардың алдын алу және жою органдары, Алматы және Жетісу облыстары мен аудандары әкімдіктері пайдаланады.

Efficiency (in Russian) : Экономическая эффект работы заключается в уменьшении ущербов от опасных экзогенных процессов. Социальный эффект работы заключается в обеспечении безопасности жизнедеятельности населения.

Efficiency (in Kazakh) : Жұмыстың экономикалық әсері қауіпті экзогендік процестерден болатын шығынды азайту болып табылады. Жұмыстың әлеуметтік әсері халықтың өмір сүру қауіпсіздігін қамтамасыз ету болып табылады.

Field of application (in Russian) : – разработка генеральных схем защиты территорий от стихийных бедствий, планирование устойчивого социально-экономического развития регионов, регулирование землепользования; – органы предупреждения и ликвидации последствий чрезвычайных ситуаций МЧС РК, акиматы Алматинской и Жетысуской областей и районов, организации, занимающиеся планированием развития территорий.

Field of application (in Kazakh) : – аумақтарды табиғи апаттардан қорғаудың бас схемаларын әзірлеу, өңірлердің орнықты әлеуметтік-экономикалық дамуын жоспарлау, жерді пайдалануды реттеу; – ҚР ТЖМ төтенше жағдайлардың алдын алу және зардаптарын жою органдары, Алматы және Жетісу облыстары мен аудандарының әкімдіктері, аумақтарды дамытуды жоспарлаумен айналысатын ұйымдар.