The object of research, development or design (in Russian) : Объектами исследования являются яблоня, виноград, малина, вирусы яблони, винограда и малины, груша, вишня, слива, абрикос, персик, вироиды яблони, груши, вишни, сливы, абрикоса, персика, P. infestans, S. tuberosum L., земляника, ежевика, ирга.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу объектілері: алма ағашы, виноград, жүзім, алма, жүзім және таңқурай вирустары, алмұрт, шие, алхоры, өрік, шабдалы, алма, алмұрт, шие, алхоры, өрік, шабдалы вироидтары, P. infestans, S. tuberosum L., жабайы құлпынай, қожақат, ырғай.

Aim of work (in Russian) : Разработка биотехнологических подходов для контроля фитопатогенов с целью повышения продуктивности сельскохозяйственных культур.

Aim of work (in Kazakh) : Ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімділігін арттыру мақсатында фитопатогендерді бақылау үшін биотехнологиялық тәсілдерді әзірлеу.

Методы исследования (на русском) : клонирование, дизайн праймеров, зондов, плазмид, биоинформатический анализа нуклеотидных последовательностей, культивирование бактерий, культивирование растений.

Методы исследования (на казахском) : Зерттеу әдістері: клондау, праймерлер зондтар, плазмидалар дизайны, нуклеотидтер тізбегін биоинформатикалық талдау, бактерияларды дақылдау, өсімдіктерді дақылдау.

Obtained results and novelty (in Russian) : Результаты работы: - проведены дизайн и синтез олигонуклеотидов и зондов для мультиплекс реалтайм ПЦР четырех вирусов малины, 4 вирусов яблони, 4 вирусов винограда и внутреннего контроля. - проведены сбор образцов яблонь, груш, вишен и абрикосов в Алматинской области, проведены дизайн и синтез праймеров для 6-ти вироидов для проведения реакции ОТ-ПЦР; - подтверждена чистота бактериальных культур после восстановления коллекционного материала. Получены образцы ДНК изолятов, полученных из пораженных побегов и листьев плодовых культур, собранных в 2022 году. - получена перекрывающимся ПЦР последовательность dsAvr3a. Клонирована в агробактериальный вектор последовательность dsAvr3a. В Государственном реестре опубликованы сведения о регистрации и о выдаче охранного документа на изобретение, восстановление срока. - размножены контрольные растения и растения 10-ти исходных биотехнологических цисгенных линий картофеля из коллекции. - создана коллекция исходных растений 4-х сортов земляники, 4-х сортов ежевики и 3-х сортов ирги в закрытом грунте; будет проведено культивирование растений всех культур и получен исходный материал для введения в культуру in vitro.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Жұмыстың нәтижелері: - төрт таңқурай вирусының, 4 алма вирусының, 4 жүзім вирусының және ішкі бақылаудың мультиплекстік нақты уақыттағы ПТР үшін олигонуклеотидтер мен зондтардың дизайны мен синтезі жүргізілді; - Алматы облысында алма, алмұрт, шие және алхоры үлгілерін жинау, КТ-ПТР реакциясын жүргізу үшін 6 вироидтың праймерлерінің дизайны мен синтезі жүргізілді; - коллекциялық материал қалпына келтірілгеннен кейін бактериялық дақылдардың жиілігі расталды. 2022 жылы жиналған жеміс дақылдарының зақымдалған өсінділері мен жапырақтарынан алынған изоляттардың ДНҚ үлгілері алынды; - dsAvr3a тізбегі қабаттасқан ПТР арқылы алынған. dsAvr3a тізбегі агробактериялық векторға клондалған. Мемлекеттік тізілімге өнертабысқа қорғау құжатын тіркеу және беру, мерзімін қалпына келтіру туралы ақпараты жариялады; - бақылау өсімдіктері мен картоптың 10 бастапқы биотехнологиялық цисгендік желілерінің өсімдіктері жинағынан көбейтілді; - жабайы құлпынайдың 4 сұрыбының, қожақаттың 4 сұрыбының және жабық топырақтағы ырғайдың 3 сұрыбының бастапқы өсімдіктерінің жинағы жасалды; барлық дақылдардың өсімдіктерін өсіру жүргізіледі және in vitro дақылдауға енгізу үшін бастапқы материал алынады.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : - устойчивые к фитофторозу линии картофеля позволят сократить обработку полей фунгицидами, снизить потери во время их хранения в овощехранилищах с сохранением высокого качества; - замещение на рынке Казахстана дорогостоящих импортных тест-систем доступными для фермеров отечественными аналогами; - разработанные отечественные тест-системы усилят фитосанитарный контроль плодово-ягодных культур и посадочного материала, а также позволят своевременно принимать защитные меры, что будет способствовать увеличению урожайности и устойчивости растений к биотическим стрессам; - обеспечение сельского хозяйства современными наукоемкими технологиями и знаниями; повышение доступности для производителей сельскохозяйственных культур элитного исходного посадочного материала, что приведет к повышению урожайности и снижению стоимости конечного продукта; снижение зависимости от импорта в посадочном и семенном материале.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : - картоптың фитофторозға төзімді желілерінің арқасында егістіктерді фунгицидтермен өңдеу азаяды, жоғары сапаны сақтай отырып, оларды көкөніс қоймаларында сақтау кезінде шығындарды азайтуға мүмкіндік береді; - қазақстан нарығындағы қымбат импорттық тест-жүйелерді фермерлер үшін қолжетімді отандық аналогтармен алмастыру; - әзірленген отандық тест-жүйелер жеміс-жидек дақылдарына және көшет материалдарына фитосанитариялық бақылауды күшейту арқасында дер кезінде қорғау шараларын қабылдау, бұл өсімдіктердің абиотикалық күйзелістерге төзімділігін және өнімділігін арттыруға мүмкіндік береді; - ауыл шаруашылығын заманауи ғылымды қажетсінетін технологиялармен және біліммен қамтамасыз ету; - ауыл шаруашылығы дақылдарын өндірушілер үшін элиталық бастапқы көшет материалдарының қолжетімділігін арттыру, бұл өнімділікті артуына және түпкілікті өнімнің өзіндік құнының төмендеуіне әкеледі; - отырғызу және тұқым материалындағы импортқа тәуелділіктің төмендеуі. Соңғы өнімнің сапасын жақсарту.

Level of implementation (in Russian) :

Level of implementation (in Kazakh) :

Efficiency (in Russian) :

Efficiency (in Kazakh) :

Field of application (in Russian) : биотехнология растений, сельскохозяйственная биотехнология, молекулярная биология, молекулярная генетика,растениеводство, растительная фитопатология и вирусология, питомниководство.

Field of application (in Kazakh) : өсімдіктер биотехнологиясы, ауылшаруашылық биотехнологиясы, молекулалық биология, молекулалық генетика, өсімдік шаруашылығы, өсімдік фитопатологиясы және вирусологиясы, питомник шаруашылығы.