The object of research, development or design (in Russian) : Язык письменных памятников Средневековья

The object of research, development or design (in Kazakh) : Орта ғасыр жазба ескерткіштері тілі

Aim of work (in Russian) : Глава государства К.К.Токаев в своем Послании озвучил следующее: «750-летие Золотой Орды нужно отметить с точки зрения привлечения внимания туристов к нашей истории, культуре, природе. Основной целью исследования является комплексное изучение письменных памятников, сопоставление языка кипчакских письменных памятников с лексикой казахского языка как целой лексической системы, изучение духовно-культурного мира национальных ценностей.

Aim of work (in Kazakh) : Мемлекет басшысы Қ.К. Тоқаев жолдауында «Алтын Орданың 750 жылдығын төл тарихымызға, мәдениетіміз бен табиғатымызға туристер назарын аудару тұрғысынан атап өткен жөн»,-деді. Зерттеу мақсаты – жазба ескерткіштерді кешенді түрде зерттеудің негізгі үрдісіне сүйеніп, қыпшақ жазба ескерткіштерінің тілін тұтас лексикалық жүйе ретінде қазақ тілі лексикасымен салыстыра отырып, ұлттық құндылықтардың рухани,мәдени әлемін зерттеу.

Методы исследования (на русском) : Для изучения духовно-культурных ценностей в языке письменных памятников Средневековья на основе языковой картины мира используются историко-сравнительный, сравнительно-типологический, эмпирический, диахронический, компонентный анализ, структурно-грамматический анализ, числовой расчет, систематизация, группирование, обобщение, описание, анализ и перевод.

Методы исследования (на казахском) : Орта ғасыр жазба ескерткіштері тіліндегі рухани, мәдени құндылықтар кеңістігін әлемнің тілдік бейнесі негізінде зерттеу мақсатында тарихи-салыстырмалы, салғастырмалы-типологиялық, диахронды, компонеттік талдау, құрылымдық-грамматикалық талдау, жүйелеу, топтау, түйіндеу, сипаттау сияқты әдістер мен аударма тәсілдері пайдаланылады.

Obtained results and novelty (in Russian) : Согласно задачам проекта, результаты исследования показывают, что духовные и культурные ценности в языке средневековых письменных памятников сохраняются в кипчакской языковой картине мира, т. е. в казахской. Исследовательский проект способствует выявлению процессов тюркской цивилизации от корней до современности. Результаты исследования в рамках проекта публикуются в зарубежных рецензируемых журналах. Статьи публикуются в журналах, в которых отражаются результаты исследований. В результате проекта будут изданы книги и монография. По результатам проекта будет издан научный труд, описывающий языковую картину мира духовно-культурных ценностей письменных памятников Средневековья, подготовлена монография. Целевая аудитория: востоковеды, тюркологи, ученые-кипчаковеды, культурологи, историки, лингвисты, студенты и исследователи; Ожидаемый научный и социально-экономический эффект: результаты проекта углубят науку тюркских и кипчакских исследований и укрепят научно-теоретическую базу. Это конкретный шаг в реализации идеи «Мангилик ел», обогащающей национальную самобытность, и способствующая воспитанию молодежи в духе патриотизма.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Берілген жобаның міндеттеріне сәйкес зерттеу нәтижелерінде орта ғасыр жазба ескерткіштері тіліндегі рухани, мәдени құндылықтар кеңістігі әлемнің қыпшақтық тілдік бейнесі, яғни қазақы ұлттық деңгейде сақталғаны айқындалады. Ғылыми жоба түркі өркениетінің түп тамырдан қазіргі заманға дейінгі үдерістерін анықтауға өз үлесін қосады. Жоба шеңберінде жүргізілетін ғылыми зерттеулер нәтижелері шетелдік рецензияланатын ғылыми журналдарда, сондай-ақ ҚР БжҒМ БҒССҚК ғылыми зерттеулердің негізгі нәтижелерін жариялауға ұсынған журналдарда бірнеше мақала жарияланады. Жоба нәтижесінде орта ғасыр жазба ескерткіштерінің рухани, мәдени кеңістігінің тілдік бейнесін сипаттайтын ғылыми-танымдық кітапша шығарылады, монография дайындалады. Жұмыс нәтижесін тарату мақсатында жоба орындаушылар әртүрлі деңгейдегі ғылыми конференцияларға қатысып, өз тұжырымдарын ортаға салады. Университеттерде семинарлар, дөңгелек үстелдер, кездесулер ұйымдастырлады. Жобаны жүзеге асырушы ғалымдардың ғылыми-техникалық әлеуеті зор. Күтілетін ғылыми және әлеуметтік-экономикалық әсері: жоба нәтижелері түркітану және қыпшақтану ғылымдарын тереңдетіп, ғылыми-теориялық негізін күшейтеді. «Мәңгілік ел» идеясын жүзеге асырудағы нақты қадам болып, жастарға патриоттық рухта тәрбиелеуге үлесін қосады.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : В результате реализации данного проекта наши национальные ценности будут возрождаться и пропагандироваться среди людей на основе задач, поставленных в программах «Духовное возрождение» и «Семь граней Великой степи». Молодежь воспитывается на патриотизме благодаря пониманию общей языковой картины древнего кипчакского и казахского языков. Наследие письменных памятников эпохи Средневековья изучалось на разных уровнях в тюркологии. В этом проекте язык письменных памятников взят за целостный древнекипчакский язык и изучен на уровне источника формирования языковой картины нации. Мы считаем, что финансирование такого нового проекта очень важно. Результаты, полученные в рамках проекта, могут быть востребованы в сфере образования в области гуманитарных наук XXI века при сохранении направления научной основы «Мангилик Ел». Стратегическая статья первого Президента Республики Казахстан Нурсултана Назарбаева «Взгляд в будущее: духовное возрождение» полностью отвечает требованиям модернизации национального самосознания. Полученные научные результаты и выводы способствуют развитию лингвокультурологии, этнолингвистики, текстологии, источниковедения, тюркологии, кипчаковедения, востоковедения. Исследование поднимает актуальную проблему изучения кипчаков и поддерживается другими тюркоязычными странами. Результаты проекта откроют путь для новых теоретических и прикладных исследований.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Жоба қорытындысы арқылы «Рухани жаңғыру» және «Ұлы даланың жеті қыры» бағдарламаларында көрсетілген міндеттер негізінде ұлттық құндылықтарымыз қайта жаңғырып, халық арасында насихатталады. Жастар көне қыпшақ тілі мен қазақ тілінің ортақ тілдік бейнесін, таным дүниесін түсіну арқылы ұлтжандылыққа тәрбиеленеді. Орта ғасыр жазба мұралары түркітануда жеке-жеке әртүрлі деңгейде зерттелген. Ал бұл жобада жазба ескерткіштер тілі бір тұтас көне қыпшақ тілі ретінде алынып, ұлттың тілдік бейнесінің қалыптасу көзі деңгейінде зерттеледі. Осындай жаңаша бағыт ұстанған жобаны қаржыландыру аса өзекті деп білеміз. Жоба түйінінен алынған нәтижелер «Мәңгілік Ел» ғылыми негіздері бағытын сақтай отырып, XXI ғасыр білімінің гуманитарлық ғылымдар саласы бойынша сұранысқа ие бола алады. ҚР Тұңғыш президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты стратегиялық маңызы зор мақаласында көрсетілген қазіргі таңда ұлттық сананы жаңғырту мәселелеріне байланысты талаптарға толық сай келеді. Алынған ғылыми нәтижелер мен тұжырымдар лингвомәдениеттану, этнолингвистика, мәтінтану, деректану, түркітану, қыпшақтану, шығыстану салаларының дамуына септігін тигізеді. Зерттеу қыпшақтанудың өзекті мәселесін көтергендіктен өзге де түркі тілдес елдерден де қолдау табады. Жобаның нәтижесі жаңа теориялық және қолданбалы зерттеулерге жол ашады.

Level of implementation (in Russian) : Язык письменных памятников XIII-XIV веков является источником духовных и культурных ценностей, связанных с кипчакской культурой и языком того времени. Мировоззренческий, национальный языковой образ определяется только тогда, когда история прошлого рассматривается на основе лингвистических данных для самопознания нации. Для того, чтобы доказать, что казахская нация является правопреемницей Дешт-и- Кипчака и Улы Улуса, очень важно провести исследование, исходя из вывода о том, что «казахская история на казахском языке».Чтобы доказать, что казахская нация является наследницей Золотой Орды, важно изучить казахскую историю на казахском языке. В то же время сегодня российское государство пересматривает свою историю и предлагает начать государственность России с Золотой Орды. Однако остается открытым вопрос о том, кто является нынешним преемником Золотой Орды. На этот вопрос можно ответить только изучив литературное наследие того периода с лингвистической точки зрения на принципах теории «языковой картины мира». Путь нации сохраняется в языке. Основным населением Золотой Орды были кипчаки. Тот факт, что сегодняшние наследники древних кипчаков являются казахами, подтверждается посредством языковой картины мира духовных и культурных ценностей.

Level of implementation (in Kazakh) : ХІІІ-ХІV ғасырлардағы жазба ескерткіштері тілі сол замандағы қыпшақ мәдениеті мен тіліне қатысты рухани, мәдени құнды дерек көз болып табылады. Ұлттың өзін -өзі тануы үшін өткен тарихын тілдік деректерге сүйеніп қарастырғанда ғана дүниетаным, ұлттық тілдік бейне анықталады. Қазақ ұлтының Дешті Қыпшақтың, Ұлық Ұлыстың мұрагері екендігін дәлелдей түсу үшін «қазақтың тарихы қазақ тілінде» деген тұжырымға сүйене отырып зерттеу аса маңызды. Сонымен қатар Ресей мемлекеті де бүгінгі таңда өз тарихын қайта қарастырып, Ресей мемлекеттілігі Алтын Ордадан басталады деген ойларын ұсынуда. Дегенмен Алтын Орданың бүгінгі мұрагері кім деген басы ашық сұрақ бар. Бұл сұраққа сол дәуірдегі әдеби жазба мұраларды тілдік тұрғыдан «әлемнің тілдік бейнесі» теориясы қағидаттарымен зерттеу арқылы ғана жауап берілмек. Ұлттың жүріп өткен жолы тілде сақталады. Алтын Орданың негізгі халқы қыпшақтар болды. Байырғы қыпшақтардың бүгінгі мұрагері қазақтар екеніндігі рухани, мәдени құндылықтар әлемінің тілдік бейнесі арқылы дәлелденеді.

Efficiency (in Russian) : В современных лингвокультурологии и лингвистике наблюдается тенденция учитывать связь между языком и культурой, влияние культуры на формирование и развитие языка. Лингвокультурное и этнолингвистическое изучение языковых материалов в письменных памятниках выявляет сходство с современным казахским языком и культурой. Письменные памятники социальной, этнографической, политической, социальной, общечеловеческой цивилизации современных тюркских народов, принадлежащих к группе кипчаков: казахского, каракалпакского, ногайского, татарского, башкирского, караимского, карачаево-малкарского, кумукского, крымско-татарского, кыргызского, алтайского народов, являются ценным источником в изучении истории литературы и культуры, языковой картины мира. В результате реализации проекта на международном уровне можно предоставить новые сведения и выводы о связи коренной кипчакской цивилизации с восточной культурой, о генезисе современных тюркских народов.

Efficiency (in Kazakh) : Қазіргі лингвомәдениеттану мен лингвистикада тіл мен мәдениет қатынасы, мәдениеттің тілдің қалыптасып, дамуына ықпалын қарастыру үрдісі қалыптасты. Жазба ескерткіштердегі тілдік материалдарды лнгвомәдени және этнолингвистикалық тұрғыда зерттеу арқылы бүгінгі қазақ тілімен, мәдениетімен ортақтықтар ашылады. Сонымен қатар жазба ескерткіштер қазіргі түркі халықтарының, оның ішінде қыпшақ тобына жататын қазақ, қарақалпақ, ноғай, татар, башқұрт, қарайым, қарашай-балқар, құмық, қырым-татар, қырғыз, алтай халықтарының қоғамдық, этнографиялық, саяси-әлеуметтік, жалпы өркениеттік, әдеби-мәдени тарихын, әлемнің тілдік бейнесін зерттеуде құнды дереккөз болып табылады. Халықаралық деңгейдегі маңызы ретінде жоба нәтижесінде байырғы Қыпшақ өркениетінің шығыс мәдениетімен қарым-қатынасы, қазіргі түркі халықтарының генезисіне байланысты жаңа ақпараттар мен тұжырымдар жасауға болады.

Field of application (in Russian) : тюркология, история казахского языка

Field of application (in Kazakh) : түркітану, қазақ тілінің тарихы