The object of research, development or design (in Russian) : Водоемы Казахстана: Каспийское море, озера Балхаш и Алаколь

The object of research, development or design (in Kazakh) : Қазақстанның су қоймалары: Каспий теңізі, Балқаш және Алакөл көлдері

Aim of work (in Russian) : Построение волнового климата Каспийского моря, а также озер Алаколь и Балхаш, с помощью данных спутниковой альтиметрии и исследование его влияния на состояние побережья. Разработка рекомендаций по управлению прибрежными зонами целевых водоемов с учетом волнового климата.

Aim of work (in Kazakh) : Спутниктік алтиметрия деректерінің көмегімен Каспий теңізінің, сондай-ақ Алакөл және Балқаш көлдерінің толқындық климатын құру және оның жағалау жағдайына әсерін зерттеу. Толқындық климатты ескере отырып, мақсатты су қоймаларының жағалау аймақтарын басқару бойынша ұсыныстар әзірлеу.

Методы исследования (на русском) : - Изучение существующих современных методов, применяемых при изучении водных объектов с применением спутниковой альтиметрии. - Сбор и обработка материалов с базы данных спутниковых измерений Radar Altimeter Database System (RADS). следование и анализ базы данных спутниковой альтиметрии по всем спутникамонам и по бассейнам Каспийского моря, озерам Балхаш и Алаколь. - Попарный анализ данных с разных спутников. - Применение программного обеспечения RStudio с целью удаления элементов данных (фильтрация), на которые влияют материки и небольшие острова, плавающие или припайного льда на отобранных снимках спутниковой альтиметрии.

Методы исследования (на казахском) : - Спутниктік алтиметрияны қолдана отырып, су объектілерін зерттеуде қолданылатын қазіргі заманғы әдістерді зерттеу. - Radar Altimeter database System (RADS) спутниктік өлшеу дерекқорынан материалдарды жинау және өңдеу. - Каспий теңізінің бассейндері, Балқаш және Алакөл көлдері бойынша барлық спутниктер бойынша, маусымдар бойынша және спутниктік альтиметрия дерекқорын зерттеу және талдау. - Әртүрлі спутниктерден алынған деректерді жұптық талдау. - Таңдалған спутниктік алтиметрия деректерінде материктер мен шағын аралдар, қалқымалы немесе дәнекерленген мұз әсер ететін деректер элементтерін жою (сүзу) мақсатында R Studio бағдарламалық құралын қолдану.

Obtained results and novelty (in Russian) : Проведен попарный анализ данных с разных спутников. Корректировка спутниковых данных является достоверностью полученных результатов, но для того, чтобы обосновать эти результаты волнового климата они были сравнены с локальными данными в рассматриваемой области (попарный анализ). В Каспийском море процесс апвеллинга наиболее отчетливо выражен вблизи побережья Среднего Каспия. Основной причиной этого процесса являются постоянные северные и северо-восточные ветра. Нами исследован процесс апвеллинга в период с июня по август за 2017-2023 годы. Суточная скорость изменения температуры была рассчитана по данным SST полученные со спутниковой системы наблюдения Земли. При моделировании процесса апвеллинга в среде Matlab были определены 2 фазы. Для учета атмосферных воздействий необходима адекватная информация о данных ветра. Для этой цели мы использовали локальные данные о скорости ветра и направления, измеренные на станции Форт-Шевченко, Актау, Курык и Фетисово. В итоге выявлено, что апвеллинг начинается в июне, но наибольшей интенсивности достигает в июле и августе. Скорость и направление ветра были визуализированы с помощью пакета приложений Matlab. Таким же способом, смоделирован процесс апвеллинга для озер Балхаш и Алаколь.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Альтиметриялық деректерді қолдана отырып, толқынның типтік және экстремалды биіктіктерін анықтау әдістері зерттелді. RADS дерекқорынан 1991-2021 жылдардағы маусымдық мен бассейндер бойынша серіктерінен альтиметриялық деректер және Балқаш, Алғазы, Сарышаған станциялары үшін Қазгидрометтен және Дербент, Изберг, Махачкала станциялары үшін сайтынан алынған жергілікті деректер алынды. Осы деректерді пайдалана отырып графикалық түрде бейнеленген Каспий теңізінің, Балқаш, Алакөл көлдерінің толқын биіктіктері алынды.Каспий теңізінің маусымдық және бассейндер бойынша, Балқаш және Алакөл көлдерінің маусымдық орташа елеулі толқын биіктіктері алынды. Әр түрлі серіктерден алынған деректерді жұптық талдау жүргізілді. Серіктік деректерді түзету алынған нәтижелердің дұрыстығы болып табылады, бірақ толқындық климаттың осы нәтижелерін негіздеу мақсатында олар қарастырылып отырған аудандағы жергілікті деректермен салыстырылды

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Основные конструктивные и технико экономические показатели заключаются в создании методики разработки исследования влияния волнового климата на состояние водоемов РК и их побережья, а также в разработке методики моделирования процессов распространения загрязнения в случае аварий, в разработке рекомендаций для прибрежного строительства с учетом волнового климата; а ожидаемым социально-экономическим эффектом является разработка рекомендаций для управления прибрежной зоной, который придаст импульс развитию инфраструктуры туризма.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Негізгі конструктивтік және техникалық экономикалық көрсеткіштер толқындық климаттың ҚР су айдындары мен олардың жағалауларының жай-күйіне әсерін зерттеуді әзірлеу әдістемесін жасау, сондай-ақ апаттар болған жағдайда ластанудың таралу процестерін модельдеу әдістемесін әзірлеу, толқындық климатты ескере отырып, жағалау құрылысы үшін ұсынымдар әзірлеу болып табылады; ал күтілетін әлеуметтік-экономикалық әсер жағалау аймағын басқару үшін ұсынымдар әзірлеу болып табылады, бұл туризм инфрақұрылымының дамуына серпін береді.

Level of implementation (in Russian) : На данный момент полученные результаты используются участниками проекта в своих докторских диссертационных исследованиях. Поданы следующие научные статьи: 1. Д. Нұрбекұлы, М.Қ. Бейсембекова, Г.М. Маемерова, З.Б. Ракишева. Моделирование изменения объема воды озера Алаколь с применением полиномиальной регрессии // Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Физико-математические науки». (в печати)) 2. М.Қ. Бейсембекова, Г.М. Маемерова, З.Б. Ракишева. SMB параметрлік әдісін қолданып, Балқаш көліндегі толқындардың биіктігін модельдеу // Абай атындағы ҚазҰПУ хабаршысы, «Физика-математика ғылымдары» сериясы.( в печати)

Level of implementation (in Kazakh) : Қазіргі уақытта алынған нәтижелерді жоба қатысушылары өздерінің докторлық диссертациялық зерттеулерінде пайдаланады. . Келесі ғылыми мақалалар берілді: 1. Д. Нұрбекұлы, М.Қ. Бейсембекова, Г.М. Маемерова, З.Б. Ракишева. Моделирование изменения объема воды озера Алаколь с применением полиномиальной регрессии // Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Физико-математические науки». (басылымда) 2. М.Қ. Бейсембекова, Г.М. Маемерова, З.Б. Ракишева. SMB параметрлік әдісін қолданып, Балқаш көліндегі толқындардың биіктігін модельдеу // Абай атындағы ҚазҰПУ хабаршысы, «Физика-математика ғылымдары» сериясы.( басылымда)

Efficiency (in Russian) : Построение волнового климата, с помощью данных спутниковой альтиметрии, и исследование его влияния на состояние побережья водоемов Казахстана обеспечат эффективное управление прибрежными зонами данных водоемов. Также реализация поставленных в проекте задач позволит поднять уровень науки Казахстана в области спутниковой альтиметрии.

Efficiency (in Kazakh) : Спутниктік алтиметрия деректерінің көмегімен толқындық климатты құру және оның Қазақстан су айдындарының жағалау жағдайына әсерін зерттеу осы су айдындарының жағалау аймақтарын тиімді басқаруды қамтамасыз етеді. Сондай-ақ жобада қойылған міндеттерді іске асыру Қазақстанның спутниктік альтиметрия саласындағы ғылым деңгейін көтеруге мүмкіндік береді.

Field of application (in Russian) : Полученные результаты можно использовать в научно-исследовательских институтах: Национальный центр космических исследований и технологий; АО «НК «Қазақстан Ғарыш Сапары»; ТОО «КАЗГИСА»; Институт географии; РГП «Казгидромет»; а также в учебных заведениях: Каспийский государственный университет технологий и инжиниринга им. академика Ш. Есенова; Атырауский университет нефти и газа им. Сафи Утебаева.,Алматинский Университет Энергетики и Связи им. Г. Даукеева, Казахский национальный исследовательский технический университет им. К. И. Сатпаева, НАО "Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилева"; в проектно-конструкторских организациях, в строительных предприятиях, в акиматах (выработанные рекомендации для управления прибрежными зонами целевых водоемов с учетом волнового климата).

Field of application (in Kazakh) : Алынған нәтижелерді ғылыми-зерттеу институттарында: Ұлттық ғарыштық зерттеулер және технологиялар орталығы; "Қазақстан Ғарыш Сапары ҰК" АҚ; ЖШС "ҚАЗГИСА"; География институты; РМК "Қазгидромет"; сондай-ақ оқу орындарыгда: Академик Ш. Есенова атындағы Каспий мемлекеттік технологиялар және инжиниринг университеті; Сафи Өтебаева атындағы Атырау Мұнай және газ университеті, Қ.И.Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті, Ғ. Дәукеев атындағы Алматы энергетика және байланыс университеті, Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, жобалау-конструкторлық ұйымдарда, құрылыс кәсіпорындарында, әкімдіктерде (толқындық климатты ескере отырып, нысаналы су айдындарының жағалау аймақтарын басқару үшін әзірленген ұсынымдар) қолдануға болады.