The object of research, development or design (in Russian) : Объектом исследований является - люцерна, селекция, исходный материал, популяция, сорт.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу объектісі - жоңышқа, селекция, бастапқы материал, популяция, сорт.

Aim of work (in Russian) : Создание экспериментальной модели сортов люцерны с повышенной семенной продуктивностью и целенаправленный подбор и оценка перспективного исходного материала по биолого-морфологическим и экологическим особенностям в условиях Северного Казахстана.

Aim of work (in Kazakh) : Солтүстік Қазақстан жағдайында тұқымдық өнімділігі жоғары жоңышқа сортының эксперименттік моделін жасау және биоморфологиялық және экологиялық ерекшеліктері бойынша перспективті бастапқы материалды мақсатты іріктеу және бағалау.

Методы исследования (на русском) : Методология проведения работы: теоретической и методологической основой послужили разработки отечественных и зарубежных ученых в области селекции многолетних бобовых трав. В ходе проведения экспериментов применяются современные научные методы планирования и проведения полевых и лабораторных исследований с использованием стандартных общепринятых методик. В селекции многолетних трав применяются методики, разработанные Всесоюзным научно-исследовательским институтом кормов, научно-исследовательским институтом растениеводства имени Н.И. Вавилова, методические указания по селекции многолетних трав СибНИИ кормов и методические основы и техника селекции многолетних трав в Северном Казахстане (Кокшетауское НИИСХ).

Методы исследования (на казахском) : Жұмыс әдістемесі: көпжылдық бұршақ тұқымдас шөптер селекциясы саласындағы отандық және шетелдік ғалымдардың зерттеулері теориялық және әдіснамалық негіз болды. Эксперименттер жүргізу барысында стандартты жалпыға ортақ қабылданған әдістемелерді пайдалана отырып, далалық және зертханалық зерттеулерді жоспарлау мен жүргізудің заманауи ғылыми әдістері қолданылады. Көпжылдық шөптер селекциясында Н.И. Вавилов атындағы өсімдік шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты әзірлеген әдістемелер, Бүкілодақтық жемшөп ғылыми-зерттеу институты, Сібір жемшөп ғылыми-зерттеу институты әзірлеген көпжылдық шөптерді іріктеу жөніндегі әдістемелік нұсқаулар және Солтүстік Қазақстандағы көпжылдық шөптерді іріктеудің әдістемелік негіздері мен техникасы (Көкшетау ауылшаруашылық ғылыми-зерттеу институты) қолданылады.

Obtained results and novelty (in Russian) : За период 01.01.-15.11.2023 г. согласно календарного плана проекта получены следующие результаты: составлена рабочая программа и методика проведения НИР. Проведена подготовка полевых журналов, посевной ведомости и полевой схемы размещения вариантов опыта. Проведен подбор сортообразцов по комплексу биологических свойств и хозяйственно-ценных признаков, а также по выраженности отдельных параметров – индикаторов модели будущего сорта. Проведен лабораторный анализ, оценка и отбор исходного материала согласно модели создания будущих сортов. Проведен посев опытного участка. Проведены фенологические наблюдения и учеты, укос зеленой массы, химический анализ кормовой ценности. Проведена полевая браковка биотипов и растений не соответствующих модели будущего сорта. Проведена уборка, анализ данных, составление отчета. Проведена обработка данных. Проведено обобщение данных для отчета за 2022-2023 гг. Подготовлены и опубликованы статьи. Получен патент. Разработана экспериментальная модель сорта люцерны с повышенной семенной продуктивностью. Оформлен и представлен к утверждению отчет. 07.11.2023 г. пройдена предзащита докторской диссертаций – защита запланирована через месяц (26.12.2023 г.). За текущий период опубликована 1 статья КОКСНВО РК, 1 статья в сборнике международной научно-практической конференции (Болгария), получен 1 патент.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : 01.01.-15.11.2023 ж. кезеңінде жобаның күнтізбелік жоспарына сәйкес келесі нәтижелер алынды: жұмыс бағдарламасы және ҒЗЖ жүргізу әдістемесі жасалды. Далалық журналдарды, егіс ведомосін және тәжірибе нұсқаларын орналастырудың далалық схемасын дайындау жүргізілді. Биологиялық қасиеттер мен шаруашылық-құнды белгілер кешені бойынша, сондай-ақ жекелеген параметрлер - болашақ сорт моделінің индикаторлары бойынша сорт үлгілерін іріктеу жүргізілді. Болашақ сорттарды құру моделіне сәйкес бастапқы материалды зертханалық талдау, бағалау және іріктеу жүргізілді. Тәжірибе танабы егілді. Фенологиялық бақылаулар мен есептер жүргізілді. Болашақ сорттың үлгісіне сәйкес келмейтін биотиптер мен өсімдіктерге далалық ақаулар жасалды. Егін жинау, деректерді өңдеу жүргізілді. Мақалалар дайындалды және жарияланды. Патент алынды. Тұқым өнімділігі жоғары жоңышқа сортының эксперименттік моделі жасалды. Есеп ресімделіп, бекітуге ұсынылды. 07.11.2023 ж. докторлық диссертацияның алдын ала қорғауы өтті - қорғау бір айдан кейін (26.12.2023 ж.) жоспарланған. Ағымдағы кезеңде ҚР ҒЖБМ ҒЖБССҚК ұсынған басылымдарда 1 мақала, конференция материалдары жинақтарында 1 мақала жарияланды. 1 патент алынды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Экономические показатели отражаются в минимальных затратах при посеве и уходе за травостоем, уборки, и выгоде возделывания нового перспективного исходного материала созданного по данной модели сорта. В ходе реализации проекта применяются лабораторно-техническое оснащение опытно-производственного хозяйства и услуги сторонних организаций.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Экономикалық көрсеткіштер көпжылдық бұршақ тұқымдас шөптерді себу және күту, жинау кезіндегі ең төменгі шығындарда және осы модель бойынша жасалған жаңа перспективалы бастапқы материалын өсірудің пайдасында көрінеді. Жобаны іске асыру барысында тәжірибелік-өндірістік шаруашылығының зертханалық-техникалық жабдықталуы және сыртқы ұйымдардың қызметтері қолданылады.

Level of implementation (in Russian) : По завершению проекта перспективный исходный материал будет передан для включения в селекционные программы в НИУ.

Level of implementation (in Kazakh) : Жоба аяқталғаннан кейін перспективалық бастапқы материал ҒЗҰ селекциялық бағдарламаларына енгізу үшін берілетін болады.

Efficiency (in Russian) : При внедрении в селекционный процесс данной модели урожайность кормовой массы и семян будущего нового сорта люцерны будут повышены по кормовой массе на 10-15% и по семенам на 20-25%.

Efficiency (in Kazakh) : Осы модельді селекциялық процеске енгізу кезінде болашақ жаңа жоңышқа сортының жемшөп массасы мен тұқым өнімділігі жемшөп массасы бойынша 10-15% және тұқым өнімділігі бойынша 20-25% жоғарылайтын болады.

Field of application (in Russian) : Сельское хозяйство, селекция, кормопроизводство. Целевыми потребителями полученных результатов являются НИИ, которым по результатам исследований будет предложено внедрение перспективных образцов в селекционный процесс. Данная работа имеет большое практическое значение при созданий сортов люцерны с повышенной семенной продуктивностью. Помимо этого методика проведения научно-исследовательских работ по теме проекта будет применена в учебном процессе среди студентов, магистрантов и докторантов сельскохозяйственных специальностей.

Field of application (in Kazakh) : Ауыл шаруашылығы, селекция, мал азығы өндірісі. Нәтижелердің мақсатты тұтынушылары ҒЗИ болып табылады, оларға зерттеу нәтижелері бойынша селекциялық процестің перспективті нөмірлері мен үлгілерін енгізу ұсынылады. Бұл жұмыстың тұқым өнімділігі жоғары жоңышқа сорттарын шығаруда үлкен практикалық маңызы бар. Сонымен қатар, жоба тақырыбы бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу әдістемесі ауыл шаруашылығы мамандықтарының студенттері, магистранттары мен докторанттары арасында оқу процесінде қолданылатын болады.