The object of research, development or design (in Russian) : Кислотная модификация бентонитов Казахстана с целью разработки полимерглинистых композитов для очистки воды.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Суды тазарту үшін полимер-сазды композиттерді әзірлеу мақсатында Қазақстан бентониттерінің қышқылдық модификациясы.

Aim of work (in Russian) : Разработка универсального полимер глинистого композита с высокими антисептическими и эксплуатационными характеристиками на основе термо- и кислотноактивированных и декатионированных бентонитовых глин Казахстана с наночастицами серебра в объеме, в сочетании с неионогенными полимерами ПАА и ПГЭА, а также МКЦ для очистки питьевых и сточных вод от биологических, органических загрязнителей и тяжелых металлов.

Aim of work (in Kazakh) : Көлемі бойынша күміс нанобөлшектері бар Қазақстанның термиялық және қышқылмен белсендірілген және декатиондалған бентонит саздары негізінде жоғары антисептикалық және өнімділік қасиетке ие әмбебап полимерлі саз композициясын, иондық емес ПАА және ПГЭА полимерлерімен, сондай-ақ ауыз суды биологиялық, органикалық ластаушы заттар мен ауыр металдардан тазарту үшін МКЦ әзірлеу.

Методы исследования (на русском) : Элементный состав исходных бентонитов месторождения Калжат и Орта Тентек был исследован на рентгенофлуоресцентном спектрометре. Морфология поверхности бентонитов исследована сканирующем электронном микроскопе JEM 1400 (JEOL, Япония). Химическая структура изучена на на ИК-Фурье-спектрометре ФТ-801 («Симэкс», Россия). Структурно-фазовый анализ проведен методом рентгеновской дифракции на дифрактометре X´PertPRO. Текстурная харакетристика и пористость до и после модификации, определены с помощью адсорбционной порометрии (низкотемпературная адсорбция азота) на приборах Autosorb 1 (Quantachrome Instruments, США) и ASAP-2020 (Micromeritics, США) после предварительного вакуумирования в течение 20 ч при температуре 200-220°С для дегазации образцов, с последующей обработкой экспериментальных данных методами BEТ и BJH (Barrett-Joyner-Halenda). Просвечивающая микроскопия бентонитов была выполнена на JEOL, JEM – 1400 (Япония).

Методы исследования (на казахском) : Қалжат және Орта Тентек кен орындарының бастапқы бентониттерінің элементтік құрамы рентген-флуоресцентті спектрометрде зерттелді. Бентониттің беттік морфологиясын JEM 1400 сканерлеуші электронды микроскобы арқылы зерттелінді (JEOL, Жапония). Химиялық құрылымы ФТ-801 ИҚ-Фурье-спектрометрінде зерттелген ("Симэкс", Ресей). Құрылымдық-фазалық талдау X´PertPRO рентгендік дифрактометрінде жүргізілді. Модификацияға дейінгі және кейінгі текстуралық сипаттамасы мен кеуектілік Аutosorb 1 (Quantachrome Instruments, АҚШ) және ASAP-2020 (Micromeritics, АҚШ) аспаптарында адсорбциялық кеуек өлшемі (азоттың төмен температуралы адсорбциясы) арқылы үлгілерді газсыздандыру үшін 200-220°С температурада 20 сағат алдын ала вакуумдаудан кейін анықталады, тәжіребиелік деректер ВЕТ және BJH әдістермен өңделді (Barrett-Joyner-Halenda). Бентониттер жарық өткізгіш микроскопия JEOL, JEM – 1400 (Жапония) құрылғысымен түсірілді.

Obtained results and novelty (in Russian) : Исследовано физико-химическое свойство, в т.ч. элементный состав, химическая структура, структурно-фазовая характеристика, морфология исходных бентонитов месторождения Калжат и Орта Тентек. Определен породообразующий минерал бентонитов Калжат и Орта Тентек. Установлено, что основными составляющими Колжатской и Орта Тентекской глины являются оксиды кремния и алюминия. Рентгеноструктурным и ИК-спектроскопическим анализами выявлено, что основным породообразующим минералом Калжатской и Орта Тентекской глин является монтмориллонит следующего состава Si7.80Al1.72Li0.16Fe0.20Mg0.28O20.00.. Морфология как Калжатских, так и Орта Тентекских глин характеризуется ярко выраженной слоистой структурой, с различными размерами частиц. Получены образцы термо- и кислотноактивированных бентонитов Калжат и Орта Тентек. Изучены их физико-химические, пористо-текстурные, структурно-фазовые, микроструктурные и сорбционные характеристики, а также химический состав и структура.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Қалжат және Орта Тентек кен орындарының бастапқы бентониттерінің физика-химиялық қасиеті, оның ішінде элементтік құрамы, химиялық құрылымы, құрылымдық-фазалық сипаттамасы, морфологиясы зерттелді. Қалжат және Орта Тентек бентониттерінің жыныс түзуші минералы анықталды. Колжат және Орта Тентек саздарының негізгі компоненттері кремний және алюминий оксидтері екендігі анықталды. Рентгенқұрылымдық және ИҚ-спектроскопиялық талдаулар Қалжат және Орта Тентек саздарының негізгі жыныс түзуші минералы Si7.80Al1.72Li0.16Fe0.20Mg0.28O20.00 құрамындағы монтмориллонит болып табылатыны анықтады. Қалжат және Орта Тентек саздарының морфологиясы бөлшектердің әртүрлі мөлшерімен айқын қабатты құрылымымен сипатталады. Калжат және Орта Тентек саздары термо - және қышқылмен белсендірілген бентониттердің үлгілері алынды. Олардың физика-химиялық, кеуектілік-текстуралық, құрылымдық-фазалық, микроқұрылымдық және сорбциялық сипаттамалары, сондай-ақ химиялық құрамы мен құрылымы зерттелді.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Заключается в исследовании ранее не изученных месторождений природных глин Калжат и Орта Тентек для получения полимер глинистых композитов с целью использования в качестве сорбента для очистки воды от загрязнителей.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Суды ластаушы заттардан тазарту үшін сорбент ретінде пайдалану мақсатында полимер сазды композиттерді алу мақсатында Қалжат және Орта Тентек табиғи саздарының бұрын зерттелмеген кен орындарын зерттеуден тұрады.

Level of implementation (in Russian) : Модифицированные отечественные бентониты могут выступить как сорбирующий материал, так и носитель при разработке полимерглинистых композитов для очистки питьевых и сточных вод.

Level of implementation (in Kazakh) : Модификацияланған отандық бентониттер ауыз су мен ағынды суларды тазарту үшін полимер-сазды композиттерді жасау кезінде сорбциялық материал ретінде де, тасымалдаушы ретінде де әрекет ете алады.

Efficiency (in Russian) : Обеспечивается применением доступных природных бентонитных глин Казахстанского месторождения и полученные на их основе ПГК различными полимерами, в т.ч. МКЦ, полученных из отходов АПК и ПАА, ПГЭА для использования в качестве сорбентов, применимых для очистки питьевых и сточных вод в больших масштабах.

Efficiency (in Kazakh) : Қазақстандық кен орнының қолжетімді табиғи бентонитті саздарын және олардың негізінде алынған ПСК-рді әртүрлі полимерлермен, оның ішінде АӨК қалдықтарынан алынған МКЦ-ны және ПАА-ті, ПГЭА-ты ауыз су мен сарқын суларды кең ауқымда тазарту үшін қолданылатын сорбенттер ретінде пайдалану үшін қолданумен қамтамасыз етіледі.

Field of application (in Russian) : Результаты работы вносят вклад в усовершенствование методов получения полимер композитных материалов для охраны окружающей среды и послужат научной базой для решения целого ряда задач, связанных с применением отечественного сырья в области экологии. Ожидается развитие фундаментальных представлений по применению в качестве наполнителя для сорбентов по очистке воды ранее не изученных бентонитов месторождения Калжат и Орта Тентек Алматинской и Жетысуской областях, модифицированных наночастицами Ag для придания антимикробной активности в отношении грамотрицательных и грамположительных бактерий.

Field of application (in Kazakh) : Жұмыстың нәтижелері қоршаған ортаны қорғау үшін полимерлі композиттік материалдарды алу әдістерін жетілдіруге ықпал етеді және экология саласында отандық шикізатты пайдалануға байланысты бірқатар мәселелерді шешуге ғылыми негіз болады. Грам-теріс және грам-оң бактерияларға қарсы микробқа қарсы белсенділік беру үшін Ag нанобөлшектерімен модификацияланған Алматы және Жетісу облыстарының Қалжат және Орта Тентек кен орындарының бұрын зерттелмеген бентониттерін суды тазарту үшін сорбенттер толтырғыш ретінде пайдалану бойынша іргелі идеяларды әзірлеу күтілуде.