The object of research, development or design (in Russian) : Объектами исследования будут являться месторождения урана и золота в Казахстане. На данный момент часть месторождений является действующими, часть законсервированными, часть рекультивируемыми.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу нысандары Қазақстандағы уран және алтын кен орындары болып табылады. Қазіргі уақытта кен орындарының бір бөлігі жұмыс істейді, бір бөлігі сақталған, бір бөлігі қалпына келтірілген.

Aim of work (in Russian) : изучение эколого-технологической оценки последствий разработки месторождений и применения гидрометаллургических способов переработки руд и концентратов, а также создание информационного ресурса для получения оценки миграционной способности загрязнителей, их потенциальной опасности для биоты и человека,позволяющего давать биогеохимический прогноз возможного развития ситуации при поступлении загрязнителей в окружающую среду и получать информацию по способам минимизации экологических последствий загрязнения.

Aim of work (in Kazakh) : кен орындарын игеру және кендер мен концентраттарды өңдеудің гидрометаллургиялық тәсілдерін қолдану салдарын экологиялық-технологиялық бағалауды зерделеу, сондай-ақ ластауыштардың көші-қон қабілетін, олардың биота мен адам үшін ықтимал қауіптілігін бағалау үшін ақпараттық ресурс құру,ластауыштардың қоршаған ортаға түсуі кезінде жағдайдың ықтимал дамуының Биогеохимиялық болжамын беруге және ластанудың экологиялық салдарын барынша азайту тәсілдері бойынша ақпарат алуға мүмкіндік береді.

Методы исследования (на русском) : Отбор проб образцов почв проводили на четырех основных участках: 1) «Основание отвала» - участки примыкающие к отвалам выщелачивания; и образованные переработанной породой; 2) «Нарушенная территория» - участки, располагающиеся между отвалами и образованные частично переработанной породой и частично грунтом, подвергшимся механическому воздействию; 3) «Граничный участок» - участки, располагающиеся на границе технических площадей и земель, не подвергшихся техногенному воздействию; 4) «Контрольный участок» - природные участки месторождения, не подвергшиеся техногенному воздействию и прилегающие к руднику. Основные участки отбора проб. «Основание отвала»-1, «Нарушенная территория»-2, «Граничный участок»-3, «Контрольный участок»-4. Исследования агрохимических показателей образцов почв, проводилась в условиях аккредитованной лаборатории. В ходе работ отбирали одну объединенную пробу с каждого анализируемого участка. Объединенная проба составлялась из не менее двадцати пяти точечных проб и имела массу не менее двух килограмм. При проведении исследований особый упор делался проведение оценки таких показателей как 1) кислотность почв (pH); 2) содержание гумуса по ГОСТ 26213-91; 3) содержание подвижного калия и фосфора по ГОСТ 26205-91; 4) содержание нитратов по ГОСТ 26951-86; 5) электропроводимость насыщенного водного раствора по ГОСТ 26423-85; 6) минерализация по ГОСТ 26423-85; 7) содержание тяжелых металлов согласно СТ РК 2.377-2015.

Методы исследования (на казахском) : Топырақ сынамаларын іріктеу төрт негізгі учаскеде жүргізілді: 1) "үйінді негізі" - сілтілеу үйінділеріне іргелес учаскелер; және қайта өңделген жыныстардан пайда болған учаскелер; 2) "бұзылған аумақ" - үйінділер арасында орналасқан және механикалық әсерге ұшыраған жартылай қайта өңделген жыныс пен ішінара топырақтан түзілген учаскелер; 3) "шекаралық учаске" - техникалық алаңдар мен техногендік әсерге ұшырамаған жерлердің шекарасында орналасқан учаскелер; 4)" бақылау учаскесі " - техногендік әсерге ұшырамаған және кенішке іргелес жатқан кен орнының табиғи учаскелері. Сынама алудың негізгі учаскелері. "Үйінді негізі "-1,"бұзылған аумақ "-2,"шекаралық учаске "-3,"бақылау учаскесі" -4. Жұмыс барысында талданатын әрбір учаскеден бір біріктірілген сынама алынды. Біріктірілген сынама кемінде жиырма бес нүктелік сынамадан құралды және салмағы кемінде екі килограмм болды. Зерттеу жүргізу кезінде келесі көрсеткіштерге бағалау жүргізуге ерекше назар аударылды 1) топырақтың қышқылдығы (РН); 2) ГОСТ 26213-91 бойынша гумустың құрамы; 3) МЕМСТ 26205-91 бойынша жылжымалы калий мен фосфордың құрамы; 4) МЕМСТ 26951-86 бойынша нитраттардың құрамы; 5) ГОСТ 26423-85 бойынша қаныққан су ерітіндісінің электр өткізгіштігі; 6) ГОСТ 26423-85 бойынша минералдану; 7) ҚР СТ 2.377-2015 сәйкес ауыр металдардың құрамы.

Obtained results and novelty (in Russian) : Опубликована статья в базе цитирования Scopus/Wos: «Оценка продуктивности различных растительных группировок на объектах рудников уранового месторождения центрального Казахстана» // SABRAO Journal of Breeding and Genetics, 55 (3) 864-876, 2023 Статья: https://sabraojournal.org/productivity-assessment-various-plant-communities-uranium-mine-sites-central-kazakhstan/ Необходимо отметить, что высокая степень синантропизации свидетельствует о незаконченности процессов восстановления лугово-степных сообществ, характерных для данной климатической зоны. Наблюдаемые процессы формирования растительного покрова являются отображением наиболее вероятного типа зарастания отвалов отработанных отходов урановых рудников при невысоких уровнях радиационного фона. Изученные процессы зарастания отвалов не противоречат современным научным публикациям. В ходе изучения отвалов отмечено, что средняя интенсивность ионизирующего излучения фона на отвале Грачевского рудника составила 25-35 мкР/час, Шантобинского – 10-25 мкР/час, что соответствует нормативным требованиям по экологической безопасности. Данный уровень ионизирующего излучения практически не влияет на формирование фитоценозов. Оставшиеся после извлечения урана отвалы/хвосты и проведенной рекультивации хоть и имеют очень низкую радиоактивность, но нуждаются в безопасном восстановлении, чтобы не только эффективно происходило снижение радиоактивности, но и не было опасности для здоровья людей и биоты.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Scopus / WOS дәйексөздер базасында мақала жарияланды: «PRODUCTIVITY ASSESSMENT OF VARIOUS PLANT COMMUNITIES AT URANIUM MINE SITES IN CENTRAL KAZAKHSTAN» / «Оценка продуктивности различных растительных группировок на объектах рудников уранового месторождения центрального Казахстана» // SABRAO Journal of Breeding and Genetics, 55 (3) 864-876, 2023 http://doi.org/10.54910/sabrao2023.55.3.21 http://sabraojournal.org/ Ссылки Оглавление: https://sabraojournal.org/sabrao-journal-of-breeding-and-genetics-volume-55-number-3-june-2023/ Статья: https://sabraojournal.org/productivity-assessment-various-plant-communities-uranium-mine-sites-central-kazakhstan/ Үйінділерді зерттеу барысында Грачев кенішінің үйіндісіндегі фонның иондаушы сәулеленуінің орташа қарқындылығы 25-35 мкР/сағ, Шантобинский – 10-25 мкР/сағ құрады, бұл экологиялық қауіпсіздік жөніндегі нормативтік талаптарға сәйкес келеді. Иондаушы сәулеленудің бұл деңгейі фитоценоздардың пайда болуына іс жүзінде әсер етпейді. Уран алынғаннан кейін қалған үйінділер / қалдықтар және жүргізілген рекультивация радиоактивтілігі өте төмен болғанымен, радиоактивтіліктің төмендеуі тиімді болып қана қоймай, адам денсаулығы мен биотаға қауіп төндірмеуі үшін қауіпсіз қалпына келтіруді қажет етеді.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Необходимо отметить, что в процессы обогащения в качестве сырья вовлекаются бедные и забалансовые руды, а также отходы горнообогатительного производства. и.т.д, что позволяет увеличиват сырьевую базу и значительно увеличат производство металлов. Проведенные испытания по выщелачиванию пробы урансодержащей руды показали высокую эффективность выщелачивания руды с помощью бактериально-химического способа. Сравнительный анализ испытаний на руде различной крупности, а также проведение контрольных испытаний без добавления бактерий показал, что бактериально –химическое выщелачивание для данного типа руды в 2-3 раза кинетически эффективной чем без использования бактерий. Ранее исследовательской группой были достаточно детально изучены вопросы извлечения благородных и цветных металлов, включая золото, с использованием процессов биокисления, биовыщелачивания и двустадийного кислотного выщелачивания, позволяющих повысить степень извлечения как цветных металлов, так и золота.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Байыту процестеріне шикізат ретінде Кедей және баланстан тыс кендер, сондай-ақ тау-кен байыту өндірісінің қалдықтары тартылатынын атап өткен жөн. т. б., бұл шикізат базасын ұлғайтуға және металл өндірісін едәуір арттыруға мүмкіндік береді. Құрамында уран бар кен сынамасын шаймалау бойынша жүргізілген сынақтар кенді бактериялық-химиялық әдіспен шаймалаудың жоғары тиімділігін көрсетті. Әр түрлі көлемдегі кендердегі сынақтарды салыстырмалы талдау, сондай –ақ бактерияларды қоспай бақылау сынақтарын жүргізу кендердің осы түрі үшін бактериялық-химиялық сілтілеу бактерияларды қолданбай-ақ кинетикалық тұрғыдан 2-3 есе тиімді екенін көрсетті.

Level of implementation (in Russian) : не внедрено

Level of implementation (in Kazakh) : енгізілген жоқ

Efficiency (in Russian) :

Efficiency (in Kazakh) :

Field of application (in Russian) : экология в металлургической отрасли

Field of application (in Kazakh) : металлургия саласындағы экология