The object of research, development or design (in Russian) : Настоящий проект направлен на всестороннее изучение кровососущих комаров рода Aedes семейства Culicidae обитающих на территории р. Казахстан.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Бұл жоба Қазақстан Республикасының аумағында тұратын Culicidae тұқымдасының Aedes тұқымдас қансорғыш масаларды жан-жақты зерттеуге бағытталған.

Aim of work (in Russian) : Целью проекта является изучение видового состава, а также проведение молекулярного и цитогенетического анализа комаров рода Aedes на территории республики Казахстан для изучения филогенетических взаимоотношений и поиска цитогенетических маркеров видовой идентификации

Aim of work (in Kazakh) : Жобаның мақсаты филогенетикалық қатынастарды зерттеу және түрлерді сәйкестендірудің цитогенетикалық маркерлерін іздеу үшін Қазақстан Республикасының аумағында Aedes тұқымдас масалардың түрлік құрамын зерттеу, сондай-ақ молекулалық және цитогенетикалық талдау жүргізу болып табылады.

Методы исследования (на русском) : - Сбор и морфологическая идентификация имаго и личинок комаров р. Aedes в различных регионах Казахстана. Идентификация комаров р. Aedes традиционными методами систематики насекомых. - Цитогенетический анализ метафазных хромосом. Для анализа структуры метафазных хромосом имагинальных дисков комаров р. Aedes будут применены методы лактоацетоорсеинового окрашивания хромосом для изучения видовой специфичности кариотипов. Измерение длин хромосом будет проводиться при помощи программы ImageJ. Препараты хромосом из имагинальных дисков Aedes будут приготовлены по стандартной методике. - Локализация 18S рДНК на митотических хромосомах видов комаров Aedes будет проведена с помощью флуоресцентной in situ гибридизации (FISH). Будут применены стандартные молекулярно-генетические методы: - Выделение ДНК из личинок комаров будет проведено с экстракцией фенолом и хлороформом. - Амплификация гена COI. Для амплификации 5'-части митохондриального гена субъединицы I цитохромоксидазы с будут использоваться стандартные праймеры: LCO1490 и HCO2198 . - Секвенирование нуклеотидных последовательностей гена COI. Для редактирования нуклеотидных последовательностей будет применена программа Sequencing Analysis 5.2. Для построения схем филогенетических связей будут использованы пакеты программ NETWORK 4.6.0.0. и MEGA5. - Статистические методы будут применяться при обработке данных с помощью программ Statistica, MS Excel.

Методы исследования (на казахском) : - Қазақстанның түрлі өңірлерінде имаго мен масалардың личинкаларын жинау және морфологиялық сәйкестендіру. Масаларды анықтау R. Aedes жәндіктер таксономиясының дәстүрлі әдістерімен. - Метафазалық хромосомалардың цитогенетикалық талдауы. Р. Aedes масаларының қиял дискілерінің метафазалық хромосомаларының құрылымын талдау үшін кариотиптердің түрлік ерекшелігін зерттеу үшін хромосомаларды лактоацетоорсеинді бояу әдістері қолданылады. Хромосомалардың ұзындығын өлшеу ImageJ бағдарламасы арқылы жүзеге асырылады. Aedes қиял дискілерінен хромосома препараттары стандартты әдіс бойынша дайындалады. - Aedes масаларының митоздық хромосомаларында 18S рднқ локализациясы флуоресцентті in situ будандастыру (FISH) арқылы жүзеге асырылады. Стандартты молекулалық-генетикалық әдістер қолданылады: - Масалардың личинкаларынан ДНҚ-ны бөліп алу фенол мен хлороформды алу арқылы жүзеге асырылады. - COI генін күшейту. I цитохромоксидаза с суббірлігінің митохондриялық генінің 5'бөлігін күшейту үшін стандартты праймерлер қолданылады: LCO1490 (5'- TCAACAATCATAAAGATATTGG-3') және HCO2198 (5'- taaacttcagggtgaccaaaaatca-3'). - COI генінің нуклеотидтер тізбегінің реттілігі. Нуклеотидтер тізбегін өңдеу үшін Sequencing analysis 5.2 бағдарламасы қолданылады. Филогенетикалық байланыстардың схемаларын құру үшін network 4.6.0.0 бағдарламалық пакеттері пайдаланылады. және MEGA5. - Статистикалық әдістер Statistica, MS Excel бағдарламалары арқылы деректерді өңдеу кезінде қолданылады.

Obtained results and novelty (in Russian) : Проведена видовая идентификация кровососущих комаров из 29 выборок западных областей республики Казахстан. Исследованы личинки и имаго. Показано, что в изученных местообитаниях встречаются следующие виды: Aedes cantans, Ae.vexans, Ae.riparius, Ae.behningi, Ae.excrucians, Ae.euedes, Ae.flavescens, Ae.punctor, Ae. cataphylla, Ae. caspius. Впервые нами для комаров из Республики Казахстан проведен кариотипический анализ метафазных хромосом для четырех видов комаров р. Aedes (Diptera: Culicidae). В результате измерения длин хромосом изученных видов комаров р. Aedes построена гистограмма. Хромосомы Ae.excrucians являются самыми длинными из изученных видов. Их длина равна 2,7±0,17- хромосома 1; 7,72±0,18 – хромосома 2; 7±0,27 – хромосома 3. Самыми короткими являются хромосомы вида Ae.behningi, где хромосома 1 равна 2,43±0,11; хромосома 2 - 3,82±0,16; хромосома 3 - 3,79±0,21. Центромерный индекс хромосом находится в пределах 48-51%, относительная длина – 24-38%. Дифференциальное С-окрашивание митотических хромосом имагинальных дисков представителей р. Aedes п/р Ochlerotatus показало следующие результаты: у вида Ae. behningi - во всех хромосомах окрасились центромерные и некоторые интеркалярные районы. Молекулярно-цитогенетический анализ для изучения локализации 18S рДНК на метафазных хромосомах был проведен для представителей р. Aedes п/р Ochlerotatus. У особей изученных видов один локус генов 18S рРНК был обнаружен в интеркалярном районе хромосомы 1 вблизи центромеры.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Қазақстан батыс облыстарының 29 үлгісінен қан соратын дернәсілдер мен ересектер масалардың түрлік сәйкестендірілуі жүргізілді. Зерттелген мекендеу орындарында келесі түрлер кездесетіні көрсетілген: Aedes cantans, Ae.vexans, Ae.riparius, Ae.behningi, Ae.excrucians, Ae.euedes, Ae.flavescens, Ae.punctor, Ae. cataphylla, Ae. caspius. Біз алғаш рет Қазақстан келген масалар үшін Aedes тұқымдас масалардың төрт түрі үшін метафазалық хромосомаларға кариотиптік талдау жасадық. Aedes тұқымдас зерттелген түрлерінің хромосомаларының ұзындығын өлшеу нәтижесінде гистограмма салынды. Ae.excrucians хромосомалары -зерттелген түрлердің ішіндегі ең ұзыны. Олардың ұзындығы 2,7±0,17-1 хромосома; 7,7±0,18-2 хромосома; 7±0,27 – 3 хромосома. Ең қысқа-Ae.behningi түрінің хромосомалары, мұндағы 1-хромосома 2,43±0,11; 2-хромосома 3,82±0,16; 3 - хромосома 3,79±0,21. Хромосомалардың центромералық индексі 48-51% аралығында, салыстырмалы ұзындығы 24-38% құрайды. Ochlerotatus субгенусының Aedes тұқымдасының өкілдерінің имагинал дискілерінің митоздық хромосомаларының дифференциалды С-бояуы келесі нәтижелерді көрсетті: Ae.behningi түрлерінде - барлық хромосомаларда центромерлі және кейбір интеркалярлық аймақтар боялған. Ochlerotatus субгенусының өкілдері үшін метафазалық хромосомалардағы 18S рРНК локализациясын зерттеуге арналған молекулалық цитогенетикалық талдау жүргізілді. Зерттелген түрлердің дараларында центромераға жақын 1-хромосоманың интеркалярлық аймағында 18S рРНК гендерінің бір локусы табылды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Научный и социально-экономический эффект проекта высок в связи с эпидемиологической значимостью изучаемого объекта. Полученные результаты дадут четкое понимание о видовом составе эпидемиологически опасного рода кровососущих комаров на территории республики Казахстан и могут быть использованы для контроля эпидемиологической обстановки на данной территории. Видовой состав рода Aedes будет также проверен на наличие инвазивных видов, которые могут быть потенциальными векторами инфекционных заболеваний. Эти результаты будут иметь несомненную значимость для служб санитарно-эпидемиологического контроля.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Жобаның ғылыми және әлеуметтік-экономикалық әсері зерттелетін объектінің эпидемиологиялық маңыздылығына байланысты жоғары. Алынған нәтижелер Қазақстан Республикасының аумағындағы қансорғыш масалардың эпидемиологиялық қауіпті тұқымының түр құрамы туралы нақты түсінік береді және осы аумақтағы эпидемиологиялық жағдайды бақылау үшін пайдаланылуы мүмкін. Aedes тұқымдасының түрлік құрамы жұқпалы аурулардың ықтимал векторлары болуы мүмкін инвазивті түрлерге де тексеріледі.Бұл нәтижелер санитарлық-эпидемиологиялық бақылау қызметтері үшін сөзсіз маңызға ие болады.

Level of implementation (in Russian) : На данном этапе выполнения проекта не требуется внедрения.

Level of implementation (in Kazakh) : Жобаны орындаудың осы кезеңінде енгізу талап етілмейді.

Efficiency (in Russian) : Применение знаний, научных подходов и современных эффективных методов идентификации видов кровососущих комаров рода Aedes, полученных в результате выполнения данного проекта позволят выполнить все поставленные задачи в проекте.

Efficiency (in Kazakh) : Осы жобаны орындау нәтижесінде алынған Aedes тұқымдас қансорғыш масалардың түрлерін анықтаудың білімдерін, ғылыми тәсілдерін және заманауи тиімді әдістерін қолдану жобадағы барлық тапсырмаларды орындауға мүмкіндік береді.

Field of application (in Russian) : Полученные данные будут иметь особое значение для уточнения систематического положения представителей р. Aedes в свете распространения инвазивных видов кровососущих комаров и расширения их ареалов на фоне процесса глобального потепления. Подобные исследования являются важным и необходимым этапом для прогноза эпидемиологической обстановки и применения различных стратегий борьбы с комарами

Field of application (in Kazakh) : Нәтижелер өкілдерінің жүйелі жағдайын нақтылау үшін ерекше маңызға ие болады Aedes тұқымдасы қан соратын масалардың инвазиялық түрлерінің таралуы және жаһандық жылыну процесінің аясында олардың ауқымын кеңейту аясында. Мұндай зерттеулер эпидемиологиялық жағдайды болжау және масалармен күресудің әртүрлі стратегияларын қолдану үшін маңызды және қажетті кезең болып табылады