The object of research, development or design (in Russian) : Объект исследования - горох полевой (пелюшка) - Pisum arvense L. сорт - «Космај». Форма – озимая.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу нысаны - далалық ас бұршақ (пелюшка) - Pisum arvense L. сорт - "Космаj", күздік.

Aim of work (in Russian) : Научно-практическое обоснование использования в виде соломы и сидератов адаптированного озимого гороха (пелюшки) «Космај», в самостоятельных и уплотненных (покровных) посевах на юго-востока Казахстана, обеспечивающие повышение плодородия почвы, увеличение урожайности и качества продукции полевых культур.

Aim of work (in Kazakh) : Топырақтың құнарлылығын және егістік дақылдарының өнімділігі мен сапасын арттыруды қамтамасыз ететін Қазақстанның оңтүстік-шығысында, жеке және тығыздалған (жабынды) егістіктерде жасыл көң түрінде және сабанын пайдаланылатын күздік ас бұршағының (пелюшка) бейімделген "Космаj" сортының пайдаланудың ғылыми-практикалық негіздемесі.

Методы исследования (на русском) : 1.Фенологические наблюдения, с установлением сроков наступления фаз у озимого гороха: всходы, бутонизация, цветение и созревание. 2. Подсчет густоты стояния растений, в фазе всходов и перед уборкой в четырехкратном повторении. 3.Высота травостоя, путем промера 20 растений по диагонали на 2-х несмежных повторностях.4.Оценка травостоя на устойчивость к полеганию 5 баллов - пригоден к механизированной уборке, убирается полностью; 4 балла - механизированная уборка; 3 балла - механизированная уборка;2 балла - механизированная уборка; 1 балл - механизированная уборка невозможна. 5.Учет засоренности, количественно-весовым методом с учетных площадок площадью 1 м2. 6. Урожая зеленой массы по пробному снопу, методом средней пробы из взятых растений. 7. Структурный анализ урожая зерна озимого полевого гороха по признакам: количество ветвей на одно растение, количество бобов и семян с одного растений и масса 1000 семян. 8. Содержание сухого вещества в зеленой массе путем высушивания. 9. Урожайность зерна методом сплошной уборки учетной делянки, с последующим взвешиванием, пересчетом на 14% влажность.10.Расчет экономической эффективности на основе технологических карт возделывания кукурузы с учетом прямых затрат по существующим в хозяйстве нормам, расценкам и ценам.

Методы исследования (на казахском) : 1.Фенологиялық бақылаулар күздік ас бұршақтағы өскін беру, бүршіктену, гүлдеу және пісу фазалардың белгілеу арқылы. 2.Өсімдіктердің тығыздығын өскін беру кезеңінде және егін жинау алдында өскін беру толықтығы анықталады. 3. Өсімдік биіктігі 20 өсімдікті диагональ бойынша 2 іргелес емес қайталануларда өлшеу арқылы анықталады. 4.Шөптің жапырылуға тұрақтылығы мынадай критерийлер бойынша бағалау жүргізіледі: 5балл - механикаландырылған жинауға жарамды; 4 балл-механикаландырылған жинау; 3 балл - механикаландырылған жинау; 2 балл - механикаландырылған егін жинау; 1 балл - механикаландырылған егін жинау мүмкін емес.5.Танаптың арамшөптермен ластануы, 1 м2 есептік алаңдардан сандық-салмақ әдісімен жүргізілетін болады. 6.Көк балауса өнімін талдау алынған өсімдіктерден алынған орташа сынама әдісімен және егін жинау күні әрбір фракцияны бөлу және өлшеу арқылы анықталады. 7.Күздік ас бұршақ дән өнімділігіне құрылымдық талдау: бір өсімдікке шаққандағы бұтақтар саны, бір өсімдікке бұршақ пен тұқым саны және 1000 тұқым салмағы арқылы жүргізіледі. 8. Көк балаусадығы құрғақ заттың құрамы әрқайсысы 1050с температурада қайталауда, тұрақты салмаққа дейін 20-30 г үлгіні кептіру арқылы анықталады. 9. Дән өнімділігі есеп учаскесін үздіксіз жинау әдісімен анықталады.10.Экономикадағы қолданыстағы нормалар, бағалар мен бағалар бойынша тікелей шығындарды ескере отырып, жүгері өсірудің технологиялық карталары негізінде экономикалық тиімділікті есептеу.

Obtained results and novelty (in Russian) : Научной новизной данного проекта является разработка научно-обоснованной технологии возделывания адаптированного сорта озимого гороха «Космај» Сербской селекции на основе применения технологических элементов ведения органического сельского хозяйства, в частности использования зеленой массы и соломы полевого гороха в качестве сидерации и органического удобрения, обеспечивающие производство экологически чистой продукции и устойчивое развитие сельского хозяйства. Определены морфологические признаки и биометрические показатели озимого гороха (пелюшки) «Космај» в посевах размножения. Длина стебля озимого гороха достигла 116,8 см.В фазу полного цветения, когда растения образуют наибольшую зеленую массу, на одно растение озимого гороха приходилось 1,64 продуктивных ветвей, облиственность растения составила 62,3% и вес одного растения достигала до 23,7 г. Укосная спелость озимого гороха (пелюшки) «Космај» в посевах размножения наступила во второй декаде июня. Урожайность зеленой массы составила 213,3 ц/га. Полная спелость озимого гороха (пелюшки) «Космај» в посевах размножения наступила в первой декаде июля. На одно растение приходилось – 8-10 бобов, 42-49 семян и масса 1000 семян составила 93,2 г. Урожайность зерна – 21,6 ц/га. Выход соломы 30,2 ц/га.На посевах размножения озимого гороха (пелюшки) «Космај» содержалось 59,5-62,5×106 КОЕ/г почвы бактерии употребляющих органическую форму азота и 16,7-21,0×106 КОЕ/г почвы употребляющих неорганическую форму азота

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Бұл жобаның ғылыми жаңалығы, органикалық ауыл шаруашылығын жүргізудің технологиялық элементтерін қолдану, атап айтқанда ас бұршағының көк балаусасы мен сабанын жасыл көң және органикалық тыңайтқыш ретінде пайдалану, экологиялық таза өнім өндіруді және ауыл шаруашылығының тұрақты дамуын қамтамасыз ететін Серб селекциясының бейімделген күздік ас бұршақ «Космаj» сортын өсірудің ғылыми негізделген технологиясын әзірлеу болып табылады. «Космаj» ас бұршағының көбейту егістігінде дақылдың морфологиялық белгілері мен биометриялық көрсеткіштері анықталды. Далалық ас бұршағы сабағының ұзындығы 116,8 см-ге жетті.Толық гүлдену кезеңінде - өсімдіктер ең жоғары жасыл массаны құраған кезде, бір далалық ас бұршақ өсімдігі 1,64 өнімді бұтақты құрды. Бір өсімдіктің салмағы 23,7 г дейін жетті, оның 62,3% жапырақтар құрады. «Космаj» ас бұршағының жасыл массаға ору уақыты маусымның екінші онкүндігіне тура келді. Жасыл массаның өнімділігі 213,3 ц/га болды. Далалық (пелюшка) «Космаj» ас бұршағының толық пісуі шілде айының бірінші онкүндігіне тура келді. Бір өсімдікте – 8-10 бұршақ, 42-49 дән құрылды, 1000 дәннің салмағы 93,2 г. Дән өнімділігі - 21,6 ц/га, сабан өнімділігі - 30,2 ц/га болды. «Космаj» ас бұршағының көбейту егістігіндегі 1 грамм топырақта азоттың органикалық түрін тұтынатын 59,5-62,5×106 КОЕ бактериялар және азоттың бейорганикалық түрін тұтынатын 16,7-21,0×106 КОЕ бактериялар анықталды

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Разработанные технологии по использованию соломы и сидератов озимого полевого гороха (пелюшки) «Космај» в самостоятельных и уплотненных (покровных) посевах, позволит оптимизировать водно-физические свойства почвы и повысит ее микробиологическую активность, обеспечит накопление биогенных ресурсов плодородия почвы для бездефицитного баланса гумуса и элементов минерального питания, усилит фитосанитарные и экологические функции за счет снижения засоренности посевов и уменьшения распространения болезней сельскохозяйственных культур. Все это в целом позволит повысить урожайность культур, качество продукции и продуктивность земель сельскохозяйственного назначения.Планируется: публикация 2-х статей в рецензируемом научном издании, индексируемом в Science Citation Index Expanded базы Web of Science и (или) имеющем процентиль по CiteScore в базе Scopus не менее 35 (тридцати пяти); 1 рекомендации производству; проведение 2-х полевых семинара «День поля», с демонстрацией результатов исследований в ТОО «Балтабай-2030», перед сельхозтоваропроизводителями Алматинской области»; вовлечение молодых специалистов, в т.ч. 1 PhD докторант, 2 магистранта и 4 бакалавра. Разрабатываемые методы и ожидаемые результаты инновационны и конкурентноспособны.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Жеке және тығыздалған (жабынды) егістіктерде жасыл көң түрінде және сабаны пайдаланылатын күздік ас бұршағының (пелюшка) бейімделген "Космаj" сортын пайдалану бойынша әзірленген технологиялар топырақтың су-физикалық қасиеттерін оңтайландыруға және оның микробиологиялық белсенділігін арттыруға мүмкіндік береді, қарашірік пен минералды қоректену элементтерінің тапшылығы жоқ балансы үшін топырақ құнарлылығының биогендік ресурстарының жинақталуын қамтамасыз етеді, қарашірік пен минералды қоректену элементтерінің тапшылығы есебінен фитосанитариялық және экологиялық функцияларды дақылдардың ластануын азайтады және ауыл шаруашылығы дақылдары ауруларының таралуын азайтады. Мұның бәрі тұтастай алғанда дақылдардың өнімділігін, өнімнің сапасын және ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің өнімділігін арттыруға мүмкіндік береді.Web of Science базасының Science Citation Index Expanded индекстелетін және (немесе) Scopus базасында кемінде 35 (отыз бес) CiteScore бойынша процентилі бар рецензияланатын ғылыми басылымындағы 2 мақала; 1 өндіріске ұсыныс жариялану жоспарлануда; Алматы облысының ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерінің алдында "Балтабай-2030" ЖШС-де зерттеу нәтижелерін көрсете отырып, "Дала күні" атты 2 далалық семинар өткізіледі"; жобаға жас мамандар тартылды, оның ішінде 1 PhD докторант, 2 магистрант және 4 бакалавр. Әзірленген әдістер мен күтілетін нәтижелер инновациялық және бәсекеге қабілетті.

Level of implementation (in Russian) : Не внедрено

Level of implementation (in Kazakh) : Енгізілген жоқ

Efficiency (in Russian) : Внедрение разработанной технологии производства органической продукций в условиях предгорной зоны юго-востока Казахстана будет способствовать увеличению площади под органическим сельским хозяйством, повышению уровня отечественного органического производства, укреплению экспортного потенциала страны.

Efficiency (in Kazakh) : Қазақстанның оңтүстік-шығысының тау бөктері аймағы жағдайында органикалық өнім өндіру үшін әзірленген технологиясын енгізу - органикалық ауыл шаруашылығы алқабын ұлғайтуға, отандық органикалық өндіріс деңгейін, елдің экспорттық әлеуетін арттыруға ықпал ететін болады.

Field of application (in Russian) : Растениеводство и кормопроизводство

Field of application (in Kazakh) : Өсімдік шаруашылығы және жемшөп өндірісі