The object of research, development or design (in Russian) : Коллекционные образцы различного эколого-географического происхождения в количестве 111 экземпляров и межсортовые гибриды, полученные при скрещивании отечественных образцов с сортами зарубежной селекции в количестве 21 комбинации

The object of research, development or design (in Kazakh) : 111 дана көлеміндегі әртүрлі экологиялық-географиялық жататын коллекциялық үлгілері және шетелдік селекция сорттарымен отандық үлгілерді будандастыру арқылы алынған сортаралық будандардың 21 комбинациясы қолданылды.

Aim of work (in Russian) : Разработка высокоперспективных молекулярных SNP-маркеров для исследования генетического разнообразия гибридных популяций мягкой пшеницы и повышения уровня её продуктивности за счет увеличения массы 1000 зерен и устойчивости к полеганию.

Aim of work (in Kazakh) : Қарапайым бидайдың гибридті популяцияларының генетикалық әртүрлілігін зерттеу және 1000 дәннің салмағын және жатып қалуға төзімділігін арттыру арқылы оның өнімділігін арттыру үшін болашағы зор молекулалық SNP маркерлерін жасау.

Методы исследования (на русском) : В проекте использовано два типа исследований – полевые испытания сортов и гибридов яровой пшеницы и лабораторные – молекулярно-генетические исследования с молекулярными маркерами.

Методы исследования (на казахском) : Жобада зерттеулердің екі түрі қолданылды - жаздық бидайдың сорттары мен будандарының далалық сынақтары және зертханалық - молекулалық маркерлермен молекулалық-генетикалық зерттеулер.

Obtained results and novelty (in Russian) : Проанализированы коллекционные и гибридные сортообразцы пшеницы, как перспективный исходный материал по признаку устойчивости к полегаемости и крупнозерности. Проведены полевые испытания коллекции пшеницы и гибридного материала в двух географических точках, Северном и Центральном Казахстане. Проведено секвенирование фрагментов генов Rht, TaGW, TaGS родительских форм гибридов (Карагандинская29, Карагандинская30, Карагандинская31, Карагандинская22 Карабалыкская90, ХN-02, XN-08, XN-10). В результате выравнивания нуклеотидной последовательности по гену Rht_D1 полиморфизм (G/T) обнаружен у сорта китайской селекции XN-10. По гену TaGW6 множественные полиморфизмы обнаружены на комбинации ХN-08хКарабалыкская90 и XN-08хКарагандинская29, а также замены С/Т у сорта XN-10. По гену TaGS5 выявлены полиморфизмы (А/С) между группой сортов отечественной селекции (Карабалыкская90, Карагандинская31, Карагандинская22, Карагандинская30, Карагандинская29) и группой китайской селекции (XN-02, ХN-08, XN-10). На основе выявленных полиморфизмов разработаны SNP маркеры. Проведено генотипирование 250 номеров пшеницы согласно оптимизированному протоколу в зависимости от структуры праймеров. Получено четкое разделение родительских форм (XN-10хКарагандинская22, XN-10хКарагандинская30, XN-08хКарагандинская29) и расщепляющихся гибридных популяций на гомо- и гетерозиготы по генам контролирующим высоту растения Rht (Reduced Height), массу 1000 зерен TaGW, а также признак размера зерен TaGS.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Бидайдың коллекциялық және гибридті сорттары жатып қалуға төзімділігі мен ірі дәнділігі негізінде перспективті бастапқы материал ретінде талданды. Солтүстік және Орталық Қазақстандағы екі географиялық нүктеде бидай мен гибридті материал коллекциясына далалық сынақтар жүргізілді.Гибридтердің ата-аналық формаларының (Карагандинская29, Карагандинская30, Карагандинская31, Карагандинская22 Карабалыкская90, ХN-02, XN-08, XN-10) Rht, TaGW, TaGS гендерінің фрагменттерін секвенирлеуі жүргізілді. Rht_D1 генінің нуклеотидтер тізбегін теңестіру нәтижесінде қытайлық XN-10 сортында полиморфизм (G/T) табылды. TaGW6 гені үшін ХN-08хКарабалыкская90 және XN-08хКарагандинская29 комбинациясында көптеген полиморфизмдер, сондай-ақ XN-10 сортында C/T алмастырулары табылды. Отандық селекция сорттары тобы (Карабалыкская90, Карагандинская31, Карагандинская22, Карагандинская30, Карагандинская29) мен қытай селекциясы тобы (XN-02, XN-08, XN-10) арасында TaGS5 гені үшін полиморфизмдер (A/C) анықталды. Анықталған полиморфизмдер негізінде SNP маркерлері әзірленді. Праймерлердің құрылымына байланысты оңтайландырылған хаттама бойынша 250 бидайнөмірі генотипирлеуі жүргізілді. Өсімдіктің Rht биіктігін бақылайтын, 1000 дәннің салмағын TaGW және дәнінің өлшемін бақылайтынTaGS гендер бойынша ата-аналық формалардың нақты бөлінуі және гибридті популяциялардың гомо- және гетерозиготаларға бөлінуі алынды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Разработаны SNP маркеры генов контролирующим высоту растения Rht, массу 1000 зерен TaGW, а также признак размера зерен TaGS. Разработан протокол для проведения генотипирования коллекционного материала и расщепляющихся популяций в зависимости от структуры разработанных праймеров.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Өсімдік биіктігін Rht, 1000 дәннің салмағын TaGW, сондай-ақ дәнінің өлшемін бақылайтынTaGS гендер үшін SNP маркерлер әзірленген. Әзірленген праймерлердің құрылымына байланысты коллекциялық материалды және бөлінетін популяцияларды генотиптеуді жүргізу үшін хаттама әзірленді.

Level of implementation (in Russian) : Научные исследования находятся на стадии разработки, поэтому на данном этапе результаты не внедрены.

Level of implementation (in Kazakh) : Ғылыми зерттеулер әзірленуде, сондықтан осы кезеңде нәтижелер ендірілмеді.

Efficiency (in Russian) : В рамках научных исследовании получены нуклеотидные последовательности фрагментов генов, контролирующих высоту растения Rht (ReducedHeight), массу 1000 зерен, (TaGW2, TaGW6 и TaGW8), а также признак размера зерен (TaGS5) сцепленных с признаками устойчивости к полеганию и крупнозерности яровой мягкой пшеницы. На основе обнаруженных полиморфизмов в ген специфических участках разработаны SNP маркеры, позволяющие проводить селекционный отбор сортов и гибридов на уровне ДНК. Таким образом, применение молекулярного маркирования позволяет повысить эффективность работы селекционера с признаком до 100%, так как отбор проводится непосредственно на основе генотипа.

Efficiency (in Kazakh) : Ғылыми зерттеу шеңберінде өсімдіктің биіктігін Rht (ReducedHeight), 1000 дән салмағын (TaGW2, TaGW6 и TaGW8), сондай-ақ дәннің ірілігін (TaGS5) жаздық бидайдың төзімділік белгілерімен байланысты дән өлшемінің белгісін бақылайтын ген фрагменттерінің нуклеотидтік тізбегі алынды. Ген аймақтарында анықталған полиморфизмдер негізінде ДНҚ деңгейінде сорттар мен будандар селекциясын жүргізуге мүмкіндік беретін SNP маркерлер әзірленді. Осылайша, молекулалық таңбалауды қолдану селекционердің тиімділігін 100% - ға дейін арттыруға мүмкіндік береді, өйткені іріктеу тікелей генотип негізінде жүзеге асырылады.

Field of application (in Russian) : Селекция яровой пшеницы с применением молекулярного маркирования по направлению устойчивость к полеганию и крупнозерность.

Field of application (in Kazakh) : Жаздық бидайды молекулярлық таңбалауды қолдана отырып, жатып қалуға төзімділік және дәннің ірілігі бағыты бойынша іріктеу.