The object of research, development or design (in Russian) : Тексты письменных памятников «Гулистан бит-тюрки Cейфа Cараи и «Хусрау уа Шырын» Кутыба XIV века.

The object of research, development or design (in Kazakh) : XIV ғасырдағы Сейф Сараидің «Гүлістан бит-түрки» және Құтыбтың «Хұсрау уа Шырын» жазба ескерткіштерінің мәтіндері.

Aim of work (in Russian) : Сбор всех лексических единиц из текстов письменных памятников «Гулистан бит-тюрки» Cейфа Cараи и «Хусрау уа Шырын» Кутыба XIV века, определение лексического состава, раскрытие преемственности к современному казахскому языку, установление лексикографических принципов словаря, составление полного реестра, разработка толкового словаря.

Aim of work (in Kazakh) : XIV ғасырдағы Сейф Сараидің «Гүлістан бит-түрки» және Құтыбтың «Хұсрау уа Шырын» жазба ескерткіштері мәтіндеріндегі барлық сөздерді жинақтау, лексикалық құрамын анықтау, қазіргі қазақ тіліне қатыстылығын саралау, сөздік түзудің лексикографиялық ұстанымдарын белгілеу, толық сөзтізбесін жасау, түсіндірме сөздігін әзірлеу.

Методы исследования (на русском) : В исследовательской работе используются методы описания, систематизации, обобщения, диахронно-синхронного, лингвотекстологического, контекстного, лингвостатистического, историко-сравнительного анализа.

Методы исследования (на казахском) : Зерттеу жұмысында сипаттау, жүйелеу, жинақтау, диахронды-синхронды, лингвотекстологиялық, контекстік талдау, лингвостатистикалық талдау, тарихи-салыстырмалы, семантикалық талдау әдістері қолданылады.

Obtained results and novelty (in Russian) : Были выявлены различия между главами и лексические сходства между текстами Кутуба и Низами. Определена преемственность письменной традиции между тремя письменными памятниками. Транскрибированы тексты двух письменных памятников: «Гулистан-бит тюрки» – 250 стр; «Хусрау уа Шырын» – 230 стр. На основе лингвостатистического метода определены лексический (тюркский и арабский, персидский) состав языковых единиц, взятые в реестр: в тексте «Гулистан бит-тюрки» Сейфа Сараи 1151 тюркских, 1466 арабских, 610 персидских слов; в тексте «Хусрау уа Шырын» Кутыба 2380 тюркских, 852 арабских, 569 персидских слов. Проанализирована семантика часто используемых слов. Уточнены общее количество арабских букв, используемых в текстах Сейфа Сараи и Кутыба. По результатам исследования опубликована 1 статья в рецензируемом в научном журнале «Тілтаным», рекомендованном КОКСОН. https://www.tiltanym.kz/jour/article/view/722/508. На основе лингвостатистического метода определены лексические единицы, с преобладанием кыпчакских элементов и составляют основной словарный запас. Определены довольно частое употребление многозначных арабских, персидских слов; выявлены арабские, персидские слова в разных семантических оттенках в зависимости от контекста текста. Разработан словарь по текстам письменных памятников: 65 страниц по тексту «Гулистан бит-турки» Сейфа Сараи и по тексту «Хусрау уа Шырын» 55 страниц. (Продолжается работа по разработке словаря).

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Құтып пен Низами дастанындағы тараулар арасындағы айырмашылықтар пен лексикасы арасындағы ұқсастықтар анықталды. Үш жазба ескерткіш арасындағы жазу дәстүрінің сабақтастығы анықталды. Екі жазба ескерткіш мәтіні толық транскрипцияланды: «Гүлістан-бит түркі» жазба ескерткіші – 250 бет; «Хұсрау уа Шырын» жазба ескерткіші – 230 бет. Лингвостатистикалық әдіс негізінде сөзтізбеге (реестрге) алынатын тілдік бірліктердің лексикалық (түркі және араб, парсы) құрамы анықталды: «Гүлістан бит-түрки» мәтінінде 1151 түркі сөзі, 1466 араб сөзі, 610 парсы сөзі; «Хұсрау уа Шырында» мәтінінде 2380 түркі сөзі, 852 араб сөзі, 569 парсы сөзі. Жиі қолданылатын сөздердің семантикасы талданды. Сейф Сараи және Құтып жазба ескертікіштер мәтінін белгілеуде қолданған араб таңбаларының жалпы саны нақтыланды. Зерттеу нәтижесі бойынша БҒССҚК ұсынған «Тілтаным» журналына 1 мақала жарияланды. https://www.tiltanym.kz/jour/article/view/722/508. Лингвостатистикалық әдіс негізінде жиілігі тұрғысынан қыпшақ элементтеріне жататын лексикалық бірліктер басым қолданылатыны және негізгі сөздік қорды құрайтыны анықталды. Көпмағыналы араб, парсы сөздері жиі кездесетіні және мәтінконтексіне қарай кейбір араб, парсы сөздері әртүрлі семантикалық реңкте жұмсалғаны анықталды. Жазба ескерткіштердің мәтіндері бойынша сөздік әзірленді: Сейф Сараидің «Гүлістан бит-түрки» мәтіні бойынша 65 бет және Құтыптың «Хұсрау уа Шырын» жазба ескерткішінің мәтіні бойынша – 55 бет (Сөздік әзірлеу жұмысы жалғасып жатыр).

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Не предусмотрена

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Қарастырылмаған

Level of implementation (in Russian) : Не предусмотрена

Level of implementation (in Kazakh) : Қарастырылмаған

Efficiency (in Russian) : Результаты, полученные в рамках проекта, имеют большое значение в составлении исторических словарей и в разработке исторического корпуса казахского языка. Также можно использовать в преподавании истории казахского языка в средних, специальных и высших учебных заведениях.

Efficiency (in Kazakh) : Жоба аясында алынған нәтижелер жазба ескерткіштер негізіндегі тарихи сөздіктерді құрастыруда және қазақ тілінің тарихи корпусын әзірлеуде маңызы зор. Сонымен қатар, орта, арнайы және жоғарғы оқу орындарында қазақ тілінің тарихын оқытуда қолдануға болады.

Field of application (in Russian) : Результаты исследования могут быть использованы при обучении языкознанию в областях тюркологии, истории языка, диалектологии, исторической семантики, исторической лексикологии, исторической лексикографии, исторической грамматики.

Field of application (in Kazakh) : Зерттеу нәтижелерін тіл білімінің түркітану, тіл тарихы, диалектология, тарихи лексикография, тарихи семантика, тарихи лексикология, тарихи лексикография, тарихи грамматика салаларын оқытуда қолдануға болады.