Inventory number IRN Number of state registration
0323РК00849 AP14972685-KC-23 0122РК00367
Document type Terms of distribution Availability of implementation
Краткие сведения Gratis Number of implementation: 0
Implemented
Publications
Native publications: 2
International publications: 0 Publications Web of science: 0 Publications Scopus: 0
Patents Amount of funding Code of the program
0 7564800 AP14972685
Name of work
Истоки культуры казахской письменности (от пиктограммы к алфавитному письменности)
Type of work Source of funding Report authors
Fundamental Молдабай Талгат
0
0
0
0
Customer МНВО РК
Information on the executing organization
Short name of the ministry (establishment) МНВО РК
Full name of the service recipient
Некоммерческое акционерное общество "Евразийский Национальный университет имени Л.Н. Гумилева"
Abbreviated name of the service recipient НАО "ЕНУ им.Л.Н.Гумилева"
Abstract

Основным объектом нашего исследования является древнетюркская письменность и ее этапы развития, сфера применения и место в мировой культуре.

Зерттеуіміздің негізгі нысаны көне түркі жазуы және оның даму кезеңдері, қолданыс аясы және әлем мәдениетіндегі орны.

Основная цель проекта заключается в понимании, что древние тюрки были катализаторами искусства, создателями рунической письменности как неотъемлемой части древнетюркской цивилизации и проанализировать периоды исторического развития до современного казахского письменности с точки зрения истории письма (грамматологии) и истории культуры.

Жобаның негізгі мақсаты байырғы түркілер мәдениетінің катализаторы болған, байырғы түркі мәдениетінің ажырамас бір бөлігі болған көне түрік бітіг жазуының жасаушылары болғандығын анықтау және қазіргі қазақ жазуына дейінгі тарихи даму кезеңдеріне жазу тарихы (грамматология), мәдениет тарихы тұрғысынан талдау жасау.

Для решения задач, поставленных в Проекте, планируется использование базовой методологии и частных приемов и средств, каждый из которых базируется на понятийных аспектах, имеющих системный характер и проявляющихся как единство «целого - части», «внешнего- внутреннего», «статики - динамики», «причины- следствия» «процесса-связи». Основополагающим для данного проекта являются верифицированныеобщенаучные методы индукции, дедукции, сравнения, отождествления, разграничения, классификации и обобщения. Эффективная разработка целей и задачей проекта, достижение результатов зависитот сопряженности лингвистических, исторических, археологических, этнокультурных методов, в едином контексте образующих интегративную тюркологическую методологию. Интегративный подход позволяет исследовать наиболее общие и ключевые вопросы темы проекта, осуществить комплексное изучение поставленной проблемы с привлечением трудов известных востоковедов, тюркологов, филологов таких, как В.В. Бартольд, В.В. Радлов, В. Томсен, П.М. Мелиоранский, Г. Вамбери, Н.А. Аристов, Дж. Клосон, И.А. Батманов, С.Г. Кляшторный, А.С. Аманжолов

Жобада алға қойылған мақсаттарды жүзеге асыру үшін әдіснаманың жүйелі түсінік аспектілері: «бүтін-бөлшек», «сыртқы-ішкі», «статика-динамика», «себеп-салдар», «үдеріс-байланыс» бірлігі тұрғысынан негізгі әдіснамалық және жекелеген әдіс-тәсілдерді қолданылу жоспарланған. Жобаның негізгі зерттеу әдіснамасына жалпы ғылыми верификациялық индукция, дедукция, салыстыру, теңестіру, шектеу, жіктеу, жинақтау әдістерін басшылыққа алынады. Жобаның мақсат-міндеттерінің тиімділігі, интегративті түркологиялық әдіснаманы құрайтын лингвистикалық, тарихи, археологиялық, этномәдени, әдістердің байланысын бір контексте қарастыру көзделген нәтижелерге қол жеткізу болып табылады. Жоба тақырыбындағы жалпы және негізгі мәселелерді зерттеуге интегративті тәсіл мүмкіндік тудырады, В.В. Бартольд, В.В.Радлов, В.Томсен, П.М.Мелиоранский, Г. Вамбери, Н.А.Аристов, Дж. Клосон, И.А.Батманов, С.Г.Кляшторный, А.С.Аманжолов сынды атақты шығыстанушы, түркітанушы, филологтардың еңбектерін жоба барысында негізге ала отырып, алға қойылған мәселелерді кешенді зерттеуге қол жеткізіледі. Жобаның негізгі міндеттеріне гуманитарлық ғылымдарда көрсетілген әдіс-тәсідер қол жеткізуге бағытталған.

Новизна проекта основывается на утверждении того, что древнетюркская письменность является основным компонентом тюркской культуры и доказать, что история казахской письменности имеет глубокие корни и она занимает свое место в мировой культуре письменности.

Жобаның басты жаңалықтарының бірі көне түркі жазуының түркі мәдениетінің негізгі құрамдас бөлігі екендігін дәлелдеу және қазақ жазу тарихының тамыры терең екендігін дәлелдеу, әлем жазу мәдениетіндегі өзіндік орны бар екендігін жазу үлгілері мен жазба ескерткіштер арқылы анықтау.

Мы верим, что результаты научных исследований, достигнутые в результате проекта, будут использованы при подготовке будущих тюркологов, лингвистов, историков в стране и будут способствовать подготовке сильных специалистов. А сильных специалистов играет важную роль в формировании общества, знающего свою историю, язык и культуру. Сильное общество, несомненно, будет способствовать развитию экономики страны и проложит путь к новым экономическим достижениям.

Жоба нәтижесінде қол жеткізілген ғылыми зерттеу нәтижелері еліміздегі болашақ түркітанушылар, тіл мамандарын, тарихшыларды дайындауда қолданылып мықты мамандар дайындауға өз септігін тигізеді деген сенімдеміз. Бұл өз тарихын, тілін, мәдениетін білетін қоғам қалыптастыруда маңызды рөл ойнайды. Мықты қоғам ел экономикасының дамуына үлес қосып, жаңа экономикалық жетістіктерге жол ашары сөзсіз.

Исследования о происхождении и развитии письменности древних тюрков – тема, которой руководитель проекта занимается уже много лет. Руководитель проекта знает древнетюркских руники (бітіг), согдийскую, манихейскую, древнеуйгурскую, чагатайскую письменность. Автор более 15 статей по истории письма и двух научных монографий(соавторством). Он участвовал нескольких научной экспедиции (Монголия, Южную Сибирь, Северный Китай, Турция) и накопил большой опыт и научные ресурсы. В настоящее время читает лекции по «Древнетюркие рунической письменности», «Древнеуйгурской письменности» студентам и магистрантам специальности тюркологии.

Байырғы түркілердің жазуының шығу тегі мен дамуы жайлы ізденістер жоба жетекшісінің көптеген жылдар бойы зерттеліп келе жатқан тақырыбы. Жоба жетекшісі байырғы түрік бітіг (руна), соғды, манихей, көне ұйғыр, шағатай жазуларын біледі. Жазу тарихына қатысты 15-тен астам мақаланың, екі ғылыми монографияның авторы (соавторлықпен). Ол байырғы түркілерге қатысты ғылыми экспедиция құрамында болып Моңғолия, Оңтүстік Сібір, Солтүстік Қытай, Түркия жерлерінде болып көп тәжірибе мен ғылыми қор жинақтаған. Қазіргі таңда түркітану мамандығы бойынша бакалавр, магистрларға көне түрік бітіг жазуы (руника), көне ұйғыр жазуы бойынша дәрістер оқуда. Бұған дейін бес отандық, екі шет елдік жобаларға қатысқан.

Духовные аспекты тюркской цивилизации нашли отражение в системе различных символов (рунических, уйгурских, манихейских, арабских, латинских, армяно-кипчакских, чагатайских). Благодаря им на протяжении 15 веков возводились уникальные тюркские надписи. Однако история закономерностей развития казахской письменности детально не изучена. В 1978 году в России прошел обучение один специалист именно по истории письменности. Но в нашей стране нет настоящего специалиста в этой области. Фундаментальных исследований не проводилось, за исключением малочисленных статей наших ученых, изучавших историю языка и историю литературы. Поэтому очень важно изучить, систематизировать и определить место казахской письменной культуры в мировой культуре с точки зрения конкретных этапов культуры письма и используемых видов письма с точки зрения истории письма (грамматологии). Главной целью общества является воспитание сознательного поколения, знающего свой язык, историю и культуру. Поэтому наиболее действенным (результативным) направлением нашей исследовательской работы будет ее место в воспитании подрастающего поколения и ее влияние на формирование национальных знаний.

Түркі өркениетінің рухани аспектілері түрлі жазу таңбалары жүйесінде (руна, ұйғыр, манихей, араб, латын, армян-қыпшақ, шағатай) көрініс тапқан. Солардың арқасында 15 ғасыр бойы теңдессіз түркі жазба ескерткіштері қалыптасты. Алайда түркі, оның ішінде қазақ жазуының даму заңдылықтарының тарихы жеткілікті зерттелмеген. Ресейде нақты жазу тарихына қатысты 1978 жылы бір маман дайындалған екен. Ал елімізде бұл саладағы нақты маман жоқ. Тіл тарихын, әдебиет тарихын зерттеп жірген ғалымдарымыздың бірлі, екілі мақалаларынан басқа іргелі зерттеу жасалмаған. Ендеше, қазақ жазуы мәдениетінің нақты кезеңдері мен қолданылған жазу түрлерін жазу тарихы (грамматология) тұрғысынан зерттеп, жүйелеп, әлем мәдениетіндегі орнын анықтау өте өзекті мәселе. Өз тілін, тарихын, мәдениетін жеттік білетін саналы ұрпақ тәрбиесі қоғамның басты мақсаты. Ендеше зерттеу жұмысымыздың ең тиімді (эффективті) бағыты ұрпақ тәрбиесіндегі орны мен елдік танымды қалыптастырудағы әсері болмақ.

Целевые потребители полученных результатов: научные институты и центры, занимающиеся исследованием истории, культуры, языка тюркских народов; вузы (факультеты и кафедры), где ведется подготовка тюркологических кадров.

Жоба нәтижесінде қол жеткізілген ғылыми өнімнің тұтынушылары түркі халықтарының тарихын, тілін, мәдениетін зерттейтін ғылыми оталықтар мен институттар, түркітану, тіл, тарих, мәдениет саласының мамандарын дайындайтын кафедралар мен факультеттер болып табылады.

UDC indices
930.271
International classifier codes
03.81.51;
Key words in Russian
казахская письменность; история письменности; культура письма; грамматология; генезис;
Key words in Kazakh
қазақ жазуы; жазу тарихы; жазу мәдениеті; грамматология; генезис;
Head of the organization Сыдыков Ерлан Батташевич доктор исторических наук / Профессор
Head of work Молдабай Талгат PhD доктор / түркітану мамандығы бойынша PhD доктор