The object of research, development or design (in Russian) : Объектом исследования является мало изученная ранее художественной обработке металла тюрков-карлуков в эпоху средневековья на территории Юго-Восточного Казахстана.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу нысаны. Оңтүстік-Шығыс Қазақстан аумағында орта ғасырлар дәуірінде бұрын зерттелмеген түрік-қарлұқ металдарынан жасалған көркемдік өңдеу өнері болып табылады.

Aim of work (in Russian) : Цель исследования. состоит в изучении процессов формирования и эволюции художественной традиции средневекового металла тюрков-карлуков, определении его художественных, образных, символических и технико-технологических особенностей. Изучение, систематизация в хронологической последовательности произведений художественного металла археологических памятников, находящихся в музеях Республики Казахстан.

Aim of work (in Kazakh) : Зерттеу мақсаты. түркі-қарлұқтардың ортағасырлық металының көркемдік дәстүрінің қалыптасуы мен эволюциясы процестерін зерттеу, оның көркемдік, бейнелік, символдық және техникалық-технологиялық ерекшеліктерін анықтау. Қазақстан Республикасының музейлерінде сақталған археологиялық ескерткіштердің көркем металл туындыларын хронологиялық жүйелеу және зерттеу.

Методы исследования (на русском) : Особенности исторического развития Центральноазиатского региона с наслоением различных культур предполагают использование комплексного подхода в методике исследования. Она состоит из таких научных методов, как сравнительно-исторический, формально-стилистический, семиотический, иконографический и экстраполяционный. В целом в подходе к изучению художественного металла нам наиболее импонируют позиции российского исследователя Г.Г. Король, связанные с анализом торевтики малых форм (ременной гарнитуры) у кочевников Центральной Азии. Анализ произведений проводится в соответствии с разработанными в искусствоведческой науке методиками исследования, художественного анализа и искусствоведческой интерпретации. В своей совокупности они позволили, на наш взгляд, систематизировать произведения художественного металла, выявить его стилистические особенности, проследить развитие традиционных мотивов и сюжетов, образов мифологии и религии.

Методы исследования (на казахском) : Орталық Азия аймағының әртүрлі мәдениеттердің қалыптасуы арқылы тарихи даму ерекшеліктері зерттеу әдістемесінде кешенді тәсілді қолдануды ұсынады. Ол салыстырмалы тарихи, формалды стилистикалық, семиотикалық, иконографиялық және экстраполяция сияқты ғылыми әдістерден тұрады. Жалпы, көркем металды зерттеуге деген көзқараста бізге көбірек әсер ететін орыс зерттеушісі Г.Г. Король Орта Азия көшпелілері арасындағы ұсақ пішіндердің (белдік жиынтығы) торевтикасын талдаумен байланысты шығармаларды талдау өнертану ғылымында қалыптасқан зерттеу, көркемдік талдау және көркем тарихи түсіндіру әдістеріне сәйкес жүзеге асырылады. Бұлар бірігіп, біздің ойымызша, көркем металдан жасалған туындыларды жүйелеуге, оның стильдік ерекшеліктерін анықтауға, дәстүрлі мотивтер мен сюжеттердің, мифологиясы мен дін бейнелерінің дамуын қадағалауға мүмкіндік береді.

Obtained results and novelty (in Russian) : Классификация предметов торевтики карлуков была выполнена с учетом следующих параметров: по функциональному назначению и их форме (округлая, прямоугольная, серментовидная и т.д.). Выделены такие категории предметов торевтики, исходя из функционального назначения – это детали костюма, детали воинского снаряжения, детали конского снаряжения. Особую сложность представляло разграничение деталей ременной гарнитуры – на поясную или конскую, обнаруженных на городище Тараз. Их определение осуществлялось на основании аналогий, а также размеров предметов (крупные формы являются характерными для предметов конского снаряжения). Проанализировано 100 экземпляров предметов торевтики с городища Тараз, которые были получены в ходе работы Таразской археологической экспедиции под руководством Ж.Е. Смаилова в период с 2014 по 2017 гг. (Приложение А). Выполнена классификация предметов украшений (булавки, подвески, нашивки, бубенчики, браслеты, амулетницы).

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Қарлұқ торевтикалық объектілерін жіктеу келесі параметрлерді ескере отырып жүргізілді: олардың функционалдық мақсаты мен пішіні бойынша (дөңгелек, төртбұрышты, сермент тәрізді және т.б.). Функционалдық мақсатына қарай торевтика заттарының келесі категориялары анықталды: бұл костюм бөлшектері, әскери техника бөлшектері, ат әбзелдерінің бөлшектері. Әсіресе, Тараз аймағында табылған белбеу жиынтығының бөліктерін белдік немесе ат белбеу деп ажырату қиын болды. Оларды анықтау ұқсастық негізінде жүзеге асырылды, сондай-ақ заттардың көлемі (үлкен пішіндер ат әбзелдерінің заттарына тән). Ж.Е. Смайылов 2014-2017 жж. (А қосымшасы) жетекшілігімен Тараз археологиялық экспедициясының жұмысы барысында алынған Тараз алаңынан 100 дана төревтикалық нысандарды талдадық. Зергерлік бұйымдардың (түйреуіштер, кулондар, жолақтар, қоңыраулар, білезіктер, тұмарлар) классификациясы жасалынған.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : заключается в заполнении существующей лакуны в изучении художественной культуры тюрков Казахстана. Результаты исследования и выводы могут быть использованы в музейной и выставочной деятельности, для расширения научных представлений об истории культуры тюрков, а также в качестве базового материала в образовательном процессе историков, археологов и искусствоведов в разработке учебных программ для преподавателей по истории и искусству.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Қазақстан аймағындағы түркілерінің көркем мәдениетін зерттеудегі орын алған олқылықтың орнын толтыру болып табылады. Зерттеу нәтижелері мен қорытындылар мұражайлық және көрмелік қызметте, түркілердің мәдениетінің тарихы туралы ғылыми түсініктерді кеңейтуде, сонымен қатар тарихшылардың, археологтардың және өнертанушы ғалымдардың оқу-тәрбие процесінде, тарих және өнер пәндері мұғалімдеріне арналған оқыту бағдарламаларында негізгі материал ретінде пайдаланылуы мүмкін.

Level of implementation (in Russian) : По проекту были отобраны, описаны и отрисованы археологические коллекции предметов торевтики, хранящиеся в фондах Государственного историко-культурного музея-заповедника «Ежелгі Тараз ескерткіштері», Жамбылского областного историко-краеведческого музея. Основой для проведения исследования стали 100 предметов карлукской торевтики.

Level of implementation (in Kazakh) : Жоба бойынша «Ежелгі Тараз ескерткіштері» мемлекеттік тарихи-мәдени қорық-музейі, Жамбыл облыстық тарихи-өлкетану музейі қорларындағы торевтика бұйымдарының археологиялық коллекциялары іріктеліп, сипаттамасы жасалды, сонымен қатар жәдігерлер фотосуретке түсірілді. Зерттеуге қарлұқ торевтикасының 100 жәдігері негіз болды.

Efficiency (in Russian) : Исходя из функционального назначения, нами были выделены основные категории предметов торевтики: предметы, входящие в состав костюма, воинского снаряжения, убранства коня, а также обосновывается значимость сохранения и изучения этнокультурного наследия на современном этапе общественного развития.

Efficiency (in Kazakh) : Функционалдық мақсатына қарай торевтика бұйымдарының киім әшекейлері, әскери жабдық, ат әбзелдері сияқты негізгі категориялары анықталды, сондай-ақ қоғамдық дамудың қазіргі кезеңінде этномәдени мұраны сақтау мен зерттеудің маңыздылығы негізделеді.

Field of application (in Russian) : Область применения и целевые потребители каждого из ожидаемых результатов: Материалы исследования важны для изучения изобразительного искусства эпохи раннего средневековья Казахстана и сопредельных территорий. Они могут быть использованы при подготовке обобщающих работ, программ и учебных курсов по археологии и искусствоведению.

Field of application (in Kazakh) : Қазақстан аймағындағы түркілерінің көркем мәдениетін зерттеудегі орын алған олқылықтың орнын толтыру болып табылады. Зерттеу нәтижелері мен қорытындылар мұражайлық және көрмелік қызметте, түркілердің мәдениетінің тарихы туралы ғылыми түсініктерді кеңейтуде, сонымен қатар тарихшылардың, археологтардың және өнертанушы ғалымдардың оқу-тәрбие процесінде, тарих және өнер пәндері мұғалімдеріне арналған оқыту бағдарламаларында негізгі материал ретінде пайдаланылуы мүмкін.