The object of research, development or design (in Russian) : Использована коллекция из 80 сортов и селекционных линий пшеницы, включающих районированные и перспективные сорта пшеницы отечественной и зарубежной селекции, в том числе 40 сортов яровой твердой пшеницы (Triticum durum Desf.) и 40 сортов яровой мягкой пшеницы (Triticum aestivum L.). Коллекция будет включать в себя все широко возделываемые в Казахстане и перспективные сорта и линии пшеницы, а также зарубежный материал из регионов со сходным климатом (Турция, Иран, Восточная Европа, Кавказ).

The object of research, development or design (in Kazakh) : Отандық және шетелдік селекциялық бидайдың аудандастырылған және перспективті сорттарының селекциялық линияларының коллекциясынан 80 сорттар алынып, оның ішінде жаздық қатты бидайдың 40 сорты (Triticum durum Desf.) және жаздық жұмсақ бидайдың 40 сорты (Triticum aestivum L) пайдаланылды. Бидайдың коллекциясы перспективті сорттары мен линийлардың кең таралған, сондай-ақ климаты ұқсас аймақтардың (Түркия, Иран, Шығыс Еуропа, Кавказ) шетелдік материалдарын қамтиды.

Aim of work (in Russian) : Идентификация возбудителей обыкновенной корневой гнили на пшенице в Актюбинской и Алматинской областях. Формирование коллекции изолятов патогена грибов Bipolaris sorokiniana и Fusarium culmorum.

Aim of work (in Kazakh) : Ақтөбе және Алматы облыстарында бидайдың кең тараған тамыр шірігінің қоздырғыштарын анықтау. Саңырауқұлақ қоздырғышы Bipolaris sorokiniana және Fusarium culmorum изоляттарының коллекциясын қалыптастыру.

Методы исследования (на русском) : Исследования проводили по общепринятым и современным в фитопатологии, селекции растений, и анализе данных методам.

Методы исследования (на казахском) : Зерттеулер фитопатологияда, өсімдік шаруашылығында және деректерді талдауда жалпы қабылданған және заманауи әдістерді қолдану арқылы жүргізілді.

Obtained results and novelty (in Russian) : В результате реализации этого этапа исследований сформирована коллекция образцов пшеницы из 80 сортов и линий пшеницы. Проведена предпосевная обработка семян фунгицидами, подготовлен инокулюм грибов для создания провокационного фона. Осуществлен мониторинг развития болезней, сбор инфекционного материала корневых гнилей в двух областях. В результате выполнения этого этапа исследований определены уровень распространения и развития возбудителей корневых гнилей пшеницы в Алматинской и Актюбинской областях. Получены изоляты культуры грибов и описаны морфолого-культуральные признаки 70-80 изолятов грибов из 2-х регионов Казахстана. Динамика роста различных штаммов гриба рода Bipolaris sorokiniana показала, что факторы среды и изоляты влияют на площадь колоний. С другой стороны, динамика роста гриба Fusarium spp. показала, что площадь колоний зависит от фактора времени суток.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Зерттеудің осы кезеңінің нәтижесінде бидайдың 80 сорты мен линиясынан коллекциясы үлгілері қалыптасты. Тұқымдарды егу алдында фунгицидтермен өңдеу жүргізіліп, арандатушылық фон жасау үшін саңырауқұлақ қоздырғышының суспензиясы дайындалды. Аурулардың дамуы бақыланып, екі облыста тамыр шірігінің инфекционды материалдары жиналды. Зерттеудің осы кезеңінің нәтижесінде Алматы және Ақтөбе облыстарында бидай тамыры шірік ауруының қоздырғыштарының таралу және даму деңгейі анықталды. Саңырауқұлақ культурасының изоляттары алынды және Қазақстанның 2 облысынан 70-80 саңырауқұлақ изоляттарының морфологиялық және мәдени сипаттамалары сипатталды. Bipolaris sorokiniana тектес саңырауқұлақтардың әртүрлі штаммдарының өсу динамикасы қоршаған орта факторлары мен изоляттардың колониялар аумағына әсер ететінін көрсетті. Екінші жағынан, Fusarium spp саңырауқұлақтарының өсу динамикасы. колониялар ауданы тәулік уақыт факторына байланысты екенін көрсетті.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Будет отобрано 5 перспективных образцов пшеницы, сочетающих продуктивность и устойчивость к болезням корневых гнилям, которые будут кандидатами в будущие сорта пшеницы. Будут подготовлены и опубликованы статьи в цитируемых изданиях. Будут получены фундаментальные данные о возбудителя корневой гнили пшеницы в условиях в Алматинских и Актюбинских областях, эти данные будут использованы в селекционных программах, фитопатологии и генетике.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Болашақ бидай сорттарына үміткер бола алатын, өнімділік пен тамыр шірік ауруларына төзімділікті байланыстырушы 5 перспективті бидай үлгісі таңдалады. Сілтеме жасайтын басылымдарда мақалалар дайындалып және жарияланатын болады. Алматы және Ақтөбе облыстарындағы жағдайдағы бидай тамырының шірік қоздырғышы туралы негізгі деректер алынады, бұл мәліметтер селекциялық бағдарламаларда, фитопатологияда және генетикада қолданылады.

Level of implementation (in Russian) : Запланированный объем исследований, запланированный на 2023 год полностью выполнен. Проведено изучение потенциала продуктивности гермоплазмы пшеницы и формирование коллекции образцов пшеницы, для последующего изучения на устойчивость к корневым гнилям. В результате реализации этого этапа исследований сформирована коллекция образцов пшеницы из 80 сортов и линий пшеницы, включающая 40 образцов яровой твердой и 40 яровой мягкой.

Level of implementation (in Kazakh) : 2023 жылға жоспарланған зерттеу жұмыстарының жоспарланған көлемі толығымен орындалды. Бидай гермоплазмасының өнімділік потенциалын зерттеу және кейіннен тамыр шіріктеріне төзімділікті зерттеу үшін бидай үлгілерінің жинағын қалыптастыру жүргізілді. Зерттеудің осы кезеңін жүзеге асыру нәтижесінде 40 жаздық қатты және 40 жаздық жұмсақ үлгілерді қамтитын 80 бидай сорттары мен сызықтарынан бидай үлгілерінің жинағы құрылды. Тұқымдарды фунгицидтермен себу алдында өңдеу жүргізілді, арандатушылық фон жасау үшін саңырауқұлақ инокулумы дайындалды.

Efficiency (in Russian) : Проведена предпосевная обработка семян фунгицидами, подготовлен инокулюм грибов для создания провокационного фона. Анализ структуры урожая коллекции пшеницы, проводили в каждой зоне, в 3-х повторностях и на 3-х фонах. Анализ элементов структуры урожая проводили по методике государственного сортоиспытания с/х культур. Оценивались основные элементы продуктивности: высота растения, продуктивная кустистость, длина колоса, количество колосков и зерен с колоса, масса зерен с колоса и масса 1000 зерен. Проведены фенологические наблюдения за посевами пшеницы. Осуществлен мониторинг развития болезней, сбор инфекционного материала корневых гнилей в Алматинской и Актюбинской областях. В результате выполнения этого этапа исследований определены уровень распространения и развития возбудителей корневых гнилей пшеницы в Алматинской и Актюбинской областях.

Efficiency (in Kazakh) : Бидай жинаудың шығымдылық құрылымына талдау әр аймақта 3 қайталау және 3 фон бойынша жүргізілді. Ауыл шаруашылығы дақылдарының мемлекеттік сорт сынағы әдісі бойынша дақыл құрылымының элементтеріне талдау жүргізілді. Өнімділіктің негізгі элементтері бағаланды: өсімдіктің биіктігі, өнімнің бұталығы, масақ ұзындығы, масақ пен дәннің саны, бір масақ дәнінің салмағы және 1000 дәннің салмағы анықталды. Бидай дақылдарына фенологиялық бақылаулар жүргізілді. Алматы және Ақтөбе облыстарында аурулардың дамуын қадағалап, тамыр шіріктерінің жұқпалы материалдары жиналды. Зерттеудің осы кезеңін орындау нәтижесінде Алматы және Ақтөбе облыстарында бидайдың тамыр шірігі қоздырғыштарының таралу және даму деңгейі анықталды.

Field of application (in Russian) : Полученные результаты исследований будут интересны фермерам, сообществу ученых, селекционерам.

Field of application (in Kazakh) : Алынған зерттеу нәтижелері фермерлерді, ғылыми қауымдастықты және селекционерлерді қызықтырады.