The object of research, development or design (in Russian) : Объектом исследований являются: перспективные сорта и дикие формы грецкого ореха; микробиологические и молекулярно-генетические методы выявления возбудителей болезней грецкого ореха; выделение ДНК; генотипирование SNP-маркерами

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу нысаны: грек жаңғағының перспективалы сорттары мен жабайы түрлері; жаңғақ ауруының қоздырғыштарын анықтаудың микробиологиялық және молекулалық-генетикалық әдістері; ДНҚ оқшаулау; SNP маркерлерімен генотиптеу

Aim of work (in Russian) : Обнаружение и исследование возбудителей основных болезней грецкого ореха с помощью микробиологических и молекулярно-генетических методов, анализ генетического потенциала устойчивости локальных сортов и диких генотипов к экономически важным патогенам, а также разработка рекомендаций по защите грецкого ореха от болезней с целью улучшения селекционного процесса и повышения урожайности.

Aim of work (in Kazakh) : Микробиологиялық және молекулалық-генетикалық әдістер арқылы негізгі жаңғақ ауруларының қоздырғыштарын анықтау және зерттеу, жергілікті сорттар мен жабайы генотиптердің экономикалық маңызды қоздырғыштарға төзімділігінің генетикалық әлеуетін талдау және селекциялық процесті жақсарту және өнімділікті арттыру мақсатында жаңғақты аурулардан қорғау бойынша ұсыныстар әзірлеу

Методы исследования (на русском) : В процессе работы проводились полевые и экспериментальные исследования по выявлению возбудителей болезней грецкого ореха, выделению чистой культуры, ДНК, ПЦР-анализ, использованию молекулярно-генетического метода по идентификации SNP-маркеров.

Методы исследования (на казахском) : Жұмыс барысында грек жаңғағы ауруларының қоздырғыштарын анықтау, таза культураны бөлу, ДНҚ, ПТР-талдау, SNP маркерлерін анықтауда молекулалық-генетикалық әдісті қолдану бойынша далалық және эксперименттік зерттеулер жүргізілді.

Obtained results and novelty (in Russian) : В результате исследований собраны 274 образцов листьев и идентифицированы возбудители болезней сортов и местных форм грецкого ореха. Выявлено распространенность и динамика развития грибных и бактериальных болезней грецкого ореха. Молекулярная идентификация возбудителей на основе ПЦР-анализа, подтвердила наличие грибных патогенов: Alternaria Alternata, Fusarium solani, Fusarium redolense, Fusarium proliferatum, а также Aspergillus; Penicillium как вторичное заселение. Из бактериальных патогенов выделены как возбудители болезней: Pantoea agglomerans, Xanthomonas campestris, Erwinia persicina, Pseudomonas syringae. Выявлено 5 изолятов Marsonia juglandis (Ophiognomonia leptostyla) в образцах грецкого ореха, собранного на территории южного Казахстана. В результате генетического анализа был выявлен высоко консервативный регион в положении 230–400 п.о., который включал 3 полиморфных SNP. Впервые выявлена устойчивость локальных и зарубежных сортов грецкого ореха к экономически значимым патогенам. Результаты анализа SNP-генотипирования разных популяций грецкого ореха показали значительное генетическое разнообразие среди образцов грецкого ореха Южного региона Казахстана.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Зерттеу нәтижесінде 274 жапырақ үлгілері жиналып, жаңғақ сорттары мен жергілікті түрлерінің қоздырғыштары анықталды. Грек жаңғағының саңырауқұлақ және бактериялық ауруларының таралуы мен даму динамикасы анықталды. ПТР талдауы негізінде қоздырғыштардың молекулалық анықтауы келесі саңырауқұлақ қоздырғыштарының болуын растады: Alternaria Alternata, Fusarium solani, Fusarium redolense, Fusarium proliferatum, және Aspergillus; Penicillium қайталама популяция ретінде. Бактериялық қоздырғыштардың арасынан аурулардың қоздырғыштары ретінде оқшауланған патогендер: Pantoea agglomerans, Xanthomonas campestris, Erwinia persicina, Pseudomonas syringae. Оңтүстік Қазақстан аумағында жиналған жаңғақ үлгілерінде Marssonina juglandis (Ophiognomonia leptostyla) 5 изоляты анықталды. Генетикалық талдау нәтижесінде 3 полиморфты SNP кіретін 230-400 П. О. позициясында жоғары консервативті аймақ анықталды. Алғашқы рет жергілікті және шетелдік грек жаңғағы сорттарының экономикалық маңызды қоздырғыштарға төзімділігі анықталды. Грек жаңғағының әртүрлі популяцияларының SNP-генотипін талдау нәтижелері Қазақстанның оңтүстік өңіріндегі жаңғақ үлгілері арасында айтарлықтай генетикалық әртүрлілікті көрсетті.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Научно-техническая значимость исследований заключается в получении молекулярно-генетической информации между группами сортов и диких форм грецкого ореха, являющейся важной для будущих селекционных программ. Выявление генетически устойчивых сортов грецкого ореха к возбудителям болезней позволит проводить международный обмен ценными генотипами.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Зерттеулердің ғылыми-техникалық маңыздылығы болашақ селекциялық бағдарламалар үшін маңызды болып табылатын грек жаңғағының сорттары мен жабайы түрлерінің топтары арасында молекулалық-генетикалық ақпарат алу болып табылады. Грек жаңғақ ауруларының қоздырғыштарына генетикалық төзімді сорттарын анықтау құнды генотиптермен халықаралық алмасуға мүмкіндік береді

Level of implementation (in Russian) : Внедрение перспективных сортов грецкого ореха, устойчивых к основным болезням в фермерских хозяйствах, в практическое ореховодство позволит увеличить урожайность грецкого ореха в среднем до 4 т/га.

Level of implementation (in Kazakh) : Фермерлік және практикалық жаңғақ шаруашылығына негізгі ауруларға төзімді грек жаңғағының перспективалы сорттарын енгізу жаңғақ өнімділігін орта есеппен 4 т/га дейін арттыруға мүмкіндік береді.

Efficiency (in Russian) : Экономический эффект заключается в расширении отношений между государственным и частным секторами для принятия интегрированных методов управления и повышения урожайность орехоплодных культур за счет обеспечения фитосанитарного безопасности.

Efficiency (in Kazakh) : Экономикалық нәтиже фитосанитарлық қауіпсіздікті қамтамасыз ету арқылы жаңғақ дақылдарының өнімділігін басқару мен жақсартудың интеграцияланған әдістерін қабылдау үшін мемлекеттік және жеке секторлар арасындағы қатынастарды кеңейту болып табылады.

Field of application (in Russian) : Целевыми потребителями являются фермерские и крестьянские хозяйства, селекционные НИИ, ОПХ, СХОС, ВУЗы в основной промышленной зоне садоводства РК, занимающиеся выращиванием орехоплодных культур.

Field of application (in Kazakh) : Мақсатты тұтынушылар - жаңғақ дақылдарын өсірумен айналысатын ҚР бау-бақша шаруашылығының негізгі өнеркәсіптік аймағындағы фермерлік және шаруа қожалықтары, селекциялық ҒЗИ, тәжірибе шаруашылықтар, АШТС, жоғары оқу орындары болып табылады.