The object of research, development or design (in Russian) : сельскохозяйственные растения

The object of research, development or design (in Kazakh) : ауылшаруашылық өсімдіктері

Aim of work (in Russian) : Определить радиоэкологическую опасность органически-связанного трития при его накоплении сельскохозяйственными растениями в зависимости от пути поступления радионуклида.

Aim of work (in Kazakh) : Радионуклидтің түсу жолына байланысты ауыл шаруашылық өсімдіктерінде жинақталуы кезінде органикалық-байланысқан тритийдің радиоэкологиялық қауіпін анықтау.

Методы исследования (на русском) : Проведение вегетационных экспериментов в гроубоксах; проведение натурных экспериментов; отбор проб окружающей среды; бета-спектрометрические измерения удельной активности трития в образцах; биокинетическое моделирование; методы параметрического и непараметрического вариационно-статистического анализа.

Методы исследования (на казахском) : Гроубокстарда вегетациялық эксперименттер жүргізу; табиғи эксперименттер жүргізу; қоршаған ортаның сынамаларын алу; үлгілердегі тритийдің меншікті белсенділігінің бета-спектрометриялық өлшемдері; биокинетикалық модельдеу; параметрлік және параметрлік емес Вариациялық-статистикалық талдау әдістері.

Obtained results and novelty (in Russian) : Установлены количественные показатели накопления и характер распределения органически-связанного трития в сельскохозяйственных растениях при корневом поступлении радионуклида. Установлены количественные показатели накопления и характер распределения органически-связанного трития в сельскохозяйственных растениях при фолиарном поступлении радионуклида. Дана комплексная количественная оценка возможного вклада органически-связанного трития в дозу внутреннего облучения населения при его накоплении в сельскохозяйственных растениях. Разработаны практические рекомендации для снижения радиоэкологических рисков населения в случае радиационных аварий и аварийных выбросов. Особая научная новизна Проекта обусловлена тем, что полученные результаты могут стать основой для формирования подходов дифференцированной оценки вклада в поглощенную дозу населения органически-связанного трития от употребления загрязненной данным радионуклидом продукции растениеводства, составляющей основу ежедневного рациона человека. Подобные исследования ранее в Казахстане и на территории СНГ не проводились.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Радионуклидтің тамыр арқылы түсуі кезінде ауылшаруашылық өсімдіктерінде органикалық байланысқан тритийдің жиналуының сандық көрсеткіштері мен таралу сипаты анықталды. Радионуклидтің фолиарлы түсуі кезінде ауылшаруашылық өсімдіктерінде органикалық байланысқан тритийдің жиналуының сандық көрсеткіштері мен таралу сипаты анықталды. Органикалық байланысқан тритийдің ауылшаруашылық өсімдіктерінде жинақталған кезде халықтың ішкі сәулелену дозасына мүмкін болатын үлесінің кешенді сандық бағасы берілген. Радиациялық авариялар мен авариялық шығарындылар жағдайында халықтың радиоэкологиялық тәуекелдерін төмендету үшін практикалық ұсынымдар әзірленді. Жобаның ерекше ғылыми жаңалығы алынған нәтижелер адамның күнделікті рационының негізін құрайтын осы радионуклидпен ластанған өсімдік шаруашылығы өнімдерін пайдаланудан органикалық байланысқан тритий халқының сіңірілген дозасына қосқан үлесін сараланған бағалау тәсілдерін қалыптастыру үшін негіз бола алатындығына байланысты. Мұндай зерттеулер бұрын Қазақстанда және ТМД аумағында жүргізілген жоқ.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Установлены количественные показатели накопления (скорость конверсии, индекс транслокации в урожай) и характер распределения органически-связанного трития в листовых и безлистовых сельскохозяйственных растениях при корневом и фолиарном поступлении радионуклида; количественный вклад трития в дозу внутреннего облучения человека при употреблении загрязненной растениеводческой продукции.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Радионуклидтің тамыр және фолиарлы түсуі кезінде жапырақты және жапырақсыз ауыл шаруашылығы өсімдіктерінде жинақталуының сандық көрсеткіштері (конверсия жылдамдығы, егінге транслокация индексі) және органикалық байланысқан тритийдің таралу сипаты; ластанған өсімдік шаруашылығы өнімін тұтыну кезінде адамның ішкі сәулелену дозасына тритийдің сандық үлесі белгіленді.

Level of implementation (in Russian) : Данные, полученные в ходе реализации Проекта, станут основой для формирования подходов дифференцированной оценки вклада в поглощенную дозу населения органически-связанного трития от употребления загрязненной данным радионуклидом продукции растениеводства, составляющей основу ежедневного рациона человека.

Level of implementation (in Kazakh) : Жобаны іске асыру барысында алынған деректер адамның күнделікті рационының негізін құрайтын, осы радионуклидпен ластанған өсімдік шаруашылығы өнімдерін пайдаланудан органикалық байланысқан тритий халқының сіңірілген дозасына салымды сараланған бағалау тәсілдерін қалыптастыру үшін негіз болады.

Efficiency (in Russian) : Полученные результаты дадут представление о закономерностях накопления и распределения органически-связанного трития в сельскохозяйственных растениях в зависимости от пути поступления радионуклида, что является одной из основных составляющих при прогнозировании возможных радиоэкологических рисков для населения с точки зрения вклада трития в поглощенную дозу.

Efficiency (in Kazakh) : Алынған нәтижелер радионуклидтің түсу жолына байланысты ауыл шаруашылығы өсімдіктерінде органикалық байланысқан тритийдің жинақталу және таралу заңдылықтары туралы түсінік береді, бұл тритийдің сіңірілген дозаға қосқан үлесі тұрғысынан халық үшін ықтимал радиоэкологиялық тәуекелдерді болжау кезінде негізгі құрамдас бөліктердің бірі болып табылады.

Field of application (in Russian) : Целевыми потребителями являются Республиканская санитарно-эпидемиологическая станция и его областные филиалы, Министерство экологии, геологии и природных ресурсов РК и др. заинтересованные организации. В глобальном масштабе потенциальными потребителями могут быть государства, развивающие ядерную индустрию и атомную энергетику, а также имеющие неблагоприятные последствия деятельности предприятий ядерного топливного цикла (Япония, Россия, Украина, Беларусь) или же территории с неблагоприятной радиационной обстановкой вследствие проведения ядерных испытаний (Казахстан, Россия, США, Китай, Франция), а также МАГАТЭ (для верификации и совершенствования прогнозных моделей миграции трития и оценки радиоэкологических рисков для биоты). В масштабах будущего развития термоядерной энергетики, в результате которого прогнозируется увеличение выбросов и сбросов трития в окружающую среду, полученные в ходе реализации Проекта данные также будут иметь особое значение в плане радиоэкологической безопасности.

Field of application (in Kazakh) : Мақсатты тұтынушылар Республикалық санитарлық-эпидемиологиялық станция және оның облыстық филиалдары, ҚР экология, геология және табиғи ресурстар Министрлігі және басқа да мүдделі ұйымдар болып табылады. Жаһандық ауқымда әлеуетті тұтынушылар ядролық индустрияны және атом энергетикасын дамытатын, сондай-ақ ядролық отын циклі кәсіпорындарының (Жапония, Ресей, Украина, Беларусь) немесе ядролық сынақтар жүргізу салдарынан радиациялық жағдайы қолайсыз аумақтардың (Қазақстан, Ресей, АҚШ, Қытай, Франция) қызметінің қолайсыз салдары бар мемлекеттер, сондай-ақ ядролық сынақтар жүргізу салдарынан болуы мүмкін МАГАТЭ (тритий көші-қонының болжамды модельдерін верификациялау және жетілдіру және биота үшін радиоэкологиялық тәуекелдерді бағалау үшін). Нәтижесінде қоршаған ортаға тритий шығарындылары мен төгінділерінің ұлғаюы болжанатын термоядролық энергетиканың болашақ даму ауқымында жобаны іске асыру барысында алынған деректер радиоэкологиялық қауіпсіздік тұрғысынан да ерекше мәнге ие болады.