The object of research, development or design (in Russian) : 96 сортообразцов хлопчатника отечественной и зарубежной селекции

The object of research, development or design (in Kazakh) : Мактаның отандық және шетелдік 96 сортүлгілері

Aim of work (in Russian) : Целью проекта является повышение производительности АПК РК за счет создания и ускоренного внедрения в производство скороспелых, высокопродуктивных с высоким качеством волокна, сочетающих устойчивость к биотическим и абиотическим факторам среды новых сортов хлопчатника на основе методов классической и молекулярной селекции

Aim of work (in Kazakh) : Жобаның мақсаты классикалық және молекулалық селекция әдістерінің негізінде мақтаның жаңа сорттарының биотикалық және абиотикалық орта факторларына төзімділігін үйлестіретін, жоғары сапалы талшықты ерте пісетін, жоғары өнімді талшықтарды құру және өндіріске жедел енгізу есебінен ҚР АӨК өнімділігін арттыру болып табылады

Методы исследования (на русском) : Методы классической селекции и молекулярной генетики

Методы исследования (на казахском) : Классикалық селекция және молекулярлық генетиканың әдістері

Obtained results and novelty (in Russian) : В результате исследований в 2023 году выделено 16 высокопродуктивных линий хлопчатника, сочетающие скороспелость и высокий выход волокна 39-41% с типом волокна IV-V. По результатам проведенного фенотипирования селекционного материала хлопчатника установлено, что у скороспелых сортов фаза созревания составляет 47-55 дней, тогда как у позднеспелых генотипов эта фаза затягивается до 65-70 дней. В ходе исследований отобрано 16 ультроскороспелых образцов хлопчатника с вегетационным периодом 105-110 дней: М-4014, М-4035, М-4037, М-4017, М-4018, М-4010, М-4015, М-4043, М-4050, М-5045, М-5046, М-4006, М-4026, М-4004, М-4010, М-4015. Из них выделено 10 генотипов с аллелями надежных ДНК-маркеров, участвующих в управлении признака скороспелости. Определена степень молекулярно-генетического разнообразия вовлеченных в селекционный процесс перспективных сортообразцов хлопчатника, отобранных с помощью ДНК маркеров. На инфекционном фоне лучшими по устойчивости к черной корневой гнили оказались гибридные комбинации с участием сорта М-4011. Идентифицированы доноры продуктивности и скороспелости: лучшими сортами по эффектам общей комбинационной способности оказались сорта М-4011 и S-1607. Новизна результатов, полученных в 2023 году состоит в том, что на основе методов классической и маркер-опосредованной селекции созданы скороспелые сортообразцы хлопчатника в сочетании с высокой продуктивностью.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Зерттеу нәтижесінде 2023 жылы ерте пісетін және талшық шығымдылығы 39-41% құрайтын IV-V типті талшықты біріктіретін 16 жоғары өнімді мақта үлгілері анықталды. Мақта асыл тұқымды материалды фенотиптеу нәтижелері бойынша, ерте пісетін сорттарда пісетін кезең 47-55 күн болса, кеш пісетін генотиптерде бұл фаза 65-70 күнге созылатыны анықталды. Зерттеу барысында мақтаның вегетациялық кезеңдері 105-110 күндік, өте ерте пісетін 16 мақта үлгілері таңдалды: М-4014, М-4035, М-4037, М-4017, М-4018, М-4010, М-4015. , M-4043, M- 4050, M-5045, M-5046, M-4006, M-4026, M-4004, M-4010, M-4015. Олардың ішінде ерте жетілу белгісін басқаруға қатысатын сенімді ДНҚ маркерлерінің аллельдері бар 10 генотип ерекшеленіп, анақталды. Селекция процесіне қатысатын, ДНҚ маркерлерінің көмегімен іріктелген мақтаның келешекті сорттарының молекулалық-генетикалық әртүрлілік дәрежесі анықталды. Жұқпалы астарда қара тамырдың шіруі көрсеткішіне төзімділігі бойынша ең жақсысы M-4011 сортын қамтитын буданды комбинациялар болды. Инфекциялық астарда М-4011 сортының қатысуымен буданды комбинациялар қара тамыр шіріктеріне төзімділігі бойынша ең жақсы болғаны айқындалды. Өнімділік және ерте жетілу донорлары орнықтырлып, анықталды: жалпы комбинациялық қабілеттің әсері бойынша ең жақсы сорттар М-4011 және S-1607 сорттары танылды. Ағымдағы 2023 жылы алынған нәтижелердің жаңалығы – классикалық және маркерлі- сұрыптау әдістері негізінде өнімділігі жоғары мақтаның ерте пісетін сорттық үлгілері жасалды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : В результате реализации данного проекта производство получит новые высокорентабельные сорта хлопчатника со скороспелостью 105-110 дней, обладающих качеством волокна IV типа, повышенным выходом волокна 38-40%, сочетающие устойчивость к среднему засолению почвы, близкому залеганию уровня грунтовых вод, а также фузариозному и вертицеллезному вилту. По показателям урожайности и качества продукции новые сорта будут превосходить возделываемые в регионе сорта не менее чем на 15-20%. Экономический эффект результатов данного проекта заключается в получении дополнительной прибыли за счет высокой продуктивности вновь созданного сорта против предшествующих аналогов не менее чем на 10-15%, при одинаковых затратах на единицу площади.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Осы жобаны іске асыру нәтижесінде, өндіріс, 105-110 күн ерте пісетін, IV типті талшықтың сапасы бар, 38-40% жоғары талшықты шығымдылығы бар, сондай-ақ топырақтың орташа тұздануына, жер асты сулары деңгейінің жақын орналасуына, сондай-ақ фузариозды және вертицеллездік солма (вилт) ауруына төзімділікті біріктіретін мақтаның жаңа жоғары рентабельді сорттарын, яғни өндіріс алады және ұсынылады. Мақта сортарының өнімділігі мен сапасының көрсеткіштері бойынша, жаңа сорттар, өңірдегі өсіріліп келе жатқан сорттармен салыстырғанда, кемінде 15-20% - ға асып түседі. Бұл жобаның нәтижелерінің экономикалық тиімділігі бойынша, жаңадан жасалған бұл сорттардың жоғары өнімділігі есебінен, бұрынғы аналогтарымен салыстырғанда, аудан бірлігіне бірдей шығынмен кемінде 10-15%-ға қосымша пайда алу болып табылады.

Level of implementation (in Russian) : в процессе разработки

Level of implementation (in Kazakh) : даму сатысында

Efficiency (in Russian) : Проект направлен на повышение рентабельности хлопководства Республики Казахстан в 1,5-2 раза за счет селекции новых высокоурожайных скороспелых сортов хлопчатника. Будет получена прибавка урожайности на 5-6 ц/га без дополнительных агротехнологических затрат, при котором, экономическая эффективность при закупочной цене 220 тенге/кг хлопка-сырца это составит 132,0 тыс. тенге/га. При внедрении в производство на всей площади посева хлопчатника 120 тыс. га в Туркестанской области возможно получение прибыли в размере 15,8 млрд. тенге. При внедрении новых сортов с высокой всхожестью до 98-99% и урожайностью свыше 50 ц/га прибыль вырастит в два раза, фермеры приобретая семена высокой всхожестью 14-15 кг, вместо 25-30 кг, что в два раза экономия средства составит, при нынешней цене 450 тенге х 15 кг =6750 тенге вместо 11250 тенге.

Efficiency (in Kazakh) : Жоба мақтаның жаңа жоғары өнімді ерте пісетін сорттардың селекциясы есебінен, Қазақстан Республикасы мақта шаруашылығының тиімділігін (рентабельность) 1,5-2,0 есеге арттыруға бағытталған. Қосымша агротехнологиялық шығындарсыз гектарына шаққанда, қосымша 5,0-6,0 центнер жоғары өнім алынады, яғни 1,0 келі мақта шикізатының сатылу бағасы 220 теңгені құрағанда, экономикалық тиімділік гектарына 132,0 мың теңгені құрайды, Түркістан облысындағы 120,0 мың гектар мақталық егіс алқабы өндірісіне енгізілгенде, яғни жаңа сорттардан 15,8 миллиард теңге көлемінде пайда алуға болады. Мақта тұқымдарның өнгіштігі 98-99%-ға дейін жоғары, өнімділігі гектарынан 50,0 центнерден жоғары жаңа сорттар өндіріске енгізілсе, табыс екі есе артады, яғни фермерлер мақта тұқымының 1,0 келі бағасы 25-30 кг емес, оның орнына 14-15 келіден жоғары өнгіш тұқымды сатып алады, яғни айтқанда, бұл деген үнемдеу екі есеге артады, қазіргі баға бойынша 450 теңге х 15 кг = 11250 теңгенің орнына 6750 теңгені құрайды.

Field of application (in Russian) : Сельское хозяйство, селекция, семеноводство и генетика хлопчатника, субъекты АПК

Field of application (in Kazakh) : Ауыл шаруашылығы, мақтаның селекция, тұқым шаруашылығы және генетикасы, АӨК субъектілері