The object of research, development or design (in Russian) : видовой состав северо-восточной Бетпакдалы, выявить редкие, эндемичные, реликтовые растения

The object of research, development or design (in Kazakh) : Солтүстік-шығыс Бетпақдаланың түр құрамы, сирек кездесетін, эндемикалық, реликті өсімдіктерді анықтау

Aim of work (in Russian) : Изучить современный видовой состав северо-восточной Бетпакдалы, выявить редкие, эндемичные, реликтовые растения. Определить их современное распространение, места концентрации. Изучить анатомию эндемичных видов рода Arthrophytum. Современными молекулярно-генетическими методами уточнить их систематический статус.

Aim of work (in Kazakh) : Солтүстік-шығыс Бетпақдаланың қазіргі заманғы түр құрамын зерттеу, сирек кездесетін, эндемикалық, реликті өсімдіктерді анықтау. Олардың қазіргі заманғы таралуын, шоғырлану орындарын анықтау. Arthrophytum туысының эндемикалық түрлерінің анатомиясын зерттеу. Қазіргі заманғы молекулалық-генетикалық әдістермен олардың жүйелі мәртебесін нақтылау.

Методы исследования (на русском) : При выполнении проекта в 2023 г. были использованы такие ботанические методы, как: маршрутно-рекогносцировочный; эколого-систематический; эколого-географический; фитоценотический. Сбор гербарного материала осуществлялся по классической методике А.К. Скворцова (1977). Определение видовой принадлежности растений проводится на основе дихотомических ключей флористических сводок: «Флоры Казахстана» (1956-1966), «Иллюстрированного определителя растений Казахстана» (1969; 1972), «Определителя растений Средней Азии» (1968-1993). Номенклатура таксонов выверяется по Черепанову С.К. (1995). Описание сообществ при полевых осуществляются с применением геоботанических бланков. Во время экспедиционных выездов проводится сбор гербарных образцов и растительного материала видов рода Arthrophytum Schrenk для дальнейших исследований. Анатомические исследования будут выполнены по стандартным методикам на временных и постоянных срезах.

Методы исследования (на казахском) : 2023 жылы жобаны орындау кезінде мынадай ботаникалық әдістер қолданылды: экологиялық-жүйелі; экологиялық-географиялық; фитоценотикалық. Гербарлық материалды жинау А.К. Скворцовтың (1977) классикалық әдістемесі бойынша жүзеге асырылды. Өсімдіктердің түрлік тиесілігін анықтау флористикалық мәліметтердің дихотомиялық кілттері негізінде жүргізіледі: «Флоры Казахстана» (1956-1966), «Иллюстрированного определителя растений Казахстана» (1969; 1972), «Определителя растений Средней Азии» (1968-1993). Таксондардың номенклатурасы Черепанов С.К. (1995) бойынша жасалынды. Далалық қауымдастықтардың сипаттамасы геоботаникалық бланкілерді қолдану арқылы жүзеге асырылады. Экспедициялық сапарлар кезінде Arthrophytum Schrenk туыс түрлерінің гербарлық үлгілері мен өсімдік материалдарын одан әрі зерттеу үшін жинау жүргізіледі. Анатомиялық зерттеулер стандартты әдістемелер бойынша уақытша және тұрақты кесінділерде орындалатын болады.

Obtained results and novelty (in Russian) : Проведен экспедиционный выезд в район исследования, собран гербарный материал, сделаны описания растительности. С учетом того, что большинство гербарных сборов с исследуемой территории относятся к первой половине – середине XX в., современные данные о наличии и распространении редких, эндемичных и реликтовых видов являются чрезвычайно важной информацией для сохранения ботанического разнообразия региона. Экспедиционные исследования по сбору первичного материала в соответствии с составленной схемой маршрутов с 14 по 22 сентября 2023 г. был осуществлен рекогносцировочный экспедиционный выезд в северо-восточную Бетпакдалу, во время которого: собран гербарный материал (более 153 листов), сделаны описания растительных сообществ (17), отобраны материалы для анатомических и молекулярных исследований (14 видов и 26 образцов). В частности, были выявлены редкие (1 вид), эндемичные (1) и реликтовые (7) растения.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Зерттеу ауданына экспедициялық сапар жасалып, гербари материалдары жиналып, өсімдіктердің сипаттамасы жасалды. Зерттелетін аумақтан гербарлық алымдардың көпшілігі XX ғасырдың бірінші жартысы - ортасына жататынын ескере отырып, сирек кездесетін, эндемикалық және реликті түрлердің болуы мен таралуы туралы заманауи деректер өңірдің ботаникалық әртүрлілігін сақтау үшін аса маңызды ақпарат болып табылады. 2023 жылғы 14-22 қыркүйек аралығында жасалған маршруттар схемасына сәйкес бастапқы материалды жинау бойынша экспедициялық зерттеулер солтүстік-шығыс Бетпақдалаға рекогносициялық экспедициялық шығу жүзеге асырылды, оның барысында гербарлық материал (153 парақтан астам) жиналды, өсімдік қоғамдастықтарының сипаттамасы жасалды (17), анатомиялық және молекулалық зерттеулер (14 түрі және 26 үлгісі). Атап айтқанда, сирек кездесетін (1 түрі), эндемиялық (1) және реликті (7) өсімдіктер анықталды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : К числу конструктивных элементов грантового проекта следует отнести комплексный подход для решения поставленной цели. Кроме того, сам выбор объекта исследования – экотонной полосы северо-восточной Бетпакдалы - представляет собой конструктивное рассмотрение вопроса формирования флоры переходной полосы между степной и пустынной зонами. 42 представителей сем. Chenopodiaceae и проанализирован таксономический состав ценофлоры типичных сообществ. В частности, выделены доминанты фитоценозов, среди которых необходимо отметить: Salsola arbusculiformis, Krascheninnikovia ceratoides, Atriplex cana, Halocnemum strobilaсеит, Anabasis salsa, A. truncata, Haloxylon aphyllum, Artemisia terrae-alba и др. С участием редкого, занесенного в Красную книгу Казахстана (2014) вида – Tulipa alberti было выявлено и описано 5 сообществ. С участием эндемичного для флоры Казахстана вида – Arthrophytum balchaschense было выявлено 2 сообщества. С участием реликтовых видов (Arthrophytum balchaschense, Nanophyton erenaceum, Populus diversifolia, Haloxylon aphyllum и виды рода Anabasis) в целом было обнаружено 12 фитоценозов. Кроме того, был составлен предварительный список флоры изучаемой территории, насчитывающий 565 видов.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Гранттық жобаның конструктивтік элементтерінің қатарына қойылған мақсатты шешу үшін кешенді тәсілді жатқызу керек. Бұдан басқа, зерттеу объектісін таңдаудың өзі - солтүстік-шығыс Бетпақдаланың экотондық белдеуі - далалық және шөлейт аймақтар арасындағы өтпелі белдеудің флорасын қалыптастыру мәселесін сындарлы қарауды білдіреді. 42 тұқымдас өкілі. Chenopodiaceae және типтік қоғамдастықтар ценофлорасының таксономикалық құрамы талданды. Атап айтқанда, фитоценоздардың доминанттары бөлінген, олардың ішінде: Salsola arbusculiformis, Krascheninnikovia ceratoides, Atriplex cana, Halocnemum strobilaсеит, Anabasis salsa, A. truncata, Haloxylon aphyllum, Artemisia terrae-alba және т.б. Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген сирек кездесетін түрдің қатысуымен (2014) – Tulipa alberti 5 қауымдастық анықталып, сипатталды. Қазақстан флорасы үшін эндемикалық түрдің қатысуымен – Arthrophytum balchaschense 2 қауымдастық анықталды. Реликт түрлерінің қатысуымен (Arthrophytum balchaschense, Nanophyton erenaceum, Populus diversifolia, Haloxylon aphyllum, туысының түрлері және Anabasis) жалпы 12 фитоценоз табылды. Сонымен қатар, зерттелетін аумақтың 565 түрі бар флорасының алдын ала тізімі жасалды.

Level of implementation (in Russian) : Предлагаемая комплексность выполнения проекта повышает представляет собой некую модель оптимального подхода для решения вопросов установления систематического положения редких видов и определения их таксономических границ. Кроме того, изучение современного распространения редких видов в конечном счете позволит расширить информационную составляющую для растений, уже включенных в Красную книгу Республики, либо будет обоснованием для рекомендации их в состав областных Красных книг.

Level of implementation (in Kazakh) : Жобаны іске асырудың ұсынылған күрделілігі сирек кездесетін түрлердің жүйелі жағдайын белгілеу және олардың таксономиялық шекараларын анықтау мәселелерін шешудің оңтайлы тәсілінің белгілі бір моделін ұсынады. Сонымен қатар, сирек кездесетін түрлердің қазіргі заманғы таралуын зерттеу, сайып келгенде, Республиканың Қызыл кітабына енгізілген өсімдіктер үшін ақпараттық компонентті кеңейтуге мүмкіндік береді немесе оларды облыстық Қызыл кітаптардың құрамына ұсынуға негіз болады.

Efficiency (in Russian) : В качестве региона ботанического обследования в предлагаемом проекте выступает северо-восточная Бетпакдала, представляющая собой экотонную (полупустынную) территорию, а в качестве объекта изучения – ее региональная флора, с акцентом на группу редких, эндемичных, реликтовых видов, а также кормовых растений (из рода Arthrophytum). Учитывая, что пустынные и полупустынные регионы занимают большую часть территории Казахстана изучение видового состава его аридной флоры имеет особое значение, как в плане хозяйственного использования, так и в плане охраны уникального генофонда своеобразного – казахстанского – типа пустынь.

Efficiency (in Kazakh) : Ботаникалық зерттеу аймағы ретінде ұсынылған жобада экотонды (шөлейт) аумақ болып табылатын Солтүстік-Шығыс Бетпакдала, ал зерттеу объектісі ретінде сирек кездесетін, эндемикалық, реликті түрлер тобына, сондай – ақ жемшөп өсімдіктеріне (Arthrophytum туысы) назар аудара отырып, оның аймақтық флорасы бар. Шөлді және жартылай шөлді аймақтар Қазақстан аумағының басым бөлігін алып жатқанын ескере отырып, оның құрғақ флорасының түрлік құрамын зерттеу шаруашылық пайдалану тұрғысынан да, шөлдердің ерекше – қазақстандық типіндегі бірегей генофондты қорғау тұрғысынан да ерекше маңызға ие.

Field of application (in Russian) : Полученные материалы послужат основой для создания Государственного кадастра растений Карагандинской области, необходимого для оптимального использования ресурсного потенциала региона. Выделение ключевых ботанических территорий явится платформой для организации новых особо охраняемых природных территорий.

Field of application (in Kazakh) : Алынған материалдар өңірдің ресурстық әлеуетін оңтайлы пайдалану үшін қажетті және Қарағанды облысының Мемлекеттік өсімдіктер кадастрын құру үшін негіз болады. Негізгі ботаникалық аумақтарды бөлу жаңа ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды ұйымдастыру үшін платформа болып табылады.