The object of research, development or design (in Russian) : Объектом исследования является позднесредневековая городская культура Шу-Таласского междуречья на юге Казахстана. Исследования были направлены на изучение на примере городищ Шаруашылык и Аспара городской структуры, палеоэкономики, ремесел, торговли и денежного обращения в XIII–XVI вв., взаимодействия города и степи, роли городов в сложении Чагатаидского государства.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу объектісі – Қазақстанның оңтүстігіндегі Шу-Талас өзені аралықтарының кейінгі ортағасырлық қала мәдениеті. Зерттеу жұмысы 13–16 ғасырлардағы Шаруашылық пен Аспара елді мекендерін, қала құрылысын, палеоэкономикасын, қолөнерін, саудасын және ақша айналымын, қала мен даланың өзара байланысын, қалалардың рөлін мысалдар арқылы зерттеуге бағытталған. Шағатай мемлекетінің құрылуында.

Aim of work (in Russian) : Комплексные исследования имели целью сбор литературных и архивных источников по двум изучаемым городищам региона, сбор фольклорных источников по истории Юго-Восточного Казахстана, систематизацию и анализ собранных данных, проведение натурного обследования памятников, съемку детальных планов, проведение археологических раскопок, сбор, документирование и камеральную обработку полученных артефактов, изучение палеоботанических и палеозоологических материалов, получение результатов радиокарбонового датирования культурных слоев, а также проведение археологической разведки в Чу-Таласском междуречье для выявления памятников кочевой культуры позднего средневековья.

Aim of work (in Kazakh) : Өңірдегі зерттелген екі елді мекен бойынша әдеби-мұрағат деректерін жинақтау, Оңтүстік-Шығыс Қазақстан тарихына қатысты фольклорлық дереккөздерді жинақтау, жинақталған деректерді жүйелеу және талдау, ескерткіштерге далалық зерттеу жүргізу, егжей-тегжейлі жоспарлар жасау, зерттеу жұмыстарын жүргізуге жан-жақты зерттеу жүргізілді. археологиялық қазбалар, алынған артефактілерді жинау, құжаттау және үстелдік өңдеу, палеоботаникалық және палеозологиялық материалдарды зерттеу, мәдени қабаттардың радиокөміртекті мерзімін анықтау нәтижелерін алу, сондай-ақ соңғы орта ғасырлардағы көшпелілер мәдениетінің ескерткіштерін анықтау үшін Шу-Талас өзені аралықтарында археологиялық барлау жұмыстарын жүргізу.

Методы исследования (на русском) : Для реализации проводимых работ применяется методика комплексного исследования, предусматривающая наряду с традиционными приемами археологических разведок и раскопок применять методы геоархеологии и новейших технологий документирования. Для выявления планировки и фортификации, для разработки топографических планов городищ, а также при подготовке к наземной разведке памятников кочевой культуры в ареале исследуемых урбанистических центров используется дешифровка космических снимков, а также создание ортофотопланов с применением квадрокоптера (дрона), цифровой фотокамеры и электронного тахеометра. Для увеличения эффективности археологических исследований систематически применяется метод металлоразведки: обследование с помощью металлодетектора и документирование (регистрация по JPS-навигатору или теодолитом) находок на поверхности памятников, предварительное сканирование изучаемого культурного слоя, контроль грунта археологических отвалов. Исследование стратиграфии памятников дополняется отбором образцов грунта из опорных шурфов и раскопов для палеоботанического изучения (палинологический анализ), а также отбором органических образцов (уголь, кости) для радиокарбонного датирования по 14С. Для сохранения исследованных участков памятников применяются методы полевой консервации: полная или частичная (при необходимости продолжения в дальнейшем раскопок или контрольного отбора проб для естественнонаучного изучения) засыпка шурфов и раскопов отсортированным грунтом.

Методы исследования (на казахском) : Жүргізіліп жатқан жұмыстарды жүзеге асыру үшін археологиялық барлау мен қазбаның дәстүрлі әдістерімен қатар геоархеологиялық әдістер мен соңғы құжаттама технологияларын қолдануды көздейтін кешенді зерттеу әдістемесі қолданылады. Елді мекендердің орналасуы мен бекінісін анықтау, топографиялық жоспарларын әзірлеу үшін, сондай-ақ зерттелетін қала орталықтары аймағындағы көшпелілер мәдениеті ескерткіштерін жерүсті барлауға дайындық кезінде ғарыштық суреттердің декодтауы қолданылады, сондай-ақ квадрокоптерді, цифрлық фотоаппаратты және электронды толық станцияны пайдалана отырып, ортофотокарталарды жасау. Археологиялық зерттеулердің тиімділігін арттыру үшін металл іздеу әдісі жүйелі түрде қолданылады: металл іздегіштің көмегімен зерттеу және ескерткіштер бетіндегі табылған заттарды құжаттау (JPS навигаторы немесе теодолит), зерттелетін мәдени қабатты алдын ала сканерлеу, бақылау. археологиялық үйінділердің топырағы. Ескерткіштердің стратиграфиясын зерттеу палеоботаникалық зерттеу (палинологиялық талдау) үшін эталондық шұңқырлар мен қазбалардан топырақ үлгілерін таңдаумен, сонымен қатар 14С көмегімен радиокөміртекті анықтау үшін органикалық үлгілерді (көмір, сүйектер) таңдаумен толықтырылады. Ескерткіштердің зерттелген аумақтарын сақтау үшін далалық консервациялау әдістері қолданылады: толық немесе ішінара (егер әрі қарай қазба жұмыстарын жалғастыру немесе жаратылыстану ғылымын зерттеу үшін бақылау сынамасын алу қажет болса) шұңқырлар мен қазбаларды сұрыпталған топырақпен толтыру.

Obtained results and novelty (in Russian) : На цитадели городища Аспара раскопками изучен участок городской застройки XIII–XIV вв.: комплекс жилых и хозяйственных построек, возведенных на строительных остатках предшествующего караханидского времени. Из разных строительных горизонтов впервые получены пять радиокарбоновых дат, соотносимых с вещевыми комплексами XI–XII вв. и XIII – конца XIV в. С поверхности городища и из раскопов получена коллекция монет разных эмиссий: тюрко-согдийская монета, Караханиды, Саманиды, поздняя Тан, Северная Сун, Чагатаиды и эмир Тимур, а также монета кокандского чекана. На городище Шаруашылык раскопки производились впервые. Из шурфа 1 и раскопов 1 и 1а собрана большая коллекция керамической посуды (лепная и станковая), а также впервые получены три радиокарбоновые даты в пределах третьей четверти XIV в. – первой четверти XV в. В раскопе 1 и шурфе 2 обнаружена глазурованная керамика XII – начала XIII в., что согласуется с находками на городище монет западно-караханидского чекана. Новые данные позволили установить время существования городища Шаруашылык в интервале XII – начала XV в. На городищах Аспара и Шаруашылык собраны остеологические материалы – более 3000 костей домашних и диких животных и птиц. В ходе разведок выявлено 12 стоянок средневековых кочевников, 3 могильника с ритуальными оградами, стелами и каменными изваяниями. Главные результаты исследований освещены в семи научных публикациях, представлены на медийных ресурсах (сайт Института археологии им. А.Х. Маргулана) и в СМИ.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Аспара қорғанында қазба жұмыстары арқылы 13-14 ғғ. қала құрылысының аумағы зерттелді: алдыңғы Қараханидтер дәуірінің құрылыс қалдықтарында тұрғызылған тұрғын үй және шаруашылық ғимараттар кешені. Алғаш рет әр түрлі құрылыс горизонттарынан 5 радиокөміртекті дата алынды, олар 11-12 ғғ. артефактілер жиынтығымен байланысты. және 13 - 14 ғ. аяғы. Көне қоныстың бетінен және қазба жұмыстарынан әртүрлі шығарылымдағы тиындар жинағы алынды: түркі-соғды монетасы, қараханидтер, саманидтер, соңғы Таң, солтүстік жыр, шағатайлар және әмір Темір, Қоқан соғу монетасы. Шаруашылық орнында алғаш рет қазба жұмыстары жүргізілді. 1-шұңқырдан және 1 және 1а қазбаларынан керамикалық бұйымдардың үлкен коллекциясы (қалыпты және мольберт) жиналды және 14 ғ. 3 ширегінде - 15 ғ. 1 ширегі алғаш рет үш радиокөміртекті дата алынды . 1-қазба мен 2-шұңқырда 12-13 ғ. басындағы жылтыратылған керамика табылды, сол жерде орналасқан Батыс Қарахан монеталарының монеталарымен сәйкес келеді. Жаңа деректер Шаруашылық елді мекенінің 12-15 ғасырдың басы аралығында болғанын анықтауға мүмкіндік берді. Аспара және Шаруашылық учаскелерінде остеологиялық материалдар – 3000-нан астам үй және жабайы аңдар мен құстардың сүйектері жиналды. Барлау барысында ортағасырлық көшпенділердің 12 орны, ғұрыптық қоршаулары, стелалары мен тас мүсіндері бар 3 қорым анықталды. Зерттеудің негізгі нәтижелері медиа ресурстарда (Ә.Х. Марғұлан атындағы Археология институтының сайтында) және БАҚ-та ұсынылған жеті ғылыми басылымда қамтылған.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Проводимые комплексные исследования памятников городской культуры подготовили научно-методическую основу для вовлечения археологических объектов в сферу регионального и международного туризма. Также при реализации проекта к археологическим работам привлекались местные жители районов исследований, тем самым создавая рабочие места.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Қалалық мәдениет ескерткіштерін жүргізіліп жатқан кешенді зерттеулер археологиялық нысандарды аймақтық және халықаралық туризм саласына тартудың ғылыми-әдістемелік негізін дайындады. Сондай-ақ жобаны жүзеге асыру барысында зерттеу аймақтарының жергілікті тұрғындары археологиялық жұмыстарға тартылып, сол арқылы жұмыс орындары ашылды.

Level of implementation (in Russian) : нет

Level of implementation (in Kazakh) : жоқ

Efficiency (in Russian) : Заявленные в календарном плане задачи и ожидаемые результаты достигнуты.

Efficiency (in Kazakh) : Күнтізбелік жоспарда айтылған міндеттер мен күтілетін нәтижелерге қол жеткізілді.

Field of application (in Russian) : Научные результаты проекта в целях коммерциализации могут быть применены для создания новых туристических объектов и развития инфраструктуры как внутреннего, так и международного туризма.

Field of application (in Kazakh) : Жобаның ғылыми нәтижелерін коммерцияландыру мақсатында жаңа туристік алаңдарды құру және ішкі және халықаралық туризм үшін инфрақұрылымды дамыту үшін пайдалануға болады.