The object of research, development or design (in Russian) : Произведения алашской интеллигенции 1920-х годов не получили полной оценки. Поэтому возникает необходимость по-новому изучить их переводческое наследие с точки зрения современного развития мирового переводоведения. Предоставление способа и путей реализации этой потребности, исследование главной позиции в переводах переводчиков алаш, в сочетании с общностью идеи и оригинальной идеи переводимых трудов (национальные ценности, традиции, менталитет и др.) является основным объектом проекта. В проекте уделяется большое внимание изучению важности перевода в формировании национальной идеи, анализируя переводческие труды деятелей Алаша по подходам в теории перевода.

The object of research, development or design (in Kazakh) : 1920 жылдардағы Алаш зиялыларының аударған еңбектері өз бағасын толық алған жоқ. Сондықтан олардың аударма мұрасын әлемдік аударматанудың қазіргі дамуы тұрғысынан жаңаша зерттеу қажеттігі туындап отыр. Осы қажеттілікті жүзеге асырудың тәсілі мен жолдарын ұсыну, алаш аудармашыларының аудармаларындағы басты ұстанымын, аударған еңбектерінің идеясы мен түпнұсқа идеясының (ұлттық құндылықтар, дәстүр, діл т.б.) ортақтығымен ұштастыра зерттеу жобаның негізгі нысаны. Жобада алаш қайраткерлерінің аударма еңбектерін аударма теориясындағы амал-тәсілдер бойынша талдай отырып, ұлттық идеяны қалыптастырудағы аударманың маңыздылығын зерттеуге жете назар аударылады.

Aim of work (in Russian) : Чтобы стать передовой страной, вожди Алаш поднимали общие для человечества вопросы, не только через свои произведения, но и переводя произведения других национальностей. В данном проекте рассматриваются особенности литературных переводов и переводов учебников, сравниваются законы языка и литературы нации языка оригинала с законами казахского языка и литературы, исследуются общие термины, названия.

Aim of work (in Kazakh) : Алаш көсемдері алдыңғы қатарлы ел болу үшін өз туындыларымен ғана емес, өзге ұлттың еңбектерін де аудару арқылы адамзатқа ортақ мәселелерді көтерді. Аталған жобада алаш оқығандарының әдеби аудармалары мен оқулық аудармаларының ерекшеліктері қарастырылып, түпнұсқа тіліндегі ұлттың әдебиеті мен тілінің заңдылықтары, қазақ тілі мен әдебиетінің заңдылықтарымен салыстырылып, қолданылған ортақ терминдер, атаулар зерттеледі.

Методы исследования (на русском) : Методами экспертизы как герменевтика, интерпретация и оценка методологических позиций эстетического восприятия в переводах деятелей Алаш были проанализированы оригинальные тексты и тексты переводов с помощью методов сопоставления, систематизации, обобщения, вывода по научно-теоретическим задачам перевода.

Методы исследования (на казахском) : Алаш қайраткерлерінің аудармаларындағы эстетикалық қабылдаудың методологиялық ұстанымдарын: түсіну (герменевтика), пайымдау (интерпретация), бағалау (оценка) сараптай отырып, түпнұсқа мәтіндері мен аударма мәтіндерді аударманың ғылыми-теориялық міндеттері бойынша сараптап, салыстыру, жүйелеу, жинақтау, тұжырым жасау әдістері пайдаланылды.

Obtained results and novelty (in Russian) : 1.Стало известно, что алашский интеллигент К.Жумахан ввел новые термины в области естественных наук. 2.В государственном архиве города Алматы ознакомились с письмом из фонда личного происхождения №357 А.Сейтова. Также ознакомились с переводческим трудом А.Сейитова «Физиология человека» в разделе «Редкие рукописи» библиотеки им.Абая г.Семей. Были собраны слова и термины, использованные переводчиком. 3.Выявлено, что термины, переведенные Т.Шонановичем, используются и в современном языкознании. 4.Дж.Лондонская повесть «The strength of the strong» переведена на русский язык как «Сила сильных», а в 1925 году Ж.Аймаутовым на казахский как «Күштілердің күші». При рассмотрении перевода произведения было установлено, что содержание и отдельные смысловые частицы были даны в полной мере. Переводчик часто широко использует подход поиска аналогов при передаче системы сравнений. 5.Второй рассказ Дж.Лондона – «The unparalleled invasion» был переведен Ж.Аймаутовом как «Теңсіз, телегей аттаныс», а на русский как «Беспримерное нашествие». Можно сказать, что перевод был произвольным, с использованием национальных понятий, характерных для казахского языка. 6.А.Байтурсынулы свободно переводил басни И.Крылова, вкладывал в них свои идеи, взгляды, стремился адаптировать их к казахской психологии, к бытию. 7.Кыргызский перевод повести М.Ауэзова «Коксерек» найден в Центральном архиве Бишкека, Кыргызская Республика. Перевод был опубликован в 1928 году.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : 1.Алаш зиялысы К.Жұмахан жаратылыстану ғылым саласына жаңа терминдер енгізгені белгілі болды. 2.Алматы қаласы мемлекеттік архивінен А.Сейітовтің №357 жеке тектік қорынан Әлімхан Ермековтың А.Сейітов туралы жазған хатымен таныстық. Сондай-ақ, Семей қаласындағы Абай атындағы кітапхананың «Сирек қолжазбалар» бөліміндегі А.Сейітовтың «Адам физиологиясы» атты аударма еңбегі кездесті. Аудармашының пайдаланған сөздері мен терминдері жинақталды. 3.Т.Шонанұлы аударған терминдер қазіргі тіл білімінде де қолданыста екендігі зерделенді. 4.Дж.Лондонның «The strength of the strong» атты әңгімесі орыс тіліне «Сила сильных» қазақ тіліне Ж.Аймауытовтың тәржімасымен «Күштілердің күші» деп 1925 жылы аударылған. Шығарманың аудармасын қарастырғанда, мазмұн мен жекелеген мағыналық бөлшектер толық берілгені анықталды. Аудармашы көбіне теңеулер жүйесін беруде аналог табу тәсілін кеңінен қолданып отырады. 5.Ж.Аймауытұлының Дж.Лондоннан аударған екінші әңгімесі – «The unparalleled invasion» − «Теңсіз, телегей аттаныс», орысшасы «Беспримерное нашествие». Аударма қазаққа тән ұлттық ұғымдарын қолданып, еркін аударған деп айта аламыз. 6.А.Байтұрсынұлы И.Крылов мысалдарын еркін аударып, арасына өз идеяларын, көзқарасын қосып, қазақ психологиясына, болмысына қарай бейімдеуді мақсат еткен. 7.Қырғызстан Республикасы Бішкек қаласындағы Орталық архивтен М.Әуезовтың «Көксерек» әңгімесінің қырғыз тіліндегі аудармасы табылды. Аударма 1928 жылы жарық көрген.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Результаты проекта позволят сформировать новые социальные и экономические инициативы. Результаты исследований по проекту опубликованы в журнале и сборнике международных конференций, рекомендованных отечественным ККСОН. 1. Тусипова Г., Дауренбекова Л. Перевод Алашского периода: Ж. Аймаутович – первый переводчик рассказов Дж.Лондона на казахский язык // Вестник Евразийского гуманитарного института. https://ojs.egi.kz/index.php/BULLETIN/article/view/383 2. Дауренбекова Л., Солтанаева Е. Позиция деятелей Алаша в переводе басенного жанра / «https://translationsymposium.manas.edu.kg/2023_translation_symposium_thesisbook.pdf

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Жоба нәтижелері жаңа әлеуметтік және экономикалық бастамалар қалыптастыруға мүмкіндік береді. Жоба бойынша зерттеулердің нәтижесі Отандық ҒЖБССҚК ұсынған журналда және халықаралық конференциялар жинағында жарияланды. 1. Түсипова Г, Дауренбекова Л. «Алаш кезеңіндегі аударма: Ж.Аймауытұлы – Дж.Лондон әңгімелерін қазақ тіліне тұңғыш аударушы»// Еуразия гуманитарлық институтының хабаршысы. https://ojs.egi.kz/index.php/BULLETIN/article/view/383 2. Дауренбекова Л., Солтанаева Е. «Алаш қайраткерлерінің мысал жанрын аударудағы ұстанымы»//https://translationsymposium.manas.edu.kg/2023_translation_symposium_thesisbook.pdf

Level of implementation (in Russian) : Результаты проекта вносят активный вклад в выполнение задач, указанных в Посланиях Президента РК К. Токаева народу Казахстана 2023 года и государственной программе развития образования Республики Казахстан до 2025 года, государственной программе «Цифровой Казахстан».

Level of implementation (in Kazakh) : Жоба нәтижелері ҚР Президенті Қ. Тоқаевтың 2023 жылғы Қазақстан халқына Жолдаулары және Қазақстан Республикасында Білім беруді дамытудың 2025 жылға дейінгі мемлекеттік бағдарламасын, «Цифрлық Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасында көрсетілген міндеттердің орындалуына белсенді үлес қосады.

Efficiency (in Russian) : Результатами исследования станут новые, инновационные знания в переводоведении, алашоведении, а также в фонде национальных и общечеловеческих ценностей. Полученные результаты окажут положительное влияние на казахстанские исследования. Проект будет способствовать популяризации переводческих трудов деятелей Алаша. В ходе перевода выявлены общие закономерности языка оригинала, казахского языка и литературы, что способствует формированию термина. В условиях модернизации общества способствует расширению интеллектуального поля читателя, признанию казахской истории, культуры. Кроме того, способствует росту культурно-социального, духовного, интеллектуального потенциала страны.

Efficiency (in Kazakh) : Зерттеу нәтижелері аударматану, алаштану ғылымындағы, сондай-ақ ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтар қорындағы жаңа, инновациялық білім болмақ. Алынған нәтижелер қазақстандық зерттеулерге оң әсерін береді. Жобада алаш қайраткерлерінің аударма еңбектерін танытуға ықпал етеді. Аударма барысында анықталған түпнұсқа тілінің, қазақ тілі мен әдебиетіне ортақ заңдылықтары айқындалып, термин түзуге септігін тигізеді. Қоғамды жаңғырту жағдайында оқырманның интеллектуалдық өрісін кеңейтуіне, қазақ тарихын, мәдениетін тануына әсер етеді. Сонымен қатар, елдің мәдени-әлеуметтік, рухани, зияткерлік әлеуетінің артуына үлес қосады.

Field of application (in Russian) : Результаты работы, выполненные в ходе проекта, используются на всех 3 ступенях обучения (бакалавриат, магистратура, докторантура) по образовательным программам Филология и Казахский язык и литература, переводческое дело. Также используется при обучении казахскому языку и литературе в общеобразовательных школах и колледжах гуманитарного образования.

Field of application (in Kazakh) : Жоба барысында орындалған жұмыс нәтижелері филология және қазақ тілі мен әдебиеті, аударма ісі білім беру бағдарламалары бойынша білім алушылардың 3 сатысында да (бакалавриат, магистратура, докторантура) пайдаланылады. Сондай-ақ жалпыға білім беретін орта мектептерде мен гуманитарлық білім беретін колледждерде қазақ тілі мен әдебиетін оқытуда қолданылады.