The object of research, development or design (in Russian) : Объект исследования –замкнутый цикл от разработки способа получения водорода и материалов для его хранения до разработки материалов и устройства по использованию водорода.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу нысаны – сутегі мен оны сақтауға арналған материалдарды алу тәсілін әзірлеуден бастап сутекті пайдалануға арналған материалдар мен құрылғыларды әзірлеуге дейнгі тұйық цикл.

Aim of work (in Russian) : Цель НИР – разработка и развитие инновационных устройств, материалов и технологий для обеспечения эффективного внедрения и использования водородной энергетики.

Aim of work (in Kazakh) : ҒЗЖ мақсаты – сутегі энергетикасын тиімді енгізу мен пайдалануды қамтамасыз ету үшін инновациялық құрылғыларды, материалдар мен технологияларды әзірлеу мен дамыту.

Методы исследования (на русском) : Методы исследования – способ получения водорода методами сверхвысокочастотного (СВЧ)–разряда и плазменно-пучкового разряда (ППР) на плазменно-пучковой установке (ППУ), металлографический анализ для изучения микроструктуры, морфологии поверхности, рентгенофазовый анализ для изучения фазового состава и кристаллографических структур, изучение процессов гидрирования/дегидрирования, измельчение и гомогенизация на шаровой мельнице, термическая активация, адсорбционная порометрия, гавольностатическое испытание, определение предела прочности при изгибе.

Методы исследования (на казахском) : Зерттеу әдістері – плазмалық-сәулелік қондырғыда (ПСҚ) аса жоғары жиілікті (АЖЖ)- разрядта және плазмалық-сәулелік разряд (ПСР) әдістерімен сутегі алу тәсілі, микроқұрылымды, бетті морфологияны зерттеуге арналған металлографиялық талдау, фазалық құрамы және кристаллографиялық құрылымдарды зерттеуге арналған рентгендік фазалық талдау, гидрлеу/дегидрлеу процестерін зерттеу, шарлы қондырғыла ұнтақтау және гомогенизация диірмен,термиялық белсендіру, адсорбциялық порометрия, гаволностатикалық сынақ, иілу кезінде беріктік шегін анықтау.

Obtained results and novelty (in Russian) : Результаты работы в соответствии с календарным планом на 2023 год: – завершена разработка нового способа получения водорода и установки для проведения прикладных исследований. Проведена экспериментальная отработка способа получения водорода в СВЧ-разряде и ППР. Проведены комплексные пуско-наладочные работы для отработки и реализации выбранного способа получения водорода и определены параметры экспериментов на разработанной установке для прикладных исследований, – определено влияние термоциклических процессов сорбции/десорбции на стабильность эксплуатационных свойств сорбционных материалов для хранения водорода. Изучено влияние многократных процессов гидрирования\дегидрирования на структурно-фазовое состояние и эксплуатационные свойства водородоемких материалов. Проведены работы по исследованию структурно-фазовых превращений и дефектной структуры интерметаллического сплава-накопителя водорода на основе интерметаллидов титана в процессе высокотемпературных ресурсных испытаний, – завершена разработка конструкции топливного элемента и проведена оценка пиковых характеристик твердооксидного топливного элемента. Проведены испытания блока при максимально возможной для данного типа ТЭ плотности тока и температурной зависимости, а также оптимизированы рабочие параметры ТЭ. По результатам исследований получены авторские свидетельства на изобретения и опубликованы научные статьи.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : 2023 жылға арналған күнтізбелік жоспарға сәйкес жұмыс нәтижелері: – cутекті алудың және қолданбалы зерттеулер жүргізуге арналған қондырғының жаңа әдісін әзірлеу аяқталды. АЖЖ-разрядты және ПСР сутекті алу тәсілін тәжірибелік пысықтау жүргізілді. Сутекті алудың таңдалған әдісін пясықтау және іске ыру үшін кешенді іске қосу-реттеу жұмыстары жүргізілді және қолданбалы зерттеулерге арналған әзірленген қондырғыда эксперименттердің параметрлері анықталды. – термоциклді сорбция/десорбция процестерінің сутекті сақтауға арналған сорбциялық материалдардың пайдалану қасиеттерінің тұрақтылығына әсері анықталды. Сутекті көп қажет ететін материалдардың құрылымдық-фазалық күйіне және пайдалану қасиеттеріне бірнеше гидрлеу\дегидрлеу процестерінің әсері зерттелді. Жоғары температуралы ресурстық сынақтар процесінде титан интерметаллидтері негізінде сутегі жинақтағыш-металлдық қорытпаның құрылымдық-фазалық түрленулерін және ақаулы құрылымын зерттеу бойынша жұмыстар жүргізілді, – отын ұяшығының конструкциясын әзірлеу аяқталды және қатты оксидті отын ұяшығының ең жоғары сипаттамаларын бағалау жүргізілді. ОЭ-нің осы түрі үшін мүмкін болатын ең жоғары ток тығыздығы мен температураға тәуелділікте блокты сынау жүргізілді, сондай-ақ ОЭ-нің жұмыс параметрлері оңтайландырылды. Зерттеу нәтижелері бойынша өнертабыстарға авторлық куәліктер алынды және ғылыми мақалалар жарияланды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Методика получения водорода плазмо-химическим способом; установка для прикладных исследований по получению водорода СВЧ-разрядом; способ твердофазного механохимического синтеза порошковой смеси методом комбинирования технологических процессов; опытные образцы водород-аккумулирующего материала на основе орто-сплавов; метод формирования твердооксидного топливного элемента; модельные образцы электродов твердооксидных топливных элементов; перспективные материалы для электродов ТЭ с диспергированными моно и биметаллическими наночастицами металлов; методика синтеза и стабилизации металлсодержащих наночастиц; методика получения наночастиц и матрицы-подложки; способ получения моно- и биметаллических наночастиц металлов на оптимальных носителях.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Сутекті плазмалық-химиялық тәсілмен алу әдістемесі; сутекті АЖЖ-разрядпен алу бойынша қолданбалы зерттеулерге арналған қондырғы; технологиялық процестерді біріктіру әдісімен ұнтақ қоспасын қатты фазалы механохимиялық синтездеу тәсілі; орто-қорытпалар негізінде сутегі-жинақтаушы материалдың тәжірибелік үлгілері; қатты оксидті отын элементін қалыптастыру әдісі; қатты оксидті отын элементтері электродтарының модельдік үлгілері; металдардың көпіршікті моно және биметалдық нанобөлшектері бар ТЭ электродтарына арналған перспективалық материалдар; құрамында металы бар нанобөлшектерді синтездеу және тұрақтандыру әдістемесі; нанобөлшектер мен матрица-төсенішті алу әдістемесі; оңтайлы тасымалдағыштарда металдардың моно - және биметалдық нанобөлшектерін алу тәсілі.

Level of implementation (in Russian) :

Level of implementation (in Kazakh) :

Efficiency (in Russian) : Создание научно-технического задела для развития Казахстана в области водородных технологий; повышение эффективности использования энергоресурсов для обеспечения народное хозяйство надежными, компактными и безопасными источниками, работающими на водороде для различных нужд; развитие экологически чистой энергетики и принятие обществом идей водородной экономики.

Efficiency (in Kazakh) : Қазақстанның сутегі технологиялары саласында дамуының ғылыми-техникалық негіздерін жасау; халық шаруашылығын әртүрлі қажеттіліктер үшін сутегімен жұмыс істейтін сенімді, жинақы және қауіпсіз көздермен қамтамасыз ету үшін энергетикалық ресурстарды пайдалану тиімділігін арттыру; таза энергетиканы дамыту және сутегі экономикасы идеяларын қоғаммен қабылдау.

Field of application (in Russian) : Водородные технологии, экологически чистая энергетика, водородная экономика.

Field of application (in Kazakh) : Сутегі технологиялары, экологиялық таза энергетика, сутегі экономикасы.