The object of research, development or design (in Russian) : В качестве объектов исследования взяты из коллекции риса ИББР для скрещивания 35 сортообразцов, из них 31 интрогрессивные линии (ИЛ), предоставленные ФГБНУ «Всероссийский научно-исследовательский институт риса» (Краснодар, РФ) и ФГБНУ ВНИИИЗК им. И.Г. Калиненко (г. Зерноград, Ростов на Дону, РФ) согласно договору о сотрудничестве, обмене и предоставлении генплазмы риса, остальные четыре являются казахстанскими районированными высокопродуктивными сортами – Баканас, Фатима, Айсауле и Ару, которые использовались в качестве материнских линий.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу нысаны ретінде ӨББИ күріш коллекциясынан 35 сорт алынды, оның интрогрессивті 31 линиясын (ИЛ) ынтымақтастық, күріш гермоплазмасымен қамтамасыз ету және айырбастау келісім-шартына сәйкес ФМБМ «Бүкілресейлік күріш ғылыми-зерттеу институты» және ФМБМ И.Г. Калиненко атындағы Бүкілресейлік дәнді дақылдар ғылыми-зерттеу институты (Зерноград, Дондағы Ростов, РФ) ұсынған, қалған төртеуі аналық линия ретінде пайдаланылған қазақстанда аудандастырылған өнімділігі жоғары сорттар – Бақанас, Фатима, Айсауле және Ару.

Aim of work (in Russian) : Создание гибридов F1BC1 на основе введения и пирамидирования генов резистентности к пирикуляриозу в высокопродуктивные районированные в Казахстане сорта риса с использованием MAS. ПЦР анализ созданного селекционного материала F1BC1 на наличие в генотипе генов резистентности к Magnaporthe oryzae.

Aim of work (in Kazakh) : МАS көмегімен Қазақстанда аудандастырылған күріштің жоғары өнімді сорттарына пирикуляриозға төзімділік гендерін енгізу және пирамидалау негізінде F1BC1 гибридтерін алу. Алынған F1BC1 селекциялық материалына генотиптегі Magnaporthe oryzae резистенттілік генінің болуына ПТР көмегімен талдау.

Методы исследования (на русском) : Гибридизация проводилась с помощью пневмокастрации (трехканальный пневмокастратор) и «ТВЕЛЛ» методом опыления растений, где донорами являлись 31 сорт и линий, в геноме которых присутствуют гены устойчивости к пирикуляриозу (Pi-1, Pi-2, Pi-33, Pi-ta), реципиентами служили высокопродуктивные районированные казахстанские сорта, такие как Баканасский, Фатима, Айсауле и Ару. Изолирование геномной ДНК проводили согласно СТАБ методу из этиолированных 10-12 дневных проростков риса. Для идентификации генов использовали SSR маркеры. ПЦР проводили на амплификаторе T100 (BioRad). Далее ПЦР продукты разделяли 8% полиакриламидном геле.

Методы исследования (на казахском) : Гибридизация пневмокастрация (үш арналы пневмокастратор) және өсімдіктерді тозаңдандырудың «ТВЕЛЛ» әдісі арқылы жүзеге асырылды, мұнда донор ретінде геномында пирикуляриозға төзімділік гендері (Pi-1, Pi-2, Pi-33, Pi) бар күріштің 31 сорты пен линиялары, ал реципиент ретінде Бақанас, Фатима, Айсауле және Ару сияқты өнімділігі жоғары аудандастырылған қазақстандық сорттар пайдаланылды. Геномдық ДНҚ-ны бөліп алу этиолданған 10-12 күндік күріш өскіндерінен CTAB әдісі бойынша жүргізілді. Гендерді идентификациялау үшін SSR маркерлері пайдаланылды. ПТР T100 амплификатор (BioRad) көмегімен жүзеге асырылды. Ары қарай ПТР өнім 8% полиакриламидті гельде бөлінді.

Obtained results and novelty (in Russian) : В результате проведения скрещиваний получено 181 комбинации, из них отобраны 101 фертильных гибридных линий, которые могут служить перспективными интрогрессированными линиями в селекции отечественных сортов риса. Проведена гибридизация сортов доноров генов, контролирующих устойчивость к пирикуляриозу, с высокопродуктивными районированными в Казахстане сортами риса (донорных и реципиентных форм риса) пневмокастрацией и опылением «ТВЕЛЛ» методом, и получено гибридное потомство F1BC1 поколений. Проведен мультиплексный ПЦР анализ 54 образцов гибридных линий F1BC1 на присутствие генов устойчивости к пирикуляриозу Pi-33, Pi-ta. Pi-1 и Pi-2. Проведен ПЦР анализ созданного селекционного материала F1BC1 на наличие в генотипе генов резистентности к Magnaporthe oryzae. ПЦР анализ показал наличие генов устойчивости к пирикуляриозу (Pi-1, Pi-2, Pi-33 и Pi-ta) в гибридных линиях как в гомо-, так и в гетерозиготном состоянии. Данные гены считаются наиболее эффективными в борьбе с пирикуляриозом. По результатам проведенного молекулярного скрининга отобраны 34 устойчивые гибридные линии для дальнейших селекционных работ. Впервые в Казахстане проведены исследования по пирамидированию генов резистентности к Magnaporthe oryzae в отечественные районированные сорта риса.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Будандастыру нәтижесінде 181 комбинация алынды, оның ішінде отандық күріш сорттарының селекциясында перспективті интрогрессиялық линиялар ретінде 101 фертильді гибридті линия таңдалды. Пирикуляриозға төзімділікті бақылайтын гендердің донорлық сорттарын Қазақстанда аудандастырылған өнімділігі жоғары күріш сорттарымен будандастыру (күріштің донорлық және реципиенттік түрлері) пневмокастрациялау және «ТВЕЛ» әдісі бойынша тозаңдандыру арқылы жүргізілді, және F1BC1 ұрпақтарының гибридті ұрпақтары алынды. F1BC1 гибридтерінің 54 үлгісіне пирикуляриозға төзімділік Pi-33, Pi-ta Pi-1 және Pi-2 гендерінің болуына мультиплексті ПТР талдауы жүргізілді. Шығарылған F1BC1 селекциялық материалының генотипіндегі Magnaporthe oryzae – ге резистентті гендерінің болуы бойынша ПТР талдау жүргізілді. ПТР талдау гибридті линияларда пирикуляриозға төзімділік гендерінің (Pi-1, Pi-2, Pi-33 және Pi-ta) гомо- және гетерозиготалы күйде кездескендігін көрсетті. Бұл гендер пирикуляриозбен күресуде ең тиімді болып саналады. Молекулалық скрининг нәтижелері бойынша болашақтағы селекциялық жұмыстар үшін тұрақты гибридті линиялар таңдалып алынды. Қазақстанда алғаш рет отандық аудандастырылған күріш сорттарына Magnaporthe oryzae -ға төзімділік гендерін енгізу бойынша пирамидалау жұмыстары жүргізілді.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Создание отечественных сортов и линий риса, резистентных к пирикуляриозу, представляется важным в повышении урожайности сортов риса и экспортного потенциала страны.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Күріш сорттарының өнімділігін арттыру және еліміздің экспорттық әлеуетін арттыруда пирикуляриоз ауруына төзімді отандық сорттар мен күріш линияларын жасау аса маңызды.

Level of implementation (in Russian) : В результате маркер-ассоциированной селекции из полученных 101 фертильных гибридных линий отобраны 36 гибридов F1BC1: 3 гибрида, содержащие ген Pi-33, 14 – Pi-ta ген, 15 – Pi-1 ген и 4 – Pi-2 ген, которые являются основой для создания отечественных сортов риса резистентных к Magnaporthe oryzae.

Level of implementation (in Kazakh) : Маркер-ілеспелі селекция нәтижесінде 101 фертильді гибридті линиялар арасынан отандық Magnaporthe oryzae-ға төзімділігі бар күріш сорттарын алуға негіз болатын 36 F1BC1 гибридтер іріктеліп алынды: генотиптерінде Pi-33 гені бойынша 3 гибрид, Pi-ta гені бойынша 14 гибрид, Pi-1 гені бойынша 15 гибрид және Pi-2 гені бар 4 гибрид.

Efficiency (in Russian) : Экономическая эффективность заключается в создании сорта риса устойчивых к пирикуляриозу на основе полученных нами интрогрессированных и пирамидированных линии риса в будущем увеличить урожайность риса в сравнении с другими районированными сортами на 130%, что в денежном эквиваленте составляет от 45.540 до 202.400 тг/га.

Efficiency (in Kazakh) : Экономикалық тиімділік басқа аудандастырылған сорттармен салыстырғанда күріш өнімділігін 130%-ға арттыру үшін болашақта алынған күріштің интрогрессияланған және пирамидаланған линиялары негізінде пирикуляриозға төзімді күріш сортын құрудан тұрады, ақшалай есептегенде 45540 теңгеден 202400 тг/га.

Field of application (in Russian) : Сельское хозяйство, семеноводство, растениеводство.

Field of application (in Kazakh) : Ауыл шаруашылығы, тұқым шаруашылығы, өсімдіктану.