The object of research, development or design (in Russian) : окружающая среда и население поселков Бидайколь, им Ы.Жахаева, Сунаката Кызылординской области РК

The object of research, development or design (in Kazakh) : Қазақстан Республикасы Қызылорда облысы Сунақата, Ы.Жақаев және Бидайкөл ауылдарының қоршаған ортасы мен халқы.

Aim of work (in Russian) : оценка негативного воздействия техногенных факторов действующих уранодобывающих предприятии на окружающую среду и состояние здоровья населения, проживающего в зоне их влияния и разработка методов их нивелирования

Aim of work (in Kazakh) : жұмыс істеп тұрған уран өндіруші кәсіпорындардың қоршаған ортаға және олардың әсер ету аймағында тұратын халықтың денсаулық жағдайына техногендік факторлардың теріс әсерін бағалау және оларды нивелирлеу әдістерін әзірлеу

Методы исследования (на русском) : информационно-аналитический, радиометрический, радиохимический, радиоспектрометрический, санитарно-гигиенический, эпидемиологический, лабораторный, статистический

Методы исследования (на казахском) : ақпараттық-аналитикалық, радиометриялық, радиохимиялық, радиоспектрометриялық, санитарлық-гигиеналық, эпидемиологиялық, зертханалық, статистикалық.

Obtained results and novelty (in Russian) : радиоэкологическое исследование выявило, что на ликвидированном участке уранового месторождения «Северный Карамурын» существуют аномальные участки с площадью 38 м2, где среднее значение МАЭД гамма-излучения превышает фоновые значения до 8 раз. Вероятная суммарная годовая эффективная доза внешнего и внутреннего облучения для населения п. Сунаката составляет 0,89 мЗв/год, п. Ы. Жахаева 1,15 мЗв/год, п.Бидайколь 2,49 мЗв/год, при норме 1 мЗв/год от техногенных источников. В пробах воды, отобранных из колодцев села Бидайколь суммарная альфа-активность до 4 раз, концентрация урана до 2 раз превышает допустимую норму для питьевой воды. В поверхностных водах реки Сырдарья вблизи уранового месторождения «Ирколь» и «Северный Карамурын» наблюдается загрязнение альфа--излучающими радионуклидами, где среднее значение суммарной альфа-активности составиляет 0,26 Бк/л, которое превышает до 3 раз контрольное значение. Результаты эпидемиологического исследования свидетельствуют о более высокой заболеваемости жителей населенных пунктов, расположенных вблизи действующих урановых месторождений Cырдарьинской урановорудной провинции. Для жителей села Бидайколь характерны болезни мочеполовой системы, системы кровообращения и дыхания. Тубулоинтерстициальные болезни почек занимают ведущее место среди патологии мочеполовой системы.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : : радиоэкологиялық зерттеу "Солтүстік Қарамұрын" уран кен орнының жойылған учаскесінде ауданы 38 м2 болатын аномальды учаскелер бар екенін анықтады, онда гамма-сәулеленудің ДАЭҚ орташа мәні фондық мәндерден 8 есеге дейін асады. Сұнаката тұрғындары үшін сыртқы және ішкі сәулеленудің ықтимал жалпы жылдық тиімді дозасы 0,89 мЗв/жыл, Ы. Жақаев 1,15 мЗв/жыл, Бидайкөл ауылы 2,49 мЗв/жыл құрайды , техногендік көздерден нормасы 1 мЗв/жыл. Құдықтардан алынған су сынамаларында Бидайкөл ауылында альфа-белсенділігінің жиынтығы 4 есеге дейін, уран концентрациясы ауыз су үшін рұқсат етілген нормадан 2 есеге дейін асады. Сырдария өзенінің жер үсті суларында "Ирколь" және "Солтүстік Қарамұрын" уран кен орындарының маңында альфа-сәуле шығаратын радионуклидтермен ластануы байқалады, мұнда альфа-белсенділігік жиынтығының орташа мәні 0,26 Бк/л құрайды, ол бақылау мәнінен 3 есеге дейін асады. Эпидемиологиялық зерттеу нәтижелері Сырдария уран кені провинциясының жұмыс істеп тұрған уран кен орындарына жақын орналасқан елді мекендер тұрғындарының аурушаңдығының жоғары екендігін көрсетеді. Бидайкөл ауылының тұрғындары несеп-жыныс жүйесінің, қан айналымы мен тыныс алу жүйесінің ауруларымен сипатталады. Несеп-жыныс жүйесінің патологиялары арасында тубулоинтерстициалды бүйрек аурулары жетекші орын алады.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : В рамках реализации научного проекта сотрудниками Института проведены серии мероприятий, важных для осуществления поставленной цели: организация и осуществление экспедиционных выездов по 4 населенным пунктам Кызылординской области, пешеходная гамма-съемка (367 точек); автомобильная гамма-съемка с помощью «Гамма - Сенсор» (2250 точек), измерение ЭРОА радона в воздухе помещениях (68), измерение микроклимата (температура, влажность и скорость движение воздуха) и освещенности в жилых помещениях –58, отбор пищевых продуктов (молоко, мясо, рыба, злаковые, бахчевые продукты) – 13, отбор проб из объектов окружающей среды – 105, из них почва – 52 проб, вода – 43 проб, донные отложения – 20 проб, отбор биопроб (моча) для определения содержания урана (147 проб). Для оценки внешней дозы облучения разных групп населения были розданы термолюминесцентные дозиметры (80). В испытательной лаборатории радиохимии и радиоспектрометрии Института проведены исследования 301 пробы (объектов окружающей среды и пищевых продуктов), 147 биопроб на содержания радионуклидов. Для проведения эпидемиологического исследования была создана электронная база данных по состоянию здоровья населения, которая содержит сведения о здоровье 9 970 человек, исследование проводилось среди взрослого населения, длительно проживающего вблизи объекта урановой промышленности - 5 655 человек. В результате осуществления проекта научно – исследовательская группа опубликовала 24 публикации.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Ғылыми жобаны іске асыру шеңберінде институт қызметкерлері алға қойылған мақсатқа жету үшін маңызды іс-шаралар кешенін жүзеге асырды: Қызылорда облысының 4 елді мекеніне экспедициялық сапарлар ұйымдастырылды және өткізілді, жаяу жүргіншілер гамма-түсірілімі( 367 нүкте); "Гамма-Сенсор" көмегімен автомобиль гамма – түсірілімі (2250 нүкте) , үй-жайлардың ауасындағы радонның ЭТКБ - гін өлшеу (68), тұрғын үй-жайлардағы микроклиматты (температура, ылғалдылық және жылдамдық ауа қозғалысы) және жарықтандыруды өлшеу -58, тамақ өнімдерін іріктеу (сүт, ет, балық, дәнді дақылдар, бақша өнімдері) – 13, қоршаған орта объектілерінен сынама алу – 105, оның ішінде топырақ – 52 сынама, су – 43 сынама, түбіндегі шөгінділер – 20 сынама, уранның құрамын анықтау үшін биопроб (несеп) (147 сынама) алынды. Халықтың әртүрлі топтарының сыртқы сәулелену дозасын бағалау үшін термолюминесцентті дозиметрлер таратылды (80). Институттың радиохимия және радиоспектрометрия сынақ зертханасында 301 сынама (қоршаған орта және тамақ өнімдері объектілері), радионуклидтердің құрамына 147 биопроб өткізілді. Эпидемиологиялық зерттеу жүргізу үшін халықтың денсаулығының жай - күйі бойынша 9 970 адамның денсаулығы туралы мәліметтерді қамтитын электрондық деректер базасы құрылды, зерттеу уран өнеркәсібі объектісінің жанында ұзақ уақыт тұратын ересек тұрғындар арасында жүргізілді-5 655 адам. Жобаны жүзеге асыру нәтижесінде ғылыми-зерттеу тобы 24 жарияланым жариялады.

Level of implementation (in Russian) : Опубликованы 4 статьи в рейтинговых журналах, входящих в базу данных компании Scopus и Web of Science, 3 статьи в журналах, которые включены в список рекомендуемых журналов ККСОН МОН РК, 17 тезисов в сборниках Международных конференции. Разработаны методические рекомендации и внедрены в организации практического здравоохранения. Получено авторское свидетельство на объекты интеллектуальной собственности.

Level of implementation (in Kazakh) : Іске асыру дәрежесі: Scopus және Web of Science компаниясының дерекқорына кіретін рейтингтік журналдарда 4 мақала, ҚР БҒМ БҒСБК ұсынылған журналдар тізіміне енгізілген журналдарда 3 мақала, халықаралық конференция жинақтарында 17 тезис жарияланды. Әдістемелік ұсынымдар әзірленді және практикалық денсаулық сақтау ұйымдарына енгізілді. Зияткерлік меншік объектілеріне авторлық куәлік алынды.

Efficiency (in Russian) :

Efficiency (in Kazakh) :

Field of application (in Russian) : экология, здравоохранение с разработкой и осуществлением комплекса мероприятий профилактической направленности, включающие радиологические, санитарно-гигиенические и медико-профилактические меры.

Field of application (in Kazakh) : Алынған нәтижелерді қолдану аясы радиологиялық, санитарлық-гигиеналық және емдік-профилактикалық іс-шараларды қоса алғанда, профилактикалық іс-шаралар кешенін әзірлеу және енгізу арқылы экология, денсаулық сақтау болып табылады.