The object of research, development or design (in Russian) : Проблема изучения редких видов рода Allium является актуальной, так как при негативном антропогенном воздействии и изменении климата из растительных сообществ первыми выпадают редкие и исчезающие виды. Между тем из 45 видов луков флоры Восточного Казахстана, 30% отнесены к редким или исчезающим. Реализация проекта направлена на сохранение биоразнообразия Восточного Казахстана, где научный интерес для изучения представляют редкие виды и узколокальные эндемы рода Allium в географических регионах: Сауро-Манрак, Зайсанская котловина, Казахстанский Алтай. Оценка современного состояния редких видов луков флоры Восточного Казахстана на популяционно-организменном, молекулярно-генетическом и фитохимическом уровнях послужит научной базой для сохранения генетического потенциала флоры региона с учетом фактических ареалов, лимитирующих факторов и современных разработок по их сохранению in-situ и ex-situ. Для выполнения проекта применены полевые, камеральные и экспериментальные методы, а также подготовительный этап.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Allium туысының сирек кездесетін түрлерін зерттеу мәселесі өзекті болып табылады, өйткені жағымсыз антропогендік әсері және климаттың өзгеруі сирек және жойылып кету қаупі төнген өсімдіктер түрлерінің қауымдастығына бірінші болып әсер етеді. Ал, Шығыс Қазақстанның флорасындағы пияздың 45 түрінің 30 % сирек кездесетін немесе жойылып бара жатқандар қатарына жатқызылған. Жобаны жүзеге асыру зерттеуге ғылыми қызығушылық тудыратын сирек түрлер мен Allium туысының тар жергілікті эндемиктері бар Шығыс Қазақстанның биоәртүрлілігін сақтауға арналған: Сауро-Манрак, Зайсан ойпаты, Қазақстан Алтайы географиялық аймақтарға бағытталған. Шығыс Қазақстан флорасында сирек кездесетін пияз түрлерінің қазіргі жағдайы популяциялық-даралық, молекулалық-генетикалық және фитохимиялық деңгейде бағалау облыс флорасының генетикалық әлеуетін сақтаудың ғылыми негізі болып табылады және нақты мекендеу орындары, шектеуші факторлары және олардың in-situ және ex-situ сақталуына арналған заманауи әзірлемелер жасалады. Жобаны жүзеге асыру үшін далалық, камералық және тәжірибелік әдістер, сонымен қатар дайындық кезеңі қолданылды.

Aim of work (in Russian) : Изучение распространения и оценка современного состояния редких видов рода Allium Восточного Казахстана на основании популяционно-организменных, молекулярно-генетических, фитохимических показателей. Создание коллекции редких видов луков и их интродукция в Алтайском ботаническом саду. Разработка мероприятий по охране редких видов рода Allium Восточного Казахстана.

Aim of work (in Kazakh) : Популяциялық-даралық, молекулалық-генетикалық, фитохимиялық көрсеткіштері бойынша Шығыс Қазақстандағы Allium туысының сирек түрлерінің таралуын зерттеу және қазіргі жағдайын бағалау. Пияздың сирек түрлерінің коллекциясын жасау және оларды Алтай ботаникалық бағында жерсіндіру және Шығыс Қазақстандағы Allium туысының сирек түрлерін қорғау шараларын әзірлеу.

Методы исследования (на русском) : Объект исследования – редкие и исчезающие виды рода Allium L. флоры Восточного Казахстана в географических регионах Сауро-Тарбагатай, Зайсанская котловина, Казахстанский Алтай. Сбор фактического материала будет осуществляться в ходе выполнения полевых исследований, лабораторных анализов, а также при интродукции в Алтайском ботаническом саду. Сбор информации о распространении редких и исчезающих видов рода Allium флоры Восточного Казахстана по научным публикациям, справочникам, гербарным фондам Казахстана и ближнего зарубежья; разработке маршрутов экспедиций по территориям Восточного Казахстана (географические регионы: Сауро-Тарбагатай, Зайсанская котловина, Казахстанский Алтай). Полевые методы исследования. ДНК-баркодирование. Секвенирование фрагментов ДНК. Исследование антиоксидантной активности. Исследование антирадикальной активности. Маршрутно-рекогносцировочные и полустационарные методы. Сбор гербария и материалов для лабораторных исследований, фотосъемка, описание фитоценозов. Изучение сезонного ритма развития и физиологических показателей (водный режим, транспирация, содержание хлорофилла А, хлорофилла Б). Обработка данных в компьютерных программах Statistica Trial, R-studio. Внесение в базу данных программы BD-PLANT-KZ и DinCeR. Статистический и дисперсионные анализы, корреляционные расчеты.

Методы исследования (на казахском) : Зерттеу нысаны – Сауро-Тарбағатай, Зайсан ойпаты және Қазақстан Алтайының географиялық аймақтарындағы Шығыс Қазақстан флорасының Allium L. тұқымдасының сирек және жойылып бара жатқан түрлері. Факті материалдарды жинау далалық зерттеулер, зертханалық талдаулар кезінде, сондай-ақ Алтай ботаникалық бағын енгізу кезінде жүзеге асырылады. Шығыс Қазақстан флорасының Allium тұқымдасының сирек және жойылып бара жатқан түрлерінің таралуы туралы ғылыми басылымдардан, анықтамалықтардан, Қазақстанның және көршілес елдердің гербарий қорларынан мәліметтер жинау; Шығыс Қазақстан (географиялық аймақтар: Сауро-Тарбағатай, Зайсан алабы, Қазақстан Алтайы) аумақтары бойынша экспедиция маршруттарын дамыту. Далалық зерттеу әдістері. ДНҚ штрих-кодтау. ДНҚ фрагменттерінің секвенирленуі. Антиоксиданттық белсенділікті зерттеу. Антирадикалды белсенділікті зерттеу. Маршрутты-барлау және жартылай стационарлық әдістер. Зертханалық зерттеулерге арналған гербарий және материалдар жинағы, фотосуретке түсіру, фитоценоздарды сипаттау. Дамудың маусымдық ырғағын және физиологиялық көрсеткіштерін зерттеу (су режимі, транспирация, хлорофилл А, хлорофилл В мөлшері). Statistica Trial, R-studio компьютерлік бағдарламаларында мәліметтерді өңдеу. BD-PLANT-KZ және DinCeR бағдарламаларын дерекқорға енгізу. Статистикалық және дисперсиялық талдаулар, корреляциялық есептеулер.

Obtained results and novelty (in Russian) : Полученные результаты полевых, лабораторных, интродукционных исследований будут заносится в специальные журналы и дублироваться на электронных носителях. Использование классических апробированных методик при выполнении проекта позволит избежать риски невыполнения проекта в полной мере. Основные участники проекта имеют высокую квалификацию и принимали участие в выполнении научных проектов по профилю, что позволит успешно решить поставленные задачи. Достоверность и воспроизводимость результатов при выполнении научных исследований будут обеспечены за счет соблюдения исполнителями научной этики и личной ответственности. Будут исключены фабрикация и фальсификация полученных результатов, использование авторских текстов без ссылок на них в публикациях. Исследовательская группа обязуется соблюдать этические принципы научной этики касательно использования авторских прав, данных и выводов без согласия других участников.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Далалық, зертханалық және кіріспе зерттеулердің нәтижелері арнайы журналдарға жазылады және электронды тасымалдағыштарда көшіріледі. Жобаны жүзеге асыру кезінде классикалық дәлелденген әдістерді пайдалану жобаны толық көлемде аяқтамау қаупін болдырмайды. Жобаның негізгі қатысушыларының біліктілігі жоғары және өз саласы бойынша ғылыми жобаларды жүзеге асыруға атсалысты, бұл оларға қойылған міндеттерді ойдағыдай шешуге мүмкіндік береді. Ғылыми зерттеулерді орындау кезінде нәтижелердің сенімділігі мен қайталануы орындаушылардың ғылыми этиканы және жеке жауапкершілігін сақтауы арқылы қамтамасыз етіледі. Алынған нәтижелерді қолдан жасау және бұрмалау, басылымдарда оларға сілтемелерсіз түпнұсқа мәтіндерді пайдалану алынып тасталады. Зерттеу тобы авторлық құқықтарды, деректер мен қорытындыларды басқа қатысушылардың келісімінсіз пайдалануға қатысты ғылыми этиканың этикалық принциптерін сақтауға міндеттенеді.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Проведен анализ распространения редких и исчезающих видов рода Allium флоры Восточного Казахстана по научным публикациям, гербарным фондам Казахстана, ближнего зарубежья. Определены факторы, лимитирующие распространение редких видов луков. Собраны растительные образцы для ДНК –баркодирования и фитохимических исследований; Привлечены в интродукцию образцы редких и исчезающих видов рода Allium Восточного Казахстана. Проведена камеральная обработка результатов исследований. Проведены популяционно-организменные исследования редких и исчезающих видов рода Allium. Проведено интродукционное испытание редких видов рода Allium в Алтайском ботаническом саду. Проведено ДНК-баркодирование редких видов рода Allium Определена антиоксидантная, антимикробная, антирадикальная и цитотоксическая активность не менее 5 редких видов (50 образцов) рода Allium Восточного Казахстана; Составлены карты ареалов редких, исчезающих видов рода Allium Восточного Казахстана в программе ArcGis; Изучены закономерности адаптации интродуцированных редких и исчезающих видов луков Восточного Казахстана на основании физиологических показателей: водоудерживающей способности, жаростойкости, транспирации, хлорофилла А, хлорофилл Б. Сформирована электронная база данных в программе DinCer. Опубликованы научные статьи, рекомендации, конспект.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Шығыс Қазақстан флорасының Allium тұқымдасының сирек және жойылып бара жатқан түрлерінің таралуына ғылыми жарияланымдар, Қазақстанның және көршілес елдердің гербарий жинақтары негізінде талдау жасалды. Сирек кездесетін пияз түрлерінің таралуын шектейтін факторлар анықталды. ДНҚ штрих-кодтау және фитохимиялық зерттеулер үшін өсімдік үлгілері жиналды; Интродукцияға Шығыс Қазақстаннан Allium тұқымдасының сирек және жойылып бара жатқан түрлерінің үлгілері тартылды. Зерттеу нәтижелерін үстелдік өңдеу жүргізілді. Allium тұқымдасының сирек кездесетін және жойылып бара жатқан түрлеріне популяциялық-ағзалық зерттеулер жүргізілді. Алтай ботаникалық бағында Allium тұқымдасының сирек түрлеріне интродукциялық сынақ жүргізілді. Allium тұқымдасының сирек түрлерінің ДНҚ штрих-кодтауы жүргізілді Шығыс Қазақстан Allium тұқымдасының кем дегенде 5 сирек кездесетін түрінің (50 сынама) антиоксиданттық, микробқа қарсы, антирадиалды және цитотоксикалық белсенділігі анықталды; ArcGis бағдарламасында Шығыс Қазақстандағы Allium тұқымдасының сирек кездесетін, жойылып бара жатқан түрлерінің таралу карталары құрастырылды; Шығыс Қазақстанда интродукцияланған сирек кездесетін және жойылып бара жатқан пияз түрлерінің бейімделу заңдылықтары физиологиялық көрсеткіштер бойынша зерттелді: су ұстау қабілеті, ыстыққа төзімділік, транспирация, хлорофилл А, хлорофилл В. DinCer бағдарламасында электронды деректер базасы қалыптастырылды. Ғылыми мақалалар, ұсыныстар, тезистер жарияланды.

Level of implementation (in Russian) : Полученные научные результаты будут применимы в современном образовательном процессе, природоохранной сфере, для расширения работ с объектами местной флоры. TRL 0; 1.

Level of implementation (in Kazakh) : Алынған ғылыми нәтижелер заманауи оқу процесінде, қоршаған ортаны қорғауда, жергілікті өсімдіктер дүниесі объектілерімен жұмысты кеңейтуде қолданылады. TRL 0;1.

Efficiency (in Russian) : Снижение экологических рисков, направленных на сокращение антропогенного воздействия на растительный покров исследуемых регионов.

Efficiency (in Kazakh) : Зерттелетін аймақтардың өсімдік жамылғысына антропогендік әсерді азайтуға бағытталған экологиялық тәуекелдерді азайту.

Field of application (in Russian) : Решение задач позволят оценить современное состояние популяций редких и исчезающих видов рода Allium, прогнозировать дальнейшее их развитие при разработке стратегии сохранения популяций редких и исчезающих видов Allium в Восточном Казахстан, определить приоритеты их охраны, выявить лимитирующие факторы и обосновать необходимость мониторинговых исследований. Результаты ДНК- баркодирования дополнят сведения по филогении флоры луков Казахстана, послужат основой для идентификации генотипов редких и исчезающих видов луков. Изучение таксономических, фитоценотических, экологических характеристик, жизненных форм применимо при подготовке к переизданию новой Красной книги Казахстана, при формировании единого банка данных по флоре Казахстана в программе «BD-PLANT-KZ». Фитохимические исследования позволят сформулировать перспективы использования исследуемых видов луков в качестве источников различных биологически активных соединений. Создание коллекций редких видов и их интродукционное испытание в культуре направлено на сохранение генофонда флоры Казахстана. Целевыми потребителями полученных результатов станут научно-исследовательские организации ботанического профиля, государственные учреждения и уполномоченные органы; особо охраняемые природные территории, региональные хозяйствующие субъекты.

Field of application (in Kazakh) : Проблемаларды шешу бізге сирек кездесетін және жойылып бара жатқан Allium тұқымдас түрлері популяциясының қазіргі жағдайын бағалауға, Шығыс Қазақстандағы сирек және жойылып бара жатқан Allium түрлері популяциясын сақтау стратегиясын әзірлеу кезінде олардың одан әрі дамуын болжауға, олардың басымдықтарын анықтауға мүмкіндік береді. қорғау, шектеуші факторларды анықтау және мониторингтік зерттеулердің қажеттілігін негіздеу. ДНҚ штрих-кодтау нәтижелері Қазақстанның пияз флорасының филогенезі туралы ақпаратты толықтырады және сирек кездесетін және жойылып бара жатқан пияз түрлерінің генотиптерін анықтауға негіз болады. Таксономиялық, фитоценоздық, экологиялық сипаттамаларды, тіршілік формаларын зерттеу Қазақстанның жаңа Қызыл кітабын қайта шығаруға дайындық кезінде, «BD-PLANT-KZ» Қазақстан флорасы туралы бірыңғай деректер банкін қалыптастыруда қолданылады. » бағдарламасы. Фитохимиялық зерттеулер зерттелетін пияз түрлерін әртүрлі биологиялық белсенді қосылыстардың көздері ретінде пайдалану перспективаларын тұжырымдауға мүмкіндік береді. Сирек кездесетін түрлердің коллекцияларын құру және оларды мәдениетке интродукциялау сынау Қазақстан флорасының генофондын сақтауға бағытталған. Алынған нәтижелердің мақсатты тұтынушылары ботаникалық зерттеу ұйымдары, мемлекеттік органдар және уәкілетті органдар болады; ерекше қорғалатын табиғи аумақтар, аймақтық шаруашылық субъектілері.