The object of research, development or design (in Russian) : Фитопатологическая характеристика соевых культур и метод получения агроминералов на основе цеолитсодержащих глин таганского и колжатского месторождений в сочетании биостимуляторов на основе янтарной кислоты и наночастиц металлов.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Соя дақылдарының фитопатологиялық сипаттамасы және құрамында цеолит бар Таған және Көлжат (Қалжат) кен орындарының саздары негізінде янтарь қышқылы мен металл нанобөлшектеріне негізделген биостимуляторлардың үйлесімінде агроминералдар алу әдісі.

Aim of work (in Russian) : разработка полифункционального капсулирующего состава для предпосевной обработки семян сельскохозяйственных культур, в частности сои с использованием биоразлагаемых полимеров в сочетании с местными нетрадиционными агроминералами и биостимуляторами фунгицидного действия, изучение их воздействия на прорастания, рост, развития, урожайность и технологические качества культур.

Aim of work (in Kazakh) : жергілікті агроминералдармен және фунгицидтік әсер ететін биостимуляторлармен ұштастыра, биологиялық ыдырайтын полимерлерді пайдалана отырып, ауыл шаруашылығы дақылдарының тұқымдарын, атап айтқанда сояны егу алдындағы өңдеуге арналған полифункционалды капсулалау құрамын әзірлеу, олардың дақылдарының өнуіне, өсуіне, дамуына, өнімділігіне және технологиялық қасиеттеріне әсерін зерттеу.

Методы исследования (на русском) : метод заложения мелкоделяночных полевых и лабораторных опытов; фенологическое исследование, методы определения структуры урожая и устойчивости к болезням; модификация глин таганского и колжатского месторождений; метод нанесения наночастиц Cu и Ag в объем модифицированных минеральными кислотами бентонитов; Комплексы производных янтарной кислоты были получены путем смешивания сантимолярных растворов янтарной кислоты (SA) и ее производных с растворами нитратов серебра и меди и борной кислоты. Водные растворы SA и ее производных и растворов серебра, меди и бора, концентрацией 1*10-3 моль/л смешивали в разных объемных соотношениях 1:9, 2:8, 3:7, 4:6, 5:5, 6:4, 7:3, 8:2, 9:1 мл/мл соответственно и исследовали оптимальное значение рН среды в пределах рН=4-10. Физико-химические свойства были определены УФ, ИК, ЯМР, рентген спектроскопическими методами исследования. Заряд и размеры частиц исследована на дзета-потенциале Zetasizer NanoZS 90. Морфологическая характеристика была изучена на сканирующем, просвечивающем микроскопах. Зараженность болезнями семян сои и лабораторная всхожесть изучена рулонным методом согласно ГОСТу 12044–93. Посев мелкоделяночпых вегетационных опытов проведена на базах ТОО «ОХМК» и КХ «Гусенов». Действие биостимуляторов фунгицидного действия в полевых условиях осуществлялось исследованием фенологического наблюдения с учетом фаз, определением урожайности, качественных показателей семян, биометрических показателей растений и устойчивости к болезням сои

Методы исследования (на казахском) : далалық және зертханалық тәжірибелерді себу фенологиялық зерттеу әдісі, өнімнің құрылымын және ауруларға төзімділігін анықтау әдістері; Таган және Қалжат кен орындары саздарының модификациясы; минералды қышқылдармен модификацияланған бентониттерді Cu және Ag нанобөлшектерін отырғызу әдісі; Янтарь қышқылы (SA) туындыларының комплекстары янтарь қышқылының сантимолярлық ерітінділерін және оның туындыларын күміс, мыс нитраттары мен бор ерітінділерімен араластыру арқылы алынды. SA және оның туындылары мен күміс, мыс және бордың судағы ерітінділері 1*10-3 моль/л концентрациясында әртүрлі көлемдік қатынаста алынды: 1:9, 2:8, 3:7, 4:6, 5:5, 6:4, 7:3, 8:2, 9:1 мл/мл сәйкесінше және рН=4-10 шегінде ортаның оңтайлы рН мәні зерттелді. Физика-химиялық қасиеттері УК, ИҚ, ЯМР рентген спектроскопиялық зерттеу әдістерімен анықталды. Бөлшектердің заряды мен өлшемдері Zetasizer NanoZS 90 зета-потенциалында зерттелген. Морфологиялық сипаттамасы сканерлеу, жарық өткізгіштік микроскоптарында зерттелді. Соя тұқымының аурулары, зиянкестермен зақымдалуы және зертханалық өнімділігі МЕМСТ 12044-93 анықталды. Шағын үлгідегі вегетациялық тәжірибелерді егу "ОХМК" ЖШС және "Гусенов" ШҚ базаларында жүргізілді. Фунгицидтік әсер ететін биостимуляторлардың әсері далалық жағдайда фазаларды ескере отырып фенологиялық бақылауды зерттеу, өнімділікті, тұқымның сапалық көрсеткіштерін, өсімдіктердің биометриялық көрсеткіштерін және соя ауруларына төзімділікті анықтау арқылы жүзеге асырылды.

Obtained results and novelty (in Russian) : Впервые изучено физико-химическое свойство глин колжатского и таганского месторождения с целью получения агроминералов с фунгицидным действием путем модификации наночастицами меди и серебра для капсулирования семян сои. Установлено, что химические и фазовые структуры бентонитов месторождений калжат и таган, состоит из Si7,80Al1,72Li0,16Fe0.20Mg0.28O20.00, основной состав которых состоит из диоксида кремния. Бентониты имеют моноклинную структуру, характерную для монтмориллонита. Установлена фитопатологическая характеристика соевых культур, выращиваемых в Восточном и Юго-Восточном регионе Казахстана. Исследование зараженности контрольных образцов сои сортов «Прогресс», «Нур+» и «Ультра» фитопатогенными грибами в лабораторных условиях показала наличие следующих болезней: Cladosporium herbarum, Sclerotinia Libertiana Fuck, Fusarium, Peronospora manshuria, Alternariatenuis Sacc и Eurotium. Получен Акт о внедрении результатов научной и инновационной деятельности - «Предпосевная обработка семян сорта сои Нұр+ агроминералами состава «Коlzhat-AgNPs (KZh-AgNPs)» от ТОО «Опытное хозяйство масличных культур» в 2021-2022 году

Obtained results and novelty (in Kazakh) :  Соя тұқымын капсулалау үшін мыс және күміс нанобөлшектерімен модификациялау арқылы фунгицидтік әсері бар агроминералдарды алу мақсатында Қалжат және Таған кен орнындағы саздардың физика-химиялық қасиеті алғаш рет зерттелді. Қалжат және Таған кен орындарының бентониттерінің химиялық және фазалық құрылымдарының негізгі құрамы кремний диоксидінен Si7,80Al1,72Li0,16Fe0.20Mg0.28O20.00 тұратындығы анықталды. Бентониттер монтмориллонитке тән моноклиндік құрылымға ие.  Қазақстанның шығыс және оңтүстік-шығыс аймағында өсірілген соя дақылдарының фитопатологиялық сипаттамасы анықталды. Зертханалық жағдайда "Прогресс", "Нұр+" және "Ультра" сорттарының бақылау үлгілерінің ауруларын анықтауда келесі фитопатогенді саңырауқұлақтарының анықталғанын көрсетті: Cladosporium herbarum, Sclerotinia libertiana Fuck, Fusarium, Peronospora manshuria, Alternariatenuis Sacc және Eurotium. 2021-2022 жылы "ОХМК " ЖШС - нен" «Кolzhat-AgNPs (KZh-AgNPs) құрамды Нұр+ соя сортының тұқымын агроминералдармен егу алдындағы өңдеу» Ғылыми және инновациялық қызметінің нәтижелерін енгізу туралы акт алынды

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Полученные результаты окажут положительное влияние на развитие отечественной сельскохозяйственной, химической науки и технологии, а также агрономии, агрохимии по созданию продуктов казахстанского содержания. Использование агроминералов на основе бентонитов с Ag(Cu)NPs и биостимуляторов фунгицидного действия «K-Ag(Cu)NPs/SA-Ag(Cu)» позволяет: 1) улучшать биометрические показатели растений сои, в частности высота прикрепления нижних бобов увеличивается на 5 единиц; количество бобов на растениях достигла до 69 шт. при контроле – 54 шт.; высота растений составляла 83 см, т.е. на 8 см выше, чем контрольный образец; 2) увеличить урожайность и улучшать качественные показатели семян сои: урожайность повышается на 2 ц/га; обработанные агроминералами семена сои оказались крупносеменными, чем контрольные образцы; содержание белков изменилась от 38,50 до 41,80%.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Алынған нәтижелер отандық ауыл шаруашылығы, химия ғылымы мен технологиясының, сондай-ақ Қазақстандық мазмұндағы өнімдерді өндіру жөніндегі агрономияның, агрохимияның дамуына оң әсер етеді. Ag(Cu)NPs пен бентонит негізіндегі агроминералдарды және «K-Ag(Cu)NPS/SA-Ag(Cu)» фунгицидтік әсер ететін биоынталандырғыштарды пайдалану: 1) соя өсімдіктерінің биометриялық көрсеткіштерін жақсартуға мүмкіндік береді, атап айтқанда төменгі бұршақтардың бекіну биіктігі 5 бірлікке артады; өсімдіктердегі бұршақтардың саны 69 данаға жетті, бақылау үлгісінде 54 дана.; өсімдіктердің биіктігі 83 см, яғни бақылау үлгісінен 8 см жоғары болды; 2) соя тұқымының өнімділігін арттыру және сапалық көрсеткіштерін жақсарту: өнімділік 2 ц/га артады; агроминералдармен өңделген соя тұқымдары бақылау үлгілеріне қарағанда ірі тұқымды болып шықты; ақуыз мөлшері 38,50-ден 41,80% - ға дейін өзгерді.

Level of implementation (in Russian) : Могут быть использованы в качестве оптимального состава предпосевной обработки сельскохозяйственных культур, в т.ч. сои. Также могут быть предложены в качестве биостимуляторов фунгицидного действия для предпосевной обработки сельскохозяйственных культур, в т.ч. сои. Получены акты внедрения: Предпосевная обработка семян сорта сои Нұр+ агроминералами состава «Коlzhat-AgNPs (KZh-AgNPs)» и «Агроминералы на основе бентонитов с Ag(Cu)NPs и биостимуляторов фунгицидного действия (K-AgNPs/SA-Ag)» для предпосевной обработки семян сельскохозяйственных культур из модифицированной наночастицами серебра и меди глины месторождения Калжат (Таган), в сочетании комплекса производных янтарной кислоты с Ag и Cu (SA-Ag и SA-Cu) для использования ТОО «ОХМК». Полученные результаты будут использованы при предпосевной обработке семян сои в ТОО «ОХМК и крестьянских хозяйствах Казахстана.

Level of implementation (in Kazakh) : Ауыл шаруашылығы дақылдарын, оның ішінде сояны егу алды өңдеудің тиімді құрамы ретінде пайдалануға болады. Сондай-ақ, ауыл шаруашылығы дақылдарын, соның ішінде сояны егу алды өңдеу үшін фунгицидтік әсер ететін биоынталандырғыш ретінде ұсынуға болады. Енгізу актілері алынды: «Colzhat-AgNPs (KZh-AgNPs)" және " Ag (Cu)NPs мен бентониттер негізінде және фунгицидтік әсер ететін биоынталандырушы ретінде (K-AgNPs/SA-Ag) негізделген агроминералдар» құрамындағы Нұр+ сортының тұқымдарын модификацияланған күміс нанобөлшектерінен ауыл шаруашылығы дақылдарының тұқымдарын егу алды өңдеуге арналған Нұр+ агроминералдарымен егу алды өңдеу және үшін янтарь қышқылының туындылар комплексін Ag және Cu (SA-Ag және SA-Cu) біріктіріп Қалжат (Таған) кен орнының мыс саздарын «ОХМК» ЖШС пайдалану. Алынған нәтижелер "ОХМК" ЖШС-де және Қазақстанның шаруа қожалықтарында соя тұқымын егу алдында өңдеу кезінде пайдаланылатын болады.

Efficiency (in Russian) : Полученные результаты окажут положительное влияние на развитие отечественной сельскохозяйственной, химической науки и технологии, а также агрономии, агрохимии по созданию продуктов казахстанского содержания. Использование агроминералов на основе бентонитов с Ag(Cu)NPs и биостимуляторов фунгицидного действия «K-Ag(Cu)NPs/SA-Ag(Cu)» позволяет: 1) улучшать биометрические показатели растений сои, в частности высота прикрепления нижних бобов увеличивается на 5 единиц; количество бобов на растениях достигла до 69 шт. при контроле – 54 шт.; высота растений составляла 83 см, т.е. на 8 см выше, чем контрольный образец; 2) увеличить урожайность и улучшать качественные показатели семян сои: урожайность повышается на 2 ц/га; обработанные агроминералами семена сои оказались крупносеменными, чем контрольные образцы; содержание белков изменилась от 38,50 до 41,80%.

Efficiency (in Kazakh) : Алынған нәтижелер отандық ауыл шаруашылығы, химия ғылымы мен технологиясының, сондай-ақ Қазақстандық мазмұндағы өнімдерді өндіру жөніндегі агрономияның, агрохимияның дамуына оң әсер етеді. Ag(Cu)NPs пен бентонит негізіндегі агроминералдарды және «K-Ag(Cu)NPS/SA-Ag(Cu)» фунгицидтік әсер ететін биоынталандырғыштарды пайдалану: 1) соя өсімдіктерінің биометриялық көрсеткіштерін жақсартуға мүмкіндік береді, атап айтқанда төменгі бұршақтардың бекіну биіктігі 5 бірлікке артады; өсімдіктердегі бұршақтардың саны 69 данаға жетті, бақылау үлгісінде 54 дана.; өсімдіктердің биіктігі 83 см, яғни бақылау үлгісінен 8 см жоғары болды; 2) соя тұқымының өнімділігін арттыру және сапалық көрсеткіштерін жақсарту: өнімділік 2 ц/га артады; агроминералдармен өңделген соя тұқымдары бақылау үлгілеріне қарағанда ірі тұқымды болып шықты; ақуыз мөлшері 38,50-ден 41,80% - ға дейін өзгерді.

Field of application (in Russian) : Агропромышленный комплекс Казахстана, научно-исследовательские институты сельского хозяйства, крестьянские хозяйства и бизнес сектора республики.

Field of application (in Kazakh) : Қазақстанның агроөнеркәсіп кешені, ауыл шаруашылығының ғылыми-зерттеу институттары, республиканың шаруа қожалықтары және бизнес секторы.