The object of research, development or design (in Russian) : Объектом исследования являются Кияктинское буроугольное месторождение и хвосты обогащения Жездинской обогатительной фабрики.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу объектісі- Қияқты кен орнының қоңыр көмірі және Жезді кен байыту фабрикасының қалдықтары.

Aim of work (in Russian) : Цель работы состоит в разработке технологии получения препарата-адаптогена и выбор семян дикорастущих растений, прорастающих в регионе хвостохранилища. Проведены лабораторные исследования по получению вытяжки из дикорастующих растений, также обработаны семенные материалы и определены приживаемости их на засоленной поверхности хвостохранилища.

Aim of work (in Kazakh) : Жұмыстың мақсаты қалдық қоймасы бетінен шаң, газ, тозаң бөлінуін төмендету, сол үшін өңірде өсетін жабайы өсімдік тұқымдарын сұрыптау және оларды қоңыр көмірден алынатын препаратты пайдаланып және оны жабайы өсімдіктерден алынған экстрактімен араластырып оған өсімдіктердің тұқымын бұқтырып қалдық қоймасының тұзды бетіне егу арқылы шаң бөлінуді тоқтату технологиясын беру.

Методы исследования (на русском) : По методом исследований подготовленный уголь крупностью 0-5 мм обрабатывается 40% раствором гидроксида натрия с концентрацией от 1 до 10%, соотношением Ж:Т/5-10 при температуре 60-800С и размещается в чане из расчета 0,4 л на 1 кг угля. Сырье в чане выдерживается 12-15 часов. Затем подготовленная масса выгружается на специально подготовленную емкость для последующей разравнивание слоем в 2-3 см и подсушивается до влажности 18-22%. Технология предполагает получение из многолетних дикорастущих растений экстракт полыни, брунца, ковыль настаиванием в мягкой воде при температуре 200С. В полученный препарат добавляется экстракт и на нем обрабатывается семена из вышеуказанных растений, а также выдерживается в течении 24 часов.

Методы исследования (на казахском) : Экспериментке дайындалған қоңыр көмірдің алынған ірілігі 0-5 мм-ден аспайтын концентрациясы 1-ден 10% дейін натрий гидроксидінің 40% ерітіндісімен өңделеді, арақатынасы С:Қ/ 5:10, 1 кг көмірге температурасы 60-800С, температурасы 200С болатын жұмсақ су жағдайында 0,4 л есебінен бөшкеде орналастырылады, ол 12-15 сағатқа бұқтырылады. Дайындалған қоймалжың 2-3 см қалыңдықпен жайылып 18-22% ылғалдылыққа дейін кептіріледі (жусан, алабота, селеу жабайы өсімдіктері). Алынған препаратты жабайы өсімдіктен алынған экстрактыны қосып жоғарыда көрсетілген өсімдіктерден алынған тұқымдар 24 сағат бойы өңделеді, соның нәтижесінде жаңа препарат-адаптоген алынады.

Obtained results and novelty (in Russian) : В результате проведенных исследований разработана технология извлечения препаратов-стимуляторов роста растений из Кияктинского буроугольного месторождения с использованием для получения препарата следующим образом: исходное сырье (бурый уголь) очищается от посторонних включений с помощью системы сит и грохотов. Новизной является получение нового концентрата препарата-адаптогена, повышающей устойчивость растений к экстремальным изменениям среды, засухе, пониженным температурам почвы и является лимитирующим факторов продуктивности агроценозов, обладающей полифункциональным свойством и способствующей усиленному росту корней и надземной части растений, резко снижающий пыление с поверхности хвостохранилищ (снижается запыленность 70-80%).

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Жүргізілген зерттеулер нәтижесінде препаратты алу үшін пайдалану арқылы Қияқты көмір кен орнынан жабайы өсімдіктердің өсуін ынталандырушы препараттарды алу технологиясы әзірленді. Бастапқы шикізат (қоңыр көмір) електер мен қырғауылдар жүйесінің көмегімен бөгде қоспалардан тазартылады. Нәтижесінде жаңа концентрат-адаптоген өсімдіктердің өсуін арттырады, ортаның экстремалды өзгерістеріне, құрғақшылыққа, топырақтың төмендетілген температурасына қарсы тұрады және агроценоздардың өнімділік факторларының лимиттеуші факторы болып табылады, соның нәтижесінде біз полифункциялық қасиетке ие жаңа адаптоген препаратын аламыз және өсімдіктердің тамыры мен жерүсті бөлігінің күшейіп өсуіне ықпал етеді, қалдық қоймаларының бетінен тозаңдануды күрт төмендететін шаңдану 70-80% төмендейді

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Ожидаемый социально-экологический эффект от реализации проекта заключается в разработке рекомендаций и технических решений, способствующих снижению уровня загрязнения компонентов окружающей среды с одной стороны за счет вовлечения в отработку отвалов некондиционного бурого угля, а с другой стороны – создания зеленого массива на поверхности пылящих техногенных отвалов. Все это позволит не только улучшить экологическую обстановку на прилегающих к ним территориях, но и обеспечит работой местное население, что будет способствовать решению социальных проблем.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Жобаны іске асырудан күтілетін әлеуметтік және экологиялық әсер, бір жағынан, үйінділерді өндіруге сапасыз қоңыр көмірді тарту арқылы қоршаған орта компоненттерінің ластану деңгейін төмендетуге көмектесетін ұсынымдар мен техникалық шешімдерді әзірлеу болып табылады. екінші жағынан, шаң басқан техногендік үйінділердің бетінде жасыл аймақ құру арқылы. Осының барлығы іргелес аумақтардағы экологиялық жағдайды жақсартып қана қоймай, жергілікті халықты жұмыспен қамтамасыз етіп, әлеуметтік мәселелерді шешуге септігін тигізеді.

Level of implementation (in Russian) : Получен акт внедрения оборудований собственного изготовления для лабораторных исследований различных проб хвостохранилища Жездинской ОФ от 13 сентября 2023 г.

Level of implementation (in Kazakh) : 2023 жылғы 13 қыркүйектегі Жезді кен байыту фабрикасының қалдық қоймасының әртүрлі үлгілеріне зертханалық зерттеулер жүргізу үшін өздігінен жасалған жабдықты енгізу актісі алынды.

Efficiency (in Russian) : Эффективность проводимых исследований состоит в получении нового «препарата-адаптогена» и разработке технологий его применений для биологической рекультивации, который позволяет обеспечить бурный рост зеленой массы дикорастущих растений на субстрате хвостохранилища, что значительно сокращает его пыление. Предполагается, что при скорости ветра более 20 м/с пылеобразование с поверхности хвостохранилища уменьшится на 70-80 %. Вследствие этого будет улучшения экологической ситуации в районе расположения отходов, что будет способствовать снижению заболеваемости местного население силикозом, анемией, раковыми заболеваниями и др. В том числе осбовождается площади для использования с/х производств и это означает уменьшение ежегодно выплаты за хранения техногенных отходов.

Efficiency (in Kazakh) : Тиімділігі жобада «препарат-адаптогенді» қоңыр көмірден бөліп алу технологиясы және оны шаң басу үшін биологиялық рекультивациялау жұмыстарын жүргізу көзделген. Бұл технологияны пайдалану көпжылдық жабайы өсімдіктердің қалың болып және тез өсуіне кепілдік береді. Желдің жылдамдығы 20 м/с-пен соққанда қалдық қоймасының бетінен шаң түзілуі 70-80%-ға азаяды деп болжануда. Нәтижесінде қалдықтарды орналастыру аймағындағы экологиялық жағдай жақсарады, бұл жергілікті тұрғындар арасында қазіргі уақытта көп таралып жатқан силикоз, анемия, қатерлі ісік және т.б. кеселдердің шығуын төмендетеді. Оның ішінде ауылшаруашылық өндірістерін пайдалануға арналған егіншілік жерлері игеріледі және бұл техногендік қалдықтарды сақтау үшін жыл сайын төлемнің азаюын білдіреді.

Field of application (in Russian) : Область применения разработанной в Проекте технологии связана с биологической рекультивацией техногенных объектов горнопромышленного комплекса. Потенциальными потребителями препарата - адаптогена являются горно-добывающие и металлургические предприятия

Field of application (in Kazakh) : Жобада әзірленген технологияны қолдану саласы тау-кен кешенінің техногендік объектілерін биологиялық рекультивациялаумен байланысты. Адаптоген препаратының әлеуетті тұтынушылары тау-кен және металлургия кәсіпорындары болып табылады